Buludlu atlas (roman)

"Buludlu atlas" — romanı Britaniya yazıçısı David Mitçelin üçüncü kitabıdır. Roman 6 hissədən ibarət olub, oxucunu XIX əsr Sakit okean adalarından başlayıb postapokaliptik gələcəyədək aparır.

Buludlu atlas
ing. Cloud Atlas
Müəlliflər David Mitçel
Janrlar Fantastika, Drama
Orijinalın dili İngiliscə
Ölkə
Orijinalın nəşr ili 2004
Nəşriyyat Sceptre
Səhifə 544
Növ Kitab
ISBN 0-340-82277-5

Sujet

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Buludlu atlas bir-biri ilə bağlı altı hekayədən ibarətdir, XIX əsr Sakit okean adalarından başlayıb postapokaliptik gələcəkdə qurtarır. İlk beş hekayə əsas anda kəsilir. Altıncı hekayədən sonra, ilk beş hekayə, xronoloji ardıcıllıqla, yarımçıq qaldığı yerdən başlayaraq sona qədər davam edir. Sonda isə oxucu roman başlandığı yerə - XIX əsrdə Ada'm Yuinqlə Sakit okeanın cənubuna qayıdır.

  • Adam Yuinqin sakit okean jurnalı. İlk hekayə Sakit okeanın arxipelaqlarından olan Çatem adasından başlanır. Kaliforniyada qızıl hərisliyi dövründə San-Fransiskolu notarius Ada'm Yuinq gəmisinin təmirə dayandığı vaxtda Henri Qus adlı həkimlə tanış olur. O adada sülhməramlı Moriori tayfasının döyüşkən Maori tayfası tərəfindən əsatirindən xəbər tutur. Ada'mın baxışları şallağlanan moriorili qul Atuanın baxışları ilə toqquşur. Gəminin yola düşməsindən sonra həkim Qus Ada'ma deyir ki, o xəstələnib və müalicəyə ehtiyacı var. Eyni zamanda Ada'm biletsiz sərnişin kimi gəmiyə soxulmuş və ondan kömək etməsini xahiş edən Atuanı aşkar edir. Ada'm Atuaya gəmidə işi almağa kömək edir, amma həkim Qusun müalicəsinə baxmayaraq xəstəliyi dahada agırlaşır. Bu anda ilk hekayə sözün yarısında qəflətən qırılır.
  • Zadelqemdən məktublar. Növbəti hekayə, 1931-ci ildə Bryüqqe yaxınlığında, Zadelqemdə tanınmamış və pulsuz gənc, ingilis musiqiçisi Robert Frobişerdən Kembridçdəki köhnə dostu və məşuqu Rufus Siksmitə məktublar formasında başlanılır. Frobişer Belçikada yaşayan bəstəkar Vivian Eyrsın yanında onun şəxsi katibi vəzifəsində iş tapır. Orada o Eyrsə bəstələri ilə köməklik ğöstərir və eyni zamanda Eyrsin arvadı ilə eşq əlaqələrinə girir. Froşiber məktubunda bildirir ki, o Adam Yuinqin Sakit okean gündəliyi kitabını oxuyur və kitabın ikinci yarısının olmamasından təəssüfləndiyini bildirir, həmçinin həkim Qusun müəllifi zəhərlədiyini görməməsi onu əyləndirir.
  • Yarımparçalanma dövrləri. Luiza Reyin birinci araşdırması. Üçüncü hekayə, mistik hekayə stilində yazılıb, 1975-ci ildə Buenas-Yerbasda (Kaliforniya) cərəyan edir. Gənc jurnalist, Luiza Rey, yeni Atom elektrik stansiyasının təhlükəliliyini aşkarlayan hesabatın yox olması araşdırır. O əyləncə gecəsindən sonra, əvvəlki hekayənin iştirakçısı Rufus Siksmitlə birgə liftdə ilişir. Siksmit (hal-hazırda yaşlı alim), bildirir ki, onun iş yeri, Suonnekke adasındakı atom elektrik stansiyası, təhlükəlidir. Bu bəyanatından sonra onu öldürürlər. Luiza öyrənir ki, stansiyanın başında duran biznesmenlər, təhlükəni ört-basdır etmək məqsədi ilə sui-qəsddən istifadə edərək, potensial informatorun qətlini təşkil etmişlər. Luizaya, Siksmitin mehmanxana nömrəsindən Frobişerin bəzi məktublarını çıxartmağ müvəffəq olur və o bəstəkarla, elə maraqlanır ki, onu yeganə dərc edilmiş bəstəsi olan ""Buludlu Atlas" Sekstetini axtarmağa başlayır və sifariş edir. Geri dönən vaxtda stansiyanın rəhbərliyi tərəfindən işə götürülmüş qatil onu təqib edir və onun Siksmitin ifşa edici məruzəsiylə birlikdə maşınını körpüdən suya aşırır, burada hekayə yarımçıq kəsilir.
