Göy məscid (Məzari-Şərif)

Göy məscid fars. مسجد کبود‎ dəri مسجد کبود
Ölkə	Əfqanıstan
Yerləşməsi	Məzari-Şərif
Koordinatları	36°42′30″ şm. e. 67°06′40″ ş. u.HGYO
Binanın tipi	cümə məscidi
Arxitektura stili	İslam memarlığı
Banisi	Sultan Hüseyn Bayqara
İnşası	???—1481 illər
Status	məscid, görməli yer

Göy məscid (Məzari-Şərif) — Əli Məqbərəsi və Həzrət Əlinin ziyarətgahı adları ilə də tanınır - Əfqanıstanın Bəlx vilayətinin mərkəzi olan Məzari-Şərif şəhərindəki cümə məscidi və məqbərədir. Məzari-Şərif və Bəlx vilayətinin əsas simvolu və vizit kartıdır. Bəzi məlumatlara görə, Məhəmməd peyğəmbərin kürəkəni və əmisi oğlu, son saleh xəlifə Əlinin dəfn olunduğu ehtimal edilən yerlərdən biridir.

Bəzi tarixi məlumatlara görə, Əli öldürüldükdən və nəşi Bağdad yaxınlığındakı Nəcəfdə dəfn edildikdən az sonra bəzi ardıcılları onun cəsədinin düşmənlər tərəfindən murdarlanacağından narahat olub, cəsədi gizlətməyə qərar veriblər. Cəsədi dəvənin üstünə qoyub, dəvə yıxılana qədər bir neçə həftə getdilər. Bundan sonra cəsədin dəvənin yıxıldığı yerdə basdırılması qərara alınıb. Dəfn yeri sonralar müqəddəsin məzarı kimi — farsca “Məzari-şərif” adı ilə tanınmağa başladı. Sonralar dəfn yerinin - Məzari-Şərifin (fars. مزار شریف‎) ətrafında eyni adlı şəhər yarandı.

Rəvayətə görə, qəbir təsadüfən aşkar edilib və qəbrin üzərində ilk ziyarətgahı Səlcuq imperiyasının sonuncu sultanı Əhməd Səncər tikdirib. 1220-ci ildə (XIII əsr) Çingiz xanın başçılıq etdiyi monqol istilası zamanı monqollar tərəfindən təhqir edilməməsi üçün qəbir torpaqla örtülmüş və kamuflyaj edilmişdir. Bina monqollar tərəfindən dağıdılıb.

Yalnız XV əsrdə Teymuri, Xorasan hökmdarı və şair Hüseyn Bayqaranın təşəbbüsü və səyləri sayəsində dəfn yerində məscidin indiki binası yenidən tikilmişdir. Günbəzləri və divarlarını örtən firuzəyi rəngli kaşıların sayı çoxluğuna görə bina Göy məscid adlanırdı.

Daimi bərpa işləri sayəsində Göy Məscid Əfqanıstanda ən yaxşı saxlanılmış qədim abidələrdən biridir. Məscidin əksər bəzəkləri müasir bərpaçıların əməyinin nəticəsidir. Daha erkən dövrün salamat qalmış bəzəyi mərmər lövhədir, üzərində “Əli Allahın aslanıdır” sözləri yazılmışdır^[1].

Göy məscid şəhərin bütün ictimai və dini həyatının mərkəzidir. Hər il martın 21-də məbədin üzərində yeni il - Novruza həsr olunmuş qırx günlük şənliklərin başlanğıcını simvolizə edən nəhəng bayraq - yanda ucalır.

Məzari-Şərifdəki ziyarətgaha əsasən əfqan şiələri ehtiramla yanaşırlar.

Göy məscidin yaxınlığında böyük ağ göyərçin sürüsü yaşayır. Bu, Əfqanıstan üçün simvolikdir və iki əskinasda əks olunur: buraxılış 1979-1991-ci illər 1000 əfqan əskinasında və 2002-2004-cü illər 1 əfqan əskinasında . Bundan əlavə, 2002-ci ildən 2014-cü ilə qədər dövriyyəyə buraxılmış 1000 əfqan əskinasın üzərində müsəlman ziyarətgahı təsvir olunub.

Məscidin həyətinin cənub hissəsində divarları tamamilə göy rəngli kirəmitli xalça ilə toxunmuş Həzrət Əlinin məqbərəsi yerləşir. Məscidin həyətində daha iki övliyanın - Şir-Əli və Əkbər xanın məzarları var.