Ətraf mühit

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Ətraf mühit — insanları əhatə edən, onlarla qarşılıqlı əlaqədə olan günəş şüaları, su, torpaq, hava və canlılar, antropogen maddələr, əşyalar və qurğular nəzərdə tutulur. İnsan özü də ətraf mühitin ayrılmaz və çox güclü təsirə malik olan hissəsidir.

Alimlər ətraf mühiti təbii mühit və süni mühit olaraq iki hissəyə ayırmışlar. İnsanların həmişə asılı olduqları mühit təbiidir. Süni mühit isə cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədər insanların fəaliyyəti nəticəsində yaradılmışdır.

Müasir elmin köməyi ilə yaradılmış yeni çoxsaylı bitki və heyvan növləri, süni dəryalar, göllər, qoruqlar və s. süni mühitin obyektləridir.

Artıq XX əsrin ortalarında ekoloji böhran özünü bildirməyə başladı. Bu dövrü, ətraf mühitin nəzarətsiz istismarının get-gedə artması dövrü kimi qiymətləndirmək olar.

Ətraf mühitin növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

İntral (daxili) mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endo parazitlərin mühiti^[1]

Ekzal mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Digər orqanizmlərin bədəninin xaricində yerləşən örtüklə (tük, lələk, yun və s.) təmasda olduqda yaranan mühit;

Biosenotik mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Biosenozun bütün biotalarında yaranan mühit; xarici mühit-biosenozlann xaricində yerləşən mühit.

Aqressiv mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təmasda olduğu elementə dağıdıcı təsir göstərən mühit;

Dispers mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dispers sistemin fasiləsiz fazası, həcminə görə dispers faza paylanır;

Turş mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hidrogen göstəricisi (pH) 7-dən aşağı olan mühit;

Susuz mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tərkibində su olmayan və ya həlledici komponent kimi su olan mühit;

Neytral mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hidrogen göstəricisi (pH) 7 — yə bərabər olan mühit;

Qida mühiti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mikroorqanizmlər yetişdirilən maye və ya bərk qarışıq;

Təbii mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Texnoloji fəaliyyətin məhsulu olmayan ətraf mühitin bir hissəsi;

Qələvi mühit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hidrogen göstəricisi (pH) 7 — dən artıq olan mühit;

"İnsan-ətraf mühit" sistemi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həyat dövrəsində insan və ətraf mühit daim hərəkətdə olan "insan-ətraf mühit" sistemi təşkil edir. Belə bir sistem daxilində olan insan hər zaman minimum məsələni həll etməli olur:

• özünün qidaya, suya və havaya olan tələbatını təmin edir;
• məskunlaşma mühiti və insanlar tərəfindən özünə qarşı neqativ təsirlərdən qorunma sistemi yaradır və istifadə edir.

Ətraf mühitə xas olan neqativ təsirlər dünya durduqca mövcuddur. Biosferdə təbii neqativ təsirlərin mənbəyi iqlimin dəyişməsi, tufanlar, zəlzələlər və s.-dir. Həyat uğrunda mübarizə insanı bu təsirlərdən qorunma vasitələrini axtarıb-tapmağa və təkmilləşdirməyə daim vadar edirdi. Əsrlər ötdükcə yaşayış məskəni kimi evlərin yaradılması, oddan və digər müdafiə vasitələrdən geniş istifadə olunması, qida hazırlanmasında üsul və vasitələrin təkmilləşdirilməsi insanı təbii neqativ təsirlərdən qorumaqla yanaşı ətraf mühitə də təsir edirdi. Əsrlər boyunca insanın yaşam mühiti dəyişir, dəyişməyən neqativ təsirlərin növü və səviyyələri idi. XX əsrdə Yer üzündə biosferin yüksək çirklənməsi zonaları yarandı, bu isə, öz növbəsində qismən və hətta tam regional tənəzzülə səbəb oldu. Bu kimi dəyişikliklərə:

• Yer əhalisi sayının yüksək artım sürəti (demoqrafik partlayış) və onun urbanizasiyası;
• istehlak artımı və enerji mənbələrinin təmərküzləşməsi;
• sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının intensiv inkişafı;
• nəqliyyat vasitələrindən kütləvi istifadə;
• hərbi məqsədlərə və digər proseslərə xərclərin artımı səbəb oldu.^[2]

Ətraf mühit şəraitinin indikatoru, indikator orqanizm[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ətraf mühit keyfiyyətini səciyyələndirən orqanizm və ya orqanizm qrupu.

Ətraf mühit üzrə BMT-nin proqram; — UNEP (United Nation Environment Proqram)[redaktə | mənbəni redaktə et]

BMT-nin ətraf mühit üzrə (1972) Stokholm Konfransının təşəbbüsü və BMT Baş Assambleyasının qərarına (1973) əsasən başlanan Dövlətlərarası Proqram, müasir ekoloji böhranın daha gərgin problemlərinə həsr olunmuşdur: planetin səhralaşması, torpağın deqradasiyası, Yer kürəsinin meşəsizləşdirilməsi, şirin suların keyfiyyətinin kəskin pisləşməsi və miqdarının azalması, Dünya okeanının çirklənməsi və s. Proqramda dünyanın 58 dövlətinin nümayəndəsi iştirak edir, BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən üç ildən bir seçilir, UNEP-in mənzil ştabı Nayrobidə (Keniya) yerləşir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Ekologiya

Ekologiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.