  • Timoti Kavendişin qorxunc məhkəməsi. Dördüncü hekayə komik stildə yazılıb və Böyük Britaniyada, hazırkı dövrdə baş verir. Müəlliflərin öz pullarına kitablarını buraxdıran 65 yaşlı naşir Timoti Kavendiş, həlak olmuş qanqster - müştərisinin qardaşlarından qaçır. Kavendişin qardaşı, onun sonsuz maliyyə köməkliyi xahişlərindən bezərək, onu uzaq bir otelə göndərir, hansı ki, əslində otel Timotinin heç bir güc bahasına qaça bilməyəcəyi qocalar evi olur. Timoti öz macərası ərzində Yarımparçalanma dövrləri. Luiza Reyin birinci araşdırması, I hissə adlı perspektivli müəllifin əlyazmasını oxuması haqqında ötəri xatırlayır , hansı ki, onu heyrətləndirmir.
  • Orizon Sonmi-451. Beşinci hekayə, keçmiş Koreyanın yerində yaranmış, getdikcə böyüyərək korporativ mədəniyyət stilində totalitar dövlətə çevrilmiş Ni-So-Koprosda, antiutopik futuristik dövlətdə baş verir. Hekayə Sonmi-451 ilə onun hekayəsinin qeydini aparan «arxivist» (archivist[1]) arasında olan muhasibə formasında yazılıb. Sonmi-451 — genetik layihələndirilmiş fabrikatdır (klon), istismar edilmək üçün yaradılmış bir çox fabrikatlar kimi, ondan Papa Sonq restoranında qulluqçu kimi istifadə olunur. Fabrikantlar , hansılar ki, inkişafları kimyəvi preparatlarla məhdudlaşdırılmış ən aşağı sosial təbəqə kimi "əsilli" əhali tərəfindən istifadə olunurlar. . Sonmi-451 üsyançılarla görüşür, hansılar ki, onu fabrikantların bağlı dünyasından qurtarırlar və ona, sərbəst və "ucaldılmış" olmağa icazə verirlər.
  • Sluşi yaxınlıgında keçid və yerdə qalanlar. Altıncı hekayə romanda əsas yer tutur və müəllif tərəfindən yeganə birdəfəyə axıra çatdırılmış hissədir. Qoca Zakri öz cavanlığından hekayələr danışır. Məlum olu ki, o Havay adalarının böyük adasında primitiv postapokaliptik icmada yaşayır. Onun tayfasının insanları — sülhpərvər fermerləridir, amma onlar adanın digər tərəfindən gələn döyüşkən Konlar tərəfindən daim hücumlara məruz qalırlar. Zakrinin həmyerliləri Sonmi adlı ilahəyə ibadət edirlər və bilirlər ki, nə vaxtlarsa yer xalqlarının məhvinə səbəb olan boyük bir hadisə baş vermişdir və bundan sonra sağ qalanlar primitiv həyat sürməyə məcbur olmuşdular. Ətraf mühütin çirklənməsi, onların ömrünü qısaltmış, xəstəlik və mutasiyalara məruz qoymuşdur. Adaya tədqiqatlar aparmaq məqsədilə vaxtaşırı, ağ gəmilərdə gələn və texniki baxımdan daha inkişaf etmiş, «Qabaqgörənlər» adlandırılan insanlar gəlirlər. «Qabaqgörənlərin» adaya növbəti səfərində, onlardan biri, Meronim adlı qadın adada qalır, tezliklə məlum olur ki, ona Mauna-Kea vulkanının zirvəsinə qalxmaq üçün bələdçi lazımdır. Yerli sakinlər, zirvədəki mistik «ehramlardan» çox qorxurlar. Zakri həvəssizdə olsa Meronimi ora aparmağa razılaşır. Sonradan məlum olur ki, «ehramlar» əslində Mauna-Kea rəsədxanasınin xarabalıqlarıdır. Meronim Zakriyə onların ilahəsinin əslində adi insan olduğunu deyir və dəlil kimi ona «orizonu» - yumurtaya bənzər yazıcı cihazda Sonmi ilə onun hekayəsinin qeydini aparan «arxivistin» videoyazısını göstərir. Onların geri dönüşündən sonra yaşadıqları yer Konlar tərəfindən hücuma məruz qalır, sakinləri isə əsir götürülür. Zakri və Meronimə qaçmaq nəsib olur və Meronim onu təhlükəsiz bir adaya aparır. Hekayə onunla başa çatır ki, Zakrinin oğlu atasının çoxlu inanılmaz hekayələr danışardı, o həm də qeyd edir ki, bu hekayələrin bir hissəsi doğrudan ola bilər, çünki onda Sonminin «orizonunun» nüsxəsi var və ona tez-tez baxır, hərçənd ki, onların dilində danışmır.

