Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartları

Mühasibat uçotu
Əsas anlayışlar
Maliyyə hesabatları
Mühasibat uçotunun sahələri
Audit
Maliyyə nəzarəti

Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartları (BMHS; IFRS ing. International Financial Reporting Standards) — xarici istifadəçilərin müəssisə ilə bağlı iqtisadi qərarlar qəbul etmələri üçün zəruri olan maliyyə hesabatlarının hazırlanması qaydalarını tənzimləyən sənədlər toplusu (standartlar və şərhlər).

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beynəlxalq səviyyədə maliyyə hesabatlarının istifadəsini təkmilləşdirmək və yaxınlaşdırmaq məqsədilə 1973-cü ildə bir sıra ölkələrin ictimai mühasibat uçotu və audit təşkilatları beynəlxalq peşəkar qeyri-hökumət təşkilatını - Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartları Komitəsini (IASC) yaratdılar[1].

1981-ci ildən etibarən IASB beynəlxalq maliyyə hesabatı standartlarının tətbiqində və beynəlxalq mühasibat uçotu ilə bağlı sənədlərin müzakirəsində tam müstəqildir. 2005-ci ildən etibarən Avropa Komissiyasının 2002-ci il qərarına əsasən, səhmləri Avropa birjalarında listinqdə olan bütün şirkətlər BMHS əsasında konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarını hazırlayırlar. 2001-ci ilin aprelində yenidən təşkilin bir hissəsi olaraq Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartları Şurası (IASB) IASB-ni əvəz etdi. 1973-cü ildən 2001-ci ilə qədər IASB standartları işləyib hazırlamış və onları Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartları (BMS) adı altında buraxmışdır, 2001-ci ildən isə IASB Beynəlxalq Maliyyə Hesabatlarının Standartları (BMHS) adı altında yeni yaradılmış standartları buraxmışdır[1].

2002-ci ilin sentyabrında Norvolk sazişi baş tutdu, buna əsasən IASB və ABŞ Mühasibat Uçotu Standartları Şurası BMHS və ABŞ GAAP[2] arasında yaxınlaşma memorandumu qəbul etdi və 2009-cu ildən etibarən BMHS üzrə hesabatların ABŞ GAAP ilə uyğunlaşdırılması tələbi oldu.

Standartların məqsədləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maliyyə hesabatı standartlarının məqsədi maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsində fərqləri və şərh seçimlərini azaltmaq, məlumatların keyfiyyətini və müqayisəliliyini artırmaq, standartları birləşdirməkdir. Vahid standartlar müxtəlif şirkətlərin, o cümlədən beynəlxalq səviyyədə fəaliyyətini daha effektiv qiymətləndirməyə və müqayisə etməyə imkan verir[1].

BMHS, bəzi milli hesabat qaydalarından fərqli olaraq, sərt kodlu qaydalara deyil, prinsiplərə əsaslanan standartlardır. Məqsəd ondan ibarətdir ki, istənilən praktik situasiyada layihə hazırlayanlar bəzi əsas müddəalardan yan keçməyə imkan verən dəqiq müəyyən edilmiş qaydalarda boşluqlar tapmağa çalışmaqdansa, prinsiplərin ruhuna əməl edə bilsinlər. “Maliyyə Hesabatının Konseptual Çərçivəsi” sənədində hesablama prinsipi, davamlılıq prinsipi, ehtiyatlılıq və məqsədəuyğunluq prinsipi daxil olmaqla, BMHS-nın bütün əsas prinsipləri öz əksini tapmışdır[1].

BMHS-nın işlənib hazırlanması proseduru[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beynəlxalq maliyyə hesabatı standartlarının hazırlanması prosesi[1]:

  1. Məsləhətