Cerom Karle

Cerom Karle (ing. Jerome Karle, orijinal soyadı Karfunkle, 18 iyun 1918[1][2][…], Nyu-York, Nyu-York ştatı[6] – 6 iyun 2013[3][4][…], Annandeyl[d], Virciniya[3][7][…]) — amerikalı fiziki kimyaçı, 1985-ci ildə kimya üzrə " Kristal strukturların müəyyənləşdirilməsi üçün birbaşa metodların təkmilləşdirilməsindəki uğurlarına görə" Nobel mükafatı alıb və həmkarı Herbert Hauptmann ilə paylaşıb. Yarım əsrdən çox həyat yoldaşı kimyaçı İzabella Karle ilə birlikdə o, Birləşmiş Ştatların Dəniz Tədqiqat Laboratoriyasının əməkdaşı olmuşdu (2009-cu ilə qədər). Doktor, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının (1976 il)[8] və Amerika Fəlsəfə Cəmiyyətinin (1990il)[9] üzvü.

Cerom Karle
Doğum tarixi 18 iyun 1918(1918-06-18)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 6 iyun 2013(2013-06-06)[3][4][…] (95 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi qaraciyər xərçəngi
Elm sahəsi fiziki kimya
Elmi dərəcəsi
İş yeri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Navy Distinguished Civilian Service Award
Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cerom Karle Bruklindəki Coney adasında yəhudi ailəsində anadan olub[10][11][12]. Atası, Polşadan olan mühacir Lui Karfunkle rəssam və sahibkar idi; anası Sadie Helen Kun (əslən Budapeştdəndir), pianoçu və orqan ifaçısı idi (valideynlər 1911-ci ildə evlənmişdilər) və Cerom da uşaq ikən ciddi musiqi təhsili almışdır.[13][14]Onun bütün ailəsi bir neçə nəsil boyu incəsənətlə bağlı olmuşdur (əmiləri portret rəssamı İvan Qriqoryeviç Olinski, 1878–1962 illərdə və heykəltəraş David Karfunkle, 1880–1959 illərdə)[15][16]. O, on doqquz yaşına qədər yaşadığı Bruklin ştatının Koni Aylend şəhərindəki Avraam Linkoln Liseyində oxuyub. 1937-ci ildə Nyu-York Universitetinin Şəhər Kollecində bakalavr dərəcəsi alıb, burada Herbert Hauptmanla da tanış olub, 1938-ci ildə isə Harvard Universitetində biologiya üzrə magistr dərəcəsi alıb (yəhudi tələbələr üçün ayrılmış normaya görə o, Harvarda Tibb Məktəbinə qəbul olunmayıb.)[17]. İki il Nyu-York şəhərinin Səhiyyə Departamentində məmur işləyib, 1943-cü ildə Miçiqan Universitetində fiziki kimya üzrə dissertasiya müdafiə edib (orada gələcək həyat yoldaşı ilə də tanış olub; 1942-ci ildə evləniblər). Elə həmin il Çikaqo Universitetində Manhetten Layihəsinin əməkdaşı oldu və burada plutoniumun oksidindən çıxarılması ilə bağlı araşdırmalar aparmağa başladı. 1946-cı ildə Karle Vaşinqtondakı Dəniz Tədqiqat Laboratoriyasının işçiləri ilə işləməyə başladı (o, həyat yoldaşı ilə eyni gündə 2009-cu ilin iyul ayında təqaüdə çıxana qədər orada çalışdı), burada yenidən Hauptmanla tanış oldu. 1950-ci illərdə o, rentgen kristalloqrafiyasından istifadə edərək üçölçülü molekulyar strukturların deşifrə edilməsi üçün birbaşa metod hazırlamaq üçün onunla əməkdaşlıq etdi. Bu işlərinə görə 1985-ci ildə "Kristal strukturların müəyyənləşdirilməsi üçün birbaşa metodların təkmilləşdirilməsindəki uğurlarına görə" kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. 1981–84-cü illərdə. Beynəlxalq Kristalloqrafiya İttifaqının prezidenti olmuş, 1992-ci ildə "Bəşəriyyətə Xəbərdarlıq"ı imzaladı[18].

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həyat yoldaşı (1942-ci ildən) – amerika kimyaçısı,kristalloqraf İzabella Karle (1921il-2017il), Üç qızı var idi: üzvi kimyaçı Louise Hanson (doğ. 1946 il), kristalloqraf Jan Marianne Karle (d. 1950) və geoloq Madlen Diane Tawney, 1955-ci il təvəllüdlü.

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Amerika Kimya Cəmiyyətinin Vaşinqton Bölməsinin Hillebrand Mükafatı (1969 il, İzabella Karle ilə birlikdə)
  • Hərbi Dəniz Qüvvələrində Görkəmli Mülki Dövlət Xidməti Mükafatı (2009 il).
  • Fəxri doktor.
  • Kimya üzrə Nobel Mükafatı (1985il) ("Kristal strukturların müəyyənləşdirilməsi üçün birbaşa metodların təkmilləşdirilməsindəki uğurlarına görə")
  • Merilend Universitetinin Fəxri Doktoru, Kollec Parkı
  • Yagellon Universitetinin fəxri doktoru[19]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Jerome Karle // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ 1 2 Jerome Karle // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ 1 2 3 4 Week ending Saturday, June 8, 2013.
  4. ↑ 1 2 http://www.nndb.com/lists/548/000358471/.
  5. ↑ 1 2 3 4 NNDB (ing.). 2002.
  6. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #139486038 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  7. ↑ 1 2 Jerome Karle dies at 94; Nobel winner in chemistry (ing.). // Los Angeles Times El Segundo: 2013. ISSN 0458-3035; 2165-1736
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-18.
  9. ↑ http://www.nndb.com/people/659/000100359/ Arxivləşdirilib 2017-06-18 at the Wayback Machine Jerome Karle. Дата обращения: 29 октября 2018. Архивировано 29 октября 2018 года.
  10. ↑ APS Member History. Дата обращения: 25 марта 2022. Архивировано 14 марта 2022 года.
  11. ↑ The City College of New York Архивировано 5 октября 2013 года.
  12. ↑ The International Who's Who: 2004. Дата обращения: 2 октября 2017. Архивировано 1 ноября 2021 года.
  13. ↑ Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists (глава 20, стр. 423). Дата обращения: 2 октября 2017. Архивировано 1 ноября 2021 года.
  14. ↑ Florida Atlantic University Libraries. Дата обращения: 15 июня 2013. Архивировано из оригинала 28 июня 2013 года.
  15. ↑ The Brooklyn Daily Eagle: Marriage Licenses (November 23, 1911). Дата обращения: 15 июня 2013. Архивировано 31 августа 2021 года.
  16. ↑ Автобиография на сайте Нобелевского комитета. Дата обращения: 15 июня 2013. Архивировано 6 июня 2013 года.
  17. ↑ Иван Григорьевич Олинский
  18. ↑ World Scientists' Warning To Humanity (англ.). stanford.edu (18 ноября 1992). Дата обращения: 25 июня 2019. Архивировано из оригинала 6 декабря 1998 года.
  19. ↑ [[[:ru:Карле, Джером]] "Arxivlənmiş surət"] (#bad_url). 2023-10-14 tarixində Джером%5d%5d arxivləşdirilib (#bad_url). İstifadə tarixi: 2024-01-18.