IFRS 1

BMHS (IFRS) "BMHS-nin ilk tətbiqi" (Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartı 1) — şirkətlərin ilk maliyyə hesabatlarında təqdim etmələrini təmin etmək üçün 2003-cü ilin iyun ayında nəşr edilmiş və 01.01.2004-cü il tarixindən qəbul edilmiş beynəlxalq maliyyə hesabatı standartı^[1].

BMHS-a uyğun maliyyə hesabatlarını ilk dəfə hazırlayan təşkilatların əməl etməli olduqları prosedurları müəyyənləşdirilir^[2]:

• istifadəçilər üçün şəffaflıq və digər hesabat dövrlərinə uyğunluq;
• BMHS-a uyğun olaraq mühasibat uçotunun başlanmasının həyata keçirilməsi;
• BMHS qeydlərinin hazırlanması xərcləri istifadəçilərə verilən faydalardan artıq olmamalıdır.

Şirkət aşağıdakıları hazırlamaq üçün bu standartı tətbiq etməlidir:

• BMHS-a uyğun olaraq hazırlanmış ilk maliyyə hesabatları;
• 34 №-li BMHS-a uyğun olaraq təqdim edilən və BMHS-a uyğun olaraq hazırlanmış maliyyə hesabatlarının birinci toplusunun əhatə etdiyi dövrün hissəsinə aid olan aralıq maliyyə hesabatları.

BMHS-a uyğun olaraq hazırlanmış ilk maliyyə hesabatları BMHS-nin tələblərinə tam uyğunluq haqqında qeyd-şərtsiz hesabat verilən ilk illik maliyyə hesabatlarıdır^[3].

BMHS-a keçid tarixi — müəssisənin BMHS-a uyğun olaraq ilk maliyyə hesabatlarında tam müqayisəli məlumatı təqdim etdiyi ən erkən dövrün başlanğıcıdır.

Hesabat tarixi — illik və ya aralıq maliyyə hesabatlarının tərtib olunduğu ən son dövrün sonudur.

BMHS üzrə açılış balansı — BMHS-ə keçid tarixində şirkətin maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat.

Təxmini dəyər — müəyyən bir tarixdə (məsələn, BMHS-a keçid tarixi) dəyəri və ya amortizasiya olunmuş dəyəri göstərmək üçün istifadə edilən məbləğdir.

31 dekabr 2012-ci il tarixində başa çatan il üçün maliyyə hesabatlarını hazırlayarkən (bu vəziyyət misal kimi) BMHS-ni ilk dəfə tətbiq edən (və onların maliyyə hesabatlarının BMHS-a uyğun olduğunu bəyan edən) müəssisələr aşağıdakıları etməlidirlər:

• 31 dekabr 2012-ci il tarixinə qüvvədə olan BMHS əsasında mühasibat uçotu siyasəti seçin;
• Ən azı 2012 və 2011-ci illər üçün maliyyə hesabatlarını hazırlayın və 31 dekabr 2012-ci il tarixinə qüvvədə olan BMHS-nı tətbiq etməklə, 1 №-li BMHS-da istisna kimi qəbul edilən aşağıdakı hallar istisna olmaqla, maliyyə vəziyyətinin açılış hesabatını yenidən təqdim edin:

— maliyyə vəziyyətinin açılış hesabatı 1 yanvar 2011-ci il tarixinə hazırlanır (və ya müəssisə bir neçə il üçün BMHS-a uyğun olaraq hazırlanmış müqayisəli məlumatı təqdim etməyi planlaşdırırsa, daha erkən tarix);

— ilk dəfə BMHS tətbiq edən müəssisənin maliyyə hesabatlarında ilk maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat təqdim edilir (beləliklə, maliyyə vəziyyəti haqqında üç hesabat mövcuddur);

— 31 dekabr 2012-ci il tarixində başa çatan il üzrə hesabatında ilk dəfə BMHS tətbiq edən müəssisə, tam maliyyə hesabatlarına əlavə olaraq, 2011-ci ildən əvvəlki dövrlər üçün BMHS-a uyğun olaraq seçilmiş maliyyə məlumatlarını (tam maliyyə hesabatları deyil) təqdim etməyi planlaşdırır. 2011 və 2012; BMHS-a əsasən maliyyə vəziyyətinin açılış hesabatı, bundan asılı olmayaraq, 1 yanvar 2011-ci il tarixinə hazırlanır^[4].

BMHS 1 müəssisədən retrospektiv tətbiq standartları istisna olmaqla, ilk hesabat tarixində qüvvədə olan bütün BMHS-lara riayət etməyi tələb edir^[5]:

• maliyyə aktivlərinin və maliyyə öhdəliklərinin tanınmasının dayandırılması;
• Mühasibat əməliyyatları hedcinq;
• nəzarət hüququ olmayan səhmdarların səhmləri;
• maliyyə aktivlərinin təsnifatı və qiymətləndirilməsi;
• daxil edilmiş törəmə maliyyə alətləri.

Müəssisələrə öz mülahizələrinə əsasən yuxarıda göstərilən hallar siyahısında BMHS-nin tələblərini retrospektiv şəkildə tətbiq etməməyə imkan verən istisnalar da mövcuddur. Şirkət bir və ya bir neçə istisna seçə bilər^[6].

İstisnaların tam siyahısı və onların tətbiqi üçün digər BMHS-larda retrospektiv tətbiq istisnaları üçün Əlavə B-də ^[7] —BMHS 1-ə əlavələrə, digər BMHS-lardan azadolmalar üçün D tətbiqi ^[8] və E^[9] — tətbiqi BMHS-nin tətbiqindən qısamüddətli azadolma üçün.

İlk BMHS maliyyə hesabatlarında aşağıdakılar olmalıdır:

• iki məcmu gəlir hesabatı;
• pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında iki hesabat;
• kapitalda dəyişikliklər haqqında iki hesabat;
• hesabat və müqayisə olunan dövrlər üçün müvafiq qeydlər;

BMHS-a keçid tarixində ilk balans hesabatı, lazım olduqda: - BMHS ilə tanınması tələb olunan bütün aktiv və öhdəlikləri tanımaq; - BMHS belə tanınmağa imkan vermirsə, maddələri aktiv və öhdəlik kimi tanıma; - BMHS təsnifatına uyğun olaraq əvvəlki GAAP üzrə uçota alınan maddələri yenidən təsnif etmək; - tanınmış aktiv və öhdəliklərin qiymətləndirilməsinə BMHS-nın tələblərini tətbiq etmək^[10]. Milli hesabatlardan BMHS hesabatlarına keçid zamanı edilən bütün düzəlişlər BMHS-a keçid tarixində birbaşa bölüşdürülməmiş mənfəət (və ya digər kapital) vasitəsilə tanınmalıdır.

Müəssisə keçid tarixində özünün BMHS-a uyğun uçot siyasətini hazırlamalı və onu ilk BMHS maliyyə hesabatlarında təqdim olunan ilk balans hesabatı və sonrakı dövrlər üçün ardıcıl olaraq tətbiq etməlidir. Uçot siyasəti BMHS 8 “Mühasibat uçotu siyasəti. Mühasibat Uçotu Təxminlərində Dəyişikliklər və Səhvlər” və BMHS-nin birinci hesabat dövrünün sonunda (hesabat tarixi) qüvvədə olan versiyasına uyğun olaraq. Qeyd etmək lazımdır ki, müəssisələrə BMHS-ların əvvəlki tarixlərdə qüvvəyə minmiş müxtəlif versiyalarını tətbiq etmək qadağandır və erkən tətbiqinə icazə verildiyi təqdirdə, hələ məcburi olmayan yeni BMHS-ları tətbiq etmək tövsiyə olunur.

BMHS 1 digər standartların təqdimat və açıqlama müddəalarına istisnalar nəzərdə tutmur və beynəlxalq standartlara keçidin müəssisənin maliyyə vəziyyətinə, maliyyə nəticələrinə və pul vəsaitlərinin hərəkətinə necə təsir etdiyi barədə əlavə açıqlamalar tələb edir. Bu tələbi yerinə yetirmək üçün şirkət hesablarının ilk dəstinə daxil edilməlidir^[11]:

Milli qaydalara uyğun olaraq hesablanmış kapitalın BMHS-a uyğun olaraq kapitalla iki tarixdə uzlaşdırılması:

— keçid tarixi və

— milli GAAP çərçivəsində şirkətin ən son illik hesablarında təqdim olunan ən son dövrün sonu;

şirkətin ən son illik maliyyə hesabatlarında ən son dövr üçün BMHS və milli GAAP əsasında ümumi gəlirin tutuşdurulması. Belə uyğunlaşdırmanın başlanğıc nöqtəsi eyni dövr üçün əvvəlki GAAP-a əsasən ümumi məcmu gəlir olmalıdır. Üzləşdirmə məlumatları istifadəçilərin maliyyə vəziyyəti və məcmu gəlir haqqında hesabatdakı məbləğlərə təsir edən əhəmiyyətli düzəlişləri başa düşmələri üçün kifayət qədər təfərrüat təqdim etməlidir. Əgər şirkət əvvəllər tətbiq edilmiş GAAP-a uyğun olaraq ODDS təqdim edirsə, bu hesabata əhəmiyyətli düzəlişləri də izah etmək lazımdır.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, şirkət BMHS əsasında maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı milli GAAP-a uyğun olaraq buraxılmış səhvlərdən xəbərdar olarsa, üzləşdirmələr səhvlərin düzəldilməsini və dəyişikliyin yeni uçot siyasətinə təsirini ayrıca açıqlamalıdır.

Ümumiyyətlə, BMHS 1, üzləşdirmələrlə bağlı əlavə açıqlamalara baxmayaraq, şirkətlərin BMHS-a keçidini asanlaşdırır. Bu standart olmasaydı, bütün BMHS standartları retrospektiv şəkildə tətbiq edilməli olardı, sanki şirkət onları əvvəllər həmişə tətbiq etmişdi və bu vaxt intervalı, bir qayda olaraq, 3 ildən artıqdır.

İlk BMHS hesabatınız hazır olduqdan və maraqlı istifadəçilərə təqdim edildikdən sonra siz sonrakı hazırlıq tezliyi barədə düşünməlisiniz: aralıq hesabat hazırlanacaqmı, yoxsa şirkət ildə bir dəfə BMHS üzrə hesabat verməyi planlaşdırırmı; hesabat prosesini necə optimallaşdırmaq olar; BMHS-ə keçid zamanı maliyyə göstəriciləriniz necə dəyişdi və əlbəttə ki, dəyişikliklərin cari və sonrakı dövrlərin hesabatlarına təsirini qiymətləndirmək üçün yeni standartların buraxılmasına və mövcud standartların yenidən nəzərdən keçirilməsinə nəzarət edin