Toxunulmuş mövzular

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mitçel öz kitabı haqqında belə demişdir:

" Roman - demək olar ki, bütün əsas qəhrəmanlarının (birini çıxmaq şərtilə) insan təbiətinin həqiqi universallığının simvolu olan anadangəlmə xalla tanınan eyni ruhun müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif bədənlərdə reinkarnasiyasıdır. "Buludlu atlas" adının özü; bulud daim dəyişən atlasın təzahürlərinə aiddir, hansı ki, insan təbiətinin oxşarıdır, hansı ki, həmişə qalır və həmişə beləsiylə qalacaq. Ona görə kitabın mövzusu hərislikdir, hansıyla ki, insanlar ayrı insanlara, qruplar — qruplara, xalqlar — xalqlara, tayfalar — tayfalara ov edirlər. Ona görə mən sadəcə bu mövzunu götürdüm və bir qədər başqa kontekstdə onu dəyişdirdim…[2] "

Struktur və stil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

David Mitçell oz intervyusunda bildirib ki, romanın adını yapon bəstəkarı Tosi İtiyanaqinin (Yoko Ononun birinci əri) eyni adlı musiqi əsərindən götürüb: «Mən kompakt-diski, yalnız kompozisiyanın təəccüblü adına görə aldım». Mitçelin əvvəlki romanının adı Yuxu № 9 həmçinin Yoko Ononun daha məşhur əri Con Lennonun əsərindən ilhamlanıb.[3].

Romanın stili İtalo Kalvinonun bir neçə natamam hekayələrdən ibarət olan Əgər, bir qış gecəsi səyyah romanından götürülmüşdür. Mitçelin icadı isə - romanın mərkəzinə elə bir 'güzgü' əlavə etməkdir ki, hər bir tarix sonuna kimi başa çatdırılmış ola bilsin[4][5].

Mitçel qeyd edirki, Robert Froşiber və Vivian Eyrs obrazları əslində Erik Fenbi və Frederik Deliusdan (Fenbi məşhur ingilis bəstəkarının şəxsi katibi olub) ilhamlanıb.[4].

Buludlu atlasda Mitçelin digər işlərinə də istinadlar vardır. Timoti Kavendişin qorxunc məhkəməsi Mitçelin daha əvvəlki Ədəbi kabus romanının ikinci dərəcəli personajına qayıdır. Zadelqemdən məktublarda Eyrsin qızı isə Qrinin qara qu quşu romanında, baş qəhrəmanın rəfiqəsi kimi yaşlaşmış qadın rolunda peyda olur.

Ekranlaşdırma

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Buludlu atlas (film, 2012)

Roman Tom Tıkver və Lana və Endryu Vaçovski rejissorları tərəfindən ekranlaşdırılıb. Filmin istehsalına 2011-ci ilin sentyabrında məhdudlaşdırılmış aktyor tərkibiylə Almaniyanın Babelsberq studiyasında başlanılıb, hansı ki, yəmin aktyorlar bütün süjet xətlərində iştirak etməli idilər. 26 oktyabr 2012-ci ildə film Şimali Amerikada ekranlara çıxarılıb.

Mitçel 2012-ci ilin oktyabırında Wall Street Journal qəzetindəki «„Buludlu atlas“ı kino dilinə tərcümə» adlı məqaləsində işin tərcuməsi şəklində rejissorların işini təsvir etmişdir. O qeydində bildirib ki, uğurlu tərcümə kimi işin son nəticəsindən razı qalıb.[6].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "The Millions : Filming the Unfilmmable: On David Mitchell's Cloud Atlas". 2012-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-25.
  2. ↑ "Bookclub". BBC Radio 4. 2007-06. 2012-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-15.
  3. ↑ "Paris Review — The Art of Fiction No. 204, David Mitchell". 2021-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-25.
  4. ↑ 1 2 Turrentine, Jeff. "Washington Post". The Washington Post. 2004-08-22. 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-15.
  5. ↑ Mallan, Con. "Guardian book club: Cloud Atlas by David Mitchell". The Guardian. London. 2010-06-12. 2014-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-15.
  6. ↑ Mitçel, David. "Translating 'Cloud Atlas' Into the Language of Film". Wall Street Journal. 19 oktyabr 2012. 2012-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 noyabr 2012.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]