Filay (endirilmə aparatı)

Fila (ing. Philae lander) — kometə endirilmək üçün nəzərdə tutulan aparat. Aparat Avropa Kosmik Agentliyi tərəfindən işlənib hazırlanmışdır.

Fila
İstehsalçı Avropa Kosmik Agentliyi
Peyk Rozetta
Raket daşıyıcısı "Ariane-5G+" / "Kentavr"
Buraxıldığı sahə  Fransa, Fransa Qvianası
Çıxarıldığı tarix 2 mart 2004 07:17:00 UTC
Uçuşun nömrəsi 2004-006C[1]
Kütləsi 100 kq[2]
Sayt rosetta.esa.int
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Fila "Rozetta" kosmik aparatında yerləşdirilmiş və 67P/Churyumov–Gerasimenko kometinin tədqiq edilməsi məqsədilə 2 mart 2004-cü ildə kosmosa buraxılmışdır.

Eniş

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Fila"nın və "Rozetta"dan ayrılması 12 noyabr 2014-cü il, saat 09:35-də UTC baş verdi. Bundan sonra 7 saatlıq kometin səthinə enmə başladı. Enmə planlaşdırılmamış rejimdə oldu. 15:34-dən UTC 17:32-ə qədər UTC üç toxunma və onların arasında iki sırayış ilə baş verdi. Yerə bu haqda siqnal yarım saata çatdı[3]. Bu tarixdə ilk kometə enmə hadisəsidir[4].

Adın mənşəyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Enmə aparatının adı Nil çayı üzərində yerləşən Fila adasında tapılmış və Qədim Misir yazılarının oxunmasında rolu olan obeliskə görə belə seçilib. Üzərində həm yunan, həm də Qədim Misir heroqlifləri ilə yazılar olan həmin obeliskdə Ptolemeylər sülaləsindən olan Misir hökmdarları VIII Ptolemey, II Kleopatra və III Kleopatranın adları xatırlanır.

Elmi avadanlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avadanlığın və aparatın yaradılmasında aşağıdakı ölkələr iştirak ediblər:

Enmə aparatının çəkisi 100 kq-dır. Aparatın faydalı yükü 26,7 kq və 10 elmi cihazdan ibarətdir:[5][6]

  • APSX (Alpha Proton X-ray Spectrometer) - alfa zərrəciklərin spektrometri və rentgen şüalandırması.[7]
  • COSAC (COmetary SAmpling and Composition) - kombinə edilmiş qaz xromotoqrafı və mass-spektrometri dağ süxurlarının analizi, həmçinin uçucu komponentlərin təyini üçün istifadə edilir.[8]
  • Ptolemy - kometin nüvəsindəki əsas uçucu komponentlərdə sabit izotopların nisbi payını ölçən cihaz.[9]
  • ÇIVA (Comet Nucleus Infrared and Visible Analyzer) - hər biri 1024×1024 pikselli matrisə malik və səthin panoram görüntüsünü çəkmək üçün nəzərdə tutulmuş 6 eyni mikrokamera.[10]
  • ROLIS (Rosetta Lander Imaging System) - enmə çəkilişini etmək üçün kamera, 1024×1024 piksellik.[11]
  • CONSERT (COmet Nucleus Sounding Experiment by Radiowave Transmission) - kometin nüvəsinin daxili quruluşunu öyrənmək məqsədilə, "Rozetta"nın yaydığı elektromaqnit dalğalarının kometin nüvəsində yayılmasının ölçülməsi yolu ilə onun tomoqrafiyasını çəkən radar..[12]
  • MUPUS (MUlti-PUrpose Sensors for Surface and Sub-Surface Science) - səthin temperaturunu, sıxlığını və mexaniki xüsusiyyətlərini ölçən sensorlar.[13]
  • ROMAP (Rosetta Lander Magnetometer and Plasma Monitor) - kometin nüvəsinin maqnit sahəsini və onun günəş küləyi ilə qarşılıqlı təsirini öyrənən maqnitometr və plazma detektoru.[14]
  • SESAME (Surface Electric Sounding and Acoustic Monitoring Experiments) - kometin səthinin xüsusiyyətlərini ölçən 3 cihaz.[15]
CASSE (Cometary Acoustic Sounding Surface Experiment) - kometin səthində keçirilən akustik təcrübə.
PP (Permittivity Probe) - elektrik xassələrinin tədqiqatı.
DIM (Dust Impact Monitor) - səthdə tozun yatmasını ölçən cihaz.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "NSSDC ID: 2004-006C". 2015-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-18.
  2. ↑ "Philae". 2015-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-18.
  3. ↑ "Three touchdowns for Rosetta's lander". 2018-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  4. ↑ "Зачем послали аппарат на далекую комету? Объясняет российский участник исторической миссии". 2014-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  5. ↑ "Bibring, J.-P. (2007)". 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  6. ↑ "«The Rosetta Lander ("Philae") Investigations». Space Science Reviews 128: 205". 2018-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  7. ↑ "APXS (Alpha X-ray Spectrometer)". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  8. ↑ "COSAC". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  9. ↑ "Ptolemy: An Instrument aboard the Rosetta Lander Philae, to Unlock the Secrets of the Solar System" (PDF). 2014-09-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  10. ↑ "ÇIVA". 2014-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-15.
  11. ↑ "ROLIS". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-19.
  12. ↑ "CONSERT". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-19.
  13. ↑ "MUPUS". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-19.
  14. ↑ "ROMAP". 2014-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-19.
  15. ↑ "Sesame – An Experiment of the Rosetta Lander Philae: Objectives and General Design". 2018-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-19.