Cavaxetililər

Cavaxi; cavaxetililər; cavaxlar (gürc. ჯავახები /Cavaxebi/) — gürcü xalqının etnoqrfik qrupu. Cavaxeti tarixi vilayətinin (indiki Axalkalaki, Ninosminda və Aspindza bələdiyyələri ərazisi) köklü əhalisi. Gürcü dilinin Cavaxeti dialektində danışırlar.[1]

Axalkala qəzasındakı cavaxetilililər ailəsi. 1896-cı il.
Gürcü dilinin cavaxeti dialekti, A. Martirosov, Tbilisi, Mesniereba, 1984
Gürcü dilinin cavaxeti dialekti, Qr. Beridze, Tbilisi, Saboçota Sakartvelo, 1988

Məskunlaşma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hal-hazırda cavaxetililər Samtsxe-Cavaxeti regionunun Axalkalaki və Ninosminda bələdiyyələri ərazisində, həmçinin, Tbilisidə və Gürcüstanın sərhədləri xaricində yaşayırlar. Cavaxetililərin sayı 5 000 nəfərdir (2010-cu il).

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cavaxetililər "Zabaxa" adlı qədim gürcü tayfasının törəmələridirlər. Leonti Mroveliyə görə, Cavaxeti – "Paravan gölündən Kür çayı mənbəyinə qədər uzanan ölkə olmaqla" – əfsanəvi Mtsetos və Cavaxosun nəslinə məxsus idi. İki şəhər-qalanın – Sunda və Ərdəhanın, həmçinin Kacov şəhərinin tikilməsi bunların adına çıxılır[2].

XVI əsrin sonunda Cavaxeti ilə birlikdə bütün Samtsxe-Saatabaqonu osmanlılar tutdular. Osmanlılar işğal etdikləri Gürcüstan ərazisinə «vilayəte Gürcüstan» adı vermişdilər və bu vilayətə Cavaxeti paşalığı da daxil idi.

XVIII əsrin 70-ci illərində Cavaxetidə olan alman səyyahı Güldenştedt bildirir ki, «Cavaxeti – gürcü ölkəsi, indi Türkiyənin əlindədir. Əhalinin çox hissəsi gürcüdür[3].

1828-1829-cu illərdə baş vermiş Rusiya-Osmanlı müharibəsindən sonra ölkənin cavaxetili əhalisi kəskin azaldı. 1829-cu ildən etibarən rus generalı İvan Paskeviçin göstərişi ilə Cavaxetidə Osmanlı İmperiyasından gələn 7300 erməni ailəsi (təxminən, 58 000 nəfər) məskunlaşdırıldı. Cavaxetinin yerli sakinləri isə öz ev-eçiklərini tərk edərək Gürcüstanın başqa yerinə getməyə məcbur oldular[4][5].

Din

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cavaxetililər pravoslav etiqadındadırlar və Gürcü pravoslav kilsəsi icmasının üzvləridir. İslam dininin sünnü təriqətində olan cavaxetililər isə XIX əsrin birinci yarısında regionun Rusiya imperiyasının ilhaqına məruz qalmasından sonra mühacirət etməyə məcbur olmuşlar.

Görkəmli nümayəndələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Мартиросов, Арам Георгиевич. Джавахский диалект грузинского языка. Тбилиси. Мецниереба, 1984
  2. ↑ Джавахети[ölü keçid], Кукури Метревели. Ред.: Вахтанг Гурули; Перевод: Кетеван Джакели; Тб., 2001. ISBN 978-9941-0-3008-6, ст. 15
  3. ↑ «Путешествие Гюльденштедта в Грузии». т. I. перевод и исследования Г. Гелашвили. Тбилиси. 1962 г. стр. 215
  4. ↑ Джавахети[ölü keçid], Кукури Метревели. Ред.: Вахтанг Гурули; Перевод: Кетеван Джакели; Тб., 2001. ISBN 978-9941-0-3008-6, ст. 38 и сл.
  5. ↑ Л. Загурский. Поездка в Ахалкалакский уезд в 1872 г. (Из VIII книги записок Кавказского отдела Императорского русского Географического общества). Тифлис, 1873, с. 65-66

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая. Полевые исследования института этнографии, 1982. 1982.
  • Хаханов А.С. Празднование Нового Года у грузин // Этнографическое обозрение, книга I, Москва, 1839.
  • Мартиросов, Арам Георгиевич. Джавахский диалект грузинского языка. Тбилиси. Мецниереба, 1984

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]