Hərəkət siniri

Hərəkət siniri və ya motor siniri — mərkəzi sinir sistemindən (MSS) bədənin əzələlərinə motor siqnallarını ötürən sinir. Bu, hüceyrə gövdəsini və dendritlərin^[1] budaqlanmasını ehtiva edən motor neyronundan fərqlidir. Sinir akson dəstəsindən ibarətdir. Hərəkət sinirləri periferiyadakı duyğu reseptorlarından MSS-ə siqnalları daşıyan afferent sinirlərdən (həmçinin həssas sinirlər adlanır) fərqli olaraq, mərkəzi sinir sistemindən əzələlərə məlumat daşıyan efferent sinirlər kimi fəaliyyət göstərir.^[2]

Efferent sinirlər əzələlər əvəzinə vəzlərə və ya digər orqanlara də qoşula bilər (və buna görə də motor sinirləri efferent sinirlərə ekvivalent deyil).^[3][4] Bundan əlavə, qarışıq sinirlər adlanan həm duyğu, həm də motor sinirləri kimi xidmət edən sinirlər var.^[5]

Hərəkət (motor) sinir lifləri mərkəzi sinir sistemindən proksimal əzələ toxumasının periferik neyronlarına siqnal ötürür. Hərəkət sinirlərinin akson ucları skelet və hamar əzələləri innervasiya edir, çünki onlar əzələlərin idarə olunmasında fəal iştirak edirlər.

Hərəkət sinirləri asetilkolin köpücüklərlə zəngindir, çünki motor siniri hərəkət və hərəkətə nəzarət üçün motor siqnalları və siqnalları ötürən motor sinir aksonları dəstəsidir.^[6]

Kalsium köpücükləri motor sinir dəstələrinin aksonlarının uclarında yerləşir. Presinaptik motor sinirlərdən kənarda yüksək kalsium konsentrasiyası son lövhə potensiallarının^[7] ölçüsünü artırır.^[8]

Hərəkət sinirləri içərisində hər bir akson, miyelin^[9] qabığını əhatə edən birləşdirici toxuma təbəqəsi olan endonevriuma^[10] bükülür. Akson dəstələri perineuriumda^[11] bükülmüş sinir dəstəcikləri ^[12] adlanır. Perineurium^[13] tərəfindən bükülmüş bütün bağlamalar bir-birinə və epineurium^[14] kimi tanınan birləşdirici toxumanın son qatına bükülürlər.

Bu qoruyucu toxumalar sinirləri zədələrdən və patogenlərdən qoruyur və sinir funksiyasını qorumağa kömək edir. Birləşdirici toxuma təbəqələri sinirlərin hərəkət potensialını keçirmə sürətini saxlayır.^[15]

Əksər motor yolları beynin motor korteksində yaranır. Siqnallar beyin sapı və onurğa beyni boyunca eyni tərəfdə hərəkət edir və onurğa beyninin hər 2 tərəfində onurğa beyninin ön buynuzundan çıxır. Motor sinirləri onurğa beynindən çıxdıqdan sonra motor neyronları vasitəsilə innervasiya etdikləri əzələ hüceyrələri ilə əlaqə qurur.^[2][15]

Hərəkət sinirləri əlaqəli olduqları motor neyronunun alt növünə görə dəyişə bilər.^[16]

Alfa motor neyronları ekstrafuzal əzələ liflərinə yönəlir. Bu neyronlarla əlaqəli motor sinirləri ekstrafuzal lifləri innervasiya edir və əzələlərin daralmasına cavabdehdir. Bu sinir lifləri motor neyronlarının ən böyük diametrinə malikdir və 3 növdən ən yüksək keçirmə sürətini tələb edir.^[16]

Beta motor neyronları əzələ millərinin intrafuzal liflərini innervasiya edir. Bu sinirlər yavaş əzələ liflərinə siqnalların ötürülməsinə cavabdehdir.^[16]

Qamma motor neyronları alfa motor neyronlarından fərqli olaraq, əzələ daralmasında birbaşa iştirak etmir. Bu neyronlarla əlaqəli sinirlər əzələ liflərinin qısalmasını və ya uzanmasını birbaşa tənzimləyən siqnallar göndərmir. Bununla belə, bu sinirlər əzələ mili gərginliyini saxlamaqda mühüm rol oynayır.^[16]

Motor sinir degenerasiyası sinir sistemindəki sinir toxumalarının və əlaqələrin mütərəqqi zəifləməsidir. Əzələlər zəifləməyə başlayır, çünki artıq əzələ innervasiyasına imkan verən hər hansı motor sinirləri yoxdur.

Motor neyron xəstəlikləri viral, genetik və ya ətraf mühit amillərinin nəticəsi ola bilər. Dəqiq səbəblər qeyri-müəyyən olaraq qalır, lakin bir çox ekspertlər zəhərli və ətraf mühit faktorlarının böyük rol oynadığını deyir.^[17]

Həm daxili, həm də xarici bir çox mənbəyə görə neyroregenerasiya ilə bağlı problemlər var. Sinirlərin bərpaedici qabiliyyəti zəifdir və yeni sinir hüceyrələri sadəcə əmələ gələ bilmir. Xarici mühit də sinirlərin regenerasiyasında (bərpasında) rol oynaya bilər.

Bununla belə, sinir kök hüceyrələri bir çox müxtəlif növ sinir hüceyrələrinə diferensiasiya edə bilir. Bu, sinirlərin özlərini bərpa edə biləcəyi üsullardan biridir. Sinir kök hüceyrələrinin zədələnmiş ərazilərə transplantasiyası adətən hüceyrələrin ətrafdakı neyronlara kömək edən astrositlərə diferensiallaşması ilə nəticələnir. Sinir kök hüceyrələrinin zədələnmiş hissələrə transplantasiyası adətən hüceyrələrin ətrafdakı neyronlara kömək edən astrositlərə diferensiallaşması ilə nəticələnir.

Şvann hüceyrələri^[18] regenerasiya qabiliyyətinə malikdir, lakin bu hüceyrələrin sinir hüceyrələrini bərpa edə bilmə qabiliyyəti zaman keçdikcə və Şvann hüceyrələri zədələnmə yerindən uzaqlaşdıqca azalır.^{[19][20][21][22]}