Ekoloji terminlər

Ekoloji mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumdünya mədəniyyətinin inkişaf mərhələsi və tərkib hissəsi: həyatdabəşəriyyətin gələcək inkişafında ekoloji problemlərin mühüm vacibliyini dərin və ümumilikdə dərk etməklə xarakterizə olunur.

Ekoloji məruzqalma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Canlı orqanizmlərin (insandan başqa) stressə məruz qalması.

Ekoloji minimum

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müəyyən ekoloji faktorlara görə orqanizmin tolerantlığının aşağı həddi.

Ekoloji modelləşdirmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kompüter metodlarının köməyilə sosiekosistemin dinamikasının müxtəlif səviyyədə (lokaldan qlobala kimi) öyrənilməsi.

Ekoloji monitorinq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ekosistem, populyasiyaorqanizmlərdə (insan da daxil olmaqla) olduğu mühitin dəyişilməsi ilə əlaqədar gedən prosesləri izləmək sistemi. Hazırkı dövrdə E.m.-in əsas obyektləri atmosfer, su, torpaq, bitkiheyvan populyasiyalarının vəziyyəti, insanın sağlamlığı hesab olunur.

Ekoloji mozaika

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif landşaftların uyğunlaşması (birləşməsi) və biri-birini əvəz etməsi: meşə və bozqırlar, meşə və çəmən, suquru və s., bunların arasında keçid zonaları-ekotonlar mövcuddur.

Orqanizmin yaşama yerindəki ixtisası, onun fəaliyyəti, yəni ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi.

Ekoloji müharibə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii mühitin (ekoloji tarazlığın) pozulması istiqamətində aparılan hərbi hərəkət üsulu. İlk dəfə bu istiqamətdə irimiqyaslı hərbi əməliyatları amerikalılar Vyetnamda, KampuçidəLaosda apararaq, müxtəlif defoliantlar, buldozerlər, tankların köməyilə geniş ərazilərdə bakirə meşələr, yüksək məhsuldar manqr cəngəlikləri (meşələri) və s. məhv edilmişdir. 1974-cü ildə BMT-nin Baş Məclisi hərbi məqsədlə təbii mühitin pozulmasının qadağan edilməsi haqda Beynəlxalq Konvensiya qəbul etmişdir.

Ekoloji müxtəliflik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fərdlərin sayının növlərin sayına nisbəti.

Ekoloji optimallaşdırma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ekoloji komponentləri və ərazisini (ekosistemin) əlverişli uyğun vəziyyətə salmaqla ən rasional ekoloji tarazlığa nail olmaq.

Ekoloji optimum

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1-növün ən yaxşı həyatilik şəraiti (çoxalma qabiliyyəti,abiotik faktorlara uyğunlaşma); 2) bir qrupun (bitki) digər qrupa nisbətən üstünlük şəraiti.

Ekoloji ölüm, faktiki ölüm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məlum mühit şəraitində ölüm (ölüm faizi). E.ö-ün ölçüsü mühit şəraitindən və populyasiyanın vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir.

Ekoloji paradiqma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sistem paradiqması-V.D.Feodrovun (1977) ifadəsi olub, ona əsasən müasir ekologiyanın baş obyekti ekosistemdir. Fərdlər, populyasiyalar, hətta qruplaşmalar deyil, məhz ekosistem ekologiyanın spesifik (nadir) obyekti sayılır. Biotop və orada məskunlaşan orqanizmlər funksional vahid birlik yaradır. A.Tensli onu ekosistem, V.N.Sukaçev isə biogeosenoz adlandırmışdır.

Ekoloji pasport

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kənd təsərrüfatı bitkilərinin hər bir sortu (çeşidi) üçün hərtərəfli xarakteristikası.

Ekoloji proqnoz

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müəyyən uzaq gələcəkdə ətraf mühitin, bu və ya digər ekosistemin dəyişmə mümkünlüyünü, həmçinin kənd-təsərrüfatı, hidrotexniki və sənaye layihələrinin müsbət və mənfi nəticələrini elmə əsaslanaraq qabaqcadan xəbər vermək.

Ekoloji resurslar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbiətdə ekoloji tarazlığı təmin edən mühit yaradan komponentlərin məcmusu.

Ekoloji rəqabət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müəyyən şəraitdə (adətən yaxın ekoloji tələbata malik olan populyasiyaların az seyrək sıxlığı şəraitində) rəqabət olmur və ya o, minimuma enir.

Ekoloji və ya iqtisadi effekt əldə etmək naminə təbii mühitə zərər yetirmə ehtimalı. Təbii obyektlərin və faktorların istənilən antropogen dəyişmələrinin (məqsədyönlü və ya təsadüfi, tədrici və fəlakətli) ekoloji resurslar üçün mənfi (arzu olunmaz) nəticələri.

Ekoloji risk zonası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Quruokean səthində insan fəaliyyətinin təhlükəli ekoloji vəziyyət yarada biləcəyi yer (məs, sualtı neft çıxarılan zona, dənizin tankerlərin keçməsi üçün təhlükəli olan sahəsi və s.).

Ekoloji riskin qiymətləndirilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii resurslara insanın təsirinin bütün komponentlərdə effektinin qiymətləndirilməsi üçün ümumi sistemə tətbiq olunan analitik proses. Belə bir analizə ilkin təhlükənin identifikasiyası, məruzqalmanın cavab dozasının qiymətləndirilməsi və riskin xarakteristikasının müəyyənləşdirilməsi daxildir.[1]

  1. Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

EKOLOJİ TERMİNLƏR

Ekoloji