Fransis Krik

Fransis Harri Kompton (8 iyun 1916[2][3][…], Northempton[3] – 28 iyul 2004[4][2][…], La-Hoyya[d], Kaliforniya[3]) ― İngilis molekulyar bioloq, biofizik və nevroloq idi. O, Ceyms Uatson və Rosalind Franklin DNT molekulunun sarmal quruluşunun deşifrə edilməsində mühüm rol oynadılar. Krik və Uatson'un 1953-cü ildə "Təbiət" jurnalında yazdığı məqalə DNT quruluşunu və funksiyalarını öyrənmək üçün təkan verdi. Moris Uilkins ilə birlikdə "Nuklein turşularının molekulyar quruluşu və canlı materialda məlumat ötürülməsi üçün əhəmiyyətinə dair kəşflərinə görə" 1962-ci ildə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel Mükafatına layiq görülmüşdülər. [6]

Fransis Krik
ing. Francis Harry Compton Crick
Doğum tarixi 8 iyun 1916(1916-06-08)[2][3][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 iyul 2004(2004-07-28)[4][2][…] (88 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi kolorektal xərçəng[3]
Elm sahələri Molekulyar biologiya[1], dezoksiribonuklein turşusu[1], fizika[1], neyroelm[1], Biofizika[1], Genetika[1]
İş yerləri
Təhsili
Elmi rəhbəri Maks Peruç[5]
Üzvlüyü
Mükafatları fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatı "Xidmət" ordeni
"Kopli" medalı
Philadelphia Liberty Medal
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Krik nəzəri molekulyar bioloq olması DNT-nin sarmal quruluşunu ortaya çıxarmaq ötrü əlaqəli araşdırmalar aparmasında mühüm rol oynadı. Məlumat nuklein turşularından (DNT və ya RNT) zülallara ötürüldükdə, nuklein turşularına geri dönə bilməyəcəyi fikrini ümumiləşdirmək üçün "mərkəzi dogma" ifadəsini istifadə etməklə məşhurdur. Başqa sözlə, nuklein turşularından zülallara informasiya axınındakı son addım geri dönməzdir. [7]

Karyerasının qalan dövründə J.V.Kiekhefer, Kaliforniya, La Jolladakı Salk Bioloji Araşdırmalar İnstitutunda xüsusi tədqiqat professoru kimi fəaliyyət göstərmişdir. Onun sonrakı tədqiqatları nəzəri neyrobiologiya və insan şüurunun elmi tədqiqatını inkişaf etdirmək cəhdləri üzərində quruldu. Ölənə qədər bu vəzifədə qaldı; Kristoff Kox, "elm adamı ölüm yatağından acı sona qədər bir əlyazma yaratmalıdır" dedi. [8]

Erkən həyat və təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Krik Harri Krik (1887-1948) və Enni Elizabet Krikin (soyadı Uilkins; 1879-1955) ilk övladı idi. 8 İyun 1916-cı ildə [9] anadan olub və İngiltərənin Northempton şəhəri yaxınlığındakı kiçik bir kənd olan Veston Favelldə böyüyüb. Krikin atası və əmisi ailənin yaşayışını ayaqqabı fabrikindəki gəlirlə təmin edirdi. Babası həvəskar təbiətşünas Ualter Droubridc Krik (1857-1903), Çarlz Darvin ilə yazışan yerli foraminiferalar (qabıqlı təkhüceyrəli protistlər) haqqında bir araşdırma yazdı və iki ilbiz (salyangoz və ya şlaklar) babasının şərəfinə adlandırılmışdı.

Kiçik yaşlarında Fransis elmə, araşdırmaya böyük həvəs göstərirdi. Valideynləri təhsil alması üçün kilsəyə aparıb, ancaq 12 yaşında dini inancdan daha çox elmi bir araşdırma aparmağı istədiyini deyib və kilsəni tərk edib.

Əmisi Ualter Krik Abinqton prospektinin cənub tərəfindəki kiçik bir evdə yaşayırdı; kiçik bağçasının dibində Krik şüşə üfürməyi, kimyəvi təcrübələr etməyi və fotoşəkil çəkməyi öyrətdiyi bir tökmə evi vardı. 14 yaşından sonra Londondakı Mill Hill Məktəbində təhsil aldı (təqaüdlə), ən yaxın dostu Con Şilston ilə riyaziyyat, fizika və kimya təhsili aldı. 7 İyul 1933-cü ildə Mill Hill Məktəbinin Quruluş Günündə dostu ilə birlikdə Kimya üzrə Ualter Knox Mükafatını qazandılar.

Krik London Universitet Kollecində oxudu və 1937-ci ildə isə London Universitetində bakalavr təhsilini bitirir . Krik ehtimal ki, latın dilini kifayət qədər bilmədiyinə görə Kembridc kollecinə qəbul olmayır. Krik dokturantura təhsilini London Universitetinin nəzdindəki London Universitet Kollecində başlamış, lakin İkinci Dünya Müharibəsi başlaması ilə təhsili yarımçıq qalmışdı. Daha sonra Kembricdəki Qonvill və Kaius Kollecinin fəlsəfə doktoru, daha sonra fəxri üzvü oldu. Kavendiş Laboratoriyasında və Kembridcdəki Tibbi Tədqiqatlar Şurasının (MRC) Molekulyar Biologiya Laboratoriyasında çalışdı. O, eyni zamanda Kembricdəki Çörçill Kollecinin və London Universitet Universitetinin Fəxri üzvü idi.

Krik, London Universiteti Kollecində fizik Edvard Nevill da Kosta Andradenin laboratoriyasında onunla birlikdə yüksək temperaturda suyun viskozitesinin (özlülük) ölçülməsi üzrə doktorluq tədqiqat layihəsinə başladı. İkinci Dünya Müharibəsi (İngiltərədə döyüşlərin getdiyi əsnada laboratoriyanın damına bomba düşdü və təcrübə aparatını məhv etdi) Krikin fizikada edə biləcəyi tədqiqatlardan uzaqlaşmasına səbəb oldu. Doktorant olaraq ikinci kursda olduğu müddətdə Kerri Foster Araşdırma Mükafatına layiq görülmüşdür. Brooklin Politexnik İnstitutunda müdafiə işinin tədqiqatını aparmışdı.

İkinci Dünya Müharibəsi dövründə, Devid Beyts, Robert Boyd, Corc Deakon, Con Qunn, Harrie Massi və Nevill Mott da daxil olmaqla bir çox görkəmli elm adamlarından ibarət Admirallığın Araşdırma Laboratoriyasında çalışdı; maqnit və akustik minaların dizaynı üzərində çalışdı və Alman minaaxtaranlarına qarşı təsirli olan yeni bir minanın dizaynında böyük rol oynadı.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı həyat və karyera

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1947-ci ildə 31 yaşında Krik biologiya öyrənməyə başladı və fizika alimlərinin biologiya sahəsində araşdırmalar etməsinə maraq yaratdı. Bu araşdırmalar müharibələr qazanmağa kömək edən radarın Sör Con Randall kimi fiziklərin məhz bu əlaqələli işləməsi nəticəsində ixtira etməsinə səbəb oldu . Krik, fizikanın "zərifliyi və dərin sadəliyindən" "təbii seçimin milyardlarla il ərzində inkişaf etdiyi mürəkkəb kimyəvi mexanizmlərə" uyğunlaşmaq məcburiyyətində qaldı. O, bu keçidi "Sanki birinin yenidən doğulması lazım idi" kimi təsvir etdi. Krikə görə, fizikanı öyrənmək təcrübəsi ona vacib bir şey öyrətdi - qısqanclıqla fizikada qazandığı uğurları biologiya və digər elmlərdə də mümkün olacağına inam yaratdı. Krik, bu münasibətin fizikanın keçmiş uğurları ilə deyil, biologiyanın çətin problemləri ilə maraqlanan tipik bioloqlardan daha cəsarətli olmağa təşviq etdiyini hiss etdi.

İki ilə yaxın Krik Kavendiş Laboratoriyasında alimlər Maks Perutz və Con Kendryuya araşdırmaya başlamdığı vaxtlarda Tibbi Tədqiqat Şurasının tələbəsi Kembridc Streyncveys Araşdırma Laboratoriyasında, Onur Bridcet Fellin rəhbərlik etdiyi sitoplazmanın fiziki xüsusiyyətləri üzərində tədqiqat apardı. Kembridcdəki Kavendiş Laboratoriyası 1915-ci ildə 25 yaşında Nobel mükafatı alan Sör Laurence Breqqin ümumi rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərirdi. Eyni zamanda Breqqin rəhbərlik etdiyi Kavendiş Laboratoriyası, Biofizika şöbəsi Randallın rəhbərliyi altında olan London Kral Kolleci ilə də səmərəli rəqabət aparırdı (Randall, Krikin King's College -də işləmək üçün ərizəsini rədd etmişdi.) King's Collegedən Fransis Krik və Moris Uilkins, şəxsi dostları idilər ki, bu da Krik və Ceyms Uatson arasındakı yaxın dostluq sonrakı elmi hadisələrə təsir etdi. Krik və Uilkins ilk dəfə King's College -də görüşdülər və səhvən iki müəllif tərəfindən qeyd edildiyi kimi İkinci Dünya Müharibəsi dövründə Admirallıqda görüşdülər.

Şəxsi həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Krik iki dəfə evləndi, üç uşaq atası və altı nəvə babası idi; qardaşı Entoni (1918 -ci il təvəllüdlü) 1966 -cı ildə ondan əvvəl öldü.

Həyat yoldaşları:

  • Ruz Dorin Krik, soyadı Dodd (d. 1913, m. 18 fevral 1940 - 8 may 1947. ö. 2011), xanım Ceyms Stüart Potter oldu.
  • Odil Krik, soyadı Speed (d. 11 avqust 1920, m. 14 avqust 1949 - 28 iyul 2004, ö. 5 iyul 2007)

Uşaqları:

  • Maykl Fransis Kompton (d. 25 Noyabr 1940) [Dorin Krik]
  • Qabrielle Anne (d. 15 iyul 1951) [Odil Krik]
  • Jaklinn Mari-Teress [sonrakı Nikols] (d. 12 mart 1954, ö. 28 fevral 2011) [Odil Krik];

Nəvələri:

  • Alexandr (d. Mart 1974)
  • Kindra (d. May 1976)
  • Kamberli (d. İyun 1978)
  • Fransis Henri Rayli (d. Fevral 1981), Maykl & Barbara Krikin dörd övladı
  • Mark & Nikolas, mərhum Jaklinn və Kristoffer Nikolsun uşaqları.

Krik 28 iyul 2004-cü ildə Kaliforniya Universitetində, San Dieqo (UCSD) La Jolla'daki Thornton Xəstəxanasında bağırsaq xərçəngindən öldü, yandırıldı və külləri Sakit Okeana səpildi. 27 sentyabr 2004 -cü ildə Kaliforniya, San Dieqo yaxınlığındakı La Jolla Salk İnstitutunda ictimai anım mərasimi keçirildi. Mərasimdə çıxış edənlər arasında Ceyms Uatson, Sidney Brenner, Aleks Rich, Seymour Benzer, Aaron Klüq, Kristoff Kox, Pat Çörçlend, Vilayanur Ramakandran, Tomaso Poqqio, Lesli Orqel, Terri Sejnovski, oğlu Maykl Krik və ən kiçik qızı Jaklinn Nikols vardı. 3 Avqust 2004 -cü ildə ailə və həmkarları üçün xüsusi bir xatirə mərasimi keçirildi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 https://www.biography.com/people/francis-crick-9261484.
  4. ↑ 1 2 DNA Scientist Francis Crick Dies at 88. // Yahoo! News Associated Press, 2004.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Francis Crick Biography. // Biography: Historical & Celebrity Profiles
  6. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1962 Arxivləşdirilib 2008-12-02 at the Wayback Machine. Nobel Prize Site for Nobel Prize in Physiology or Medicine 1962.
  7. ↑ Crick FH. "On protein synthesis" (PDF reprint). Symp. Soc. Exp. Biol. 12. 1958: 138–63. PMID 13580867. 2019-05-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-21.
  8. ↑ Shermer, Michael. "Astonishing Mind: Francis Crick 1916–2004". Skeptics Society. 30 July 2004. 7 July 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 August 2006.
  9. ↑ Bretscher, Mark S.; Mitchison, Graeme. "Francis Harry Compton Crick OM. 8 June 1916 – 28 July 2004". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 63. 2017: 159–196. doi:10.1098/rsbm.2017.0010. ISSN 0080-4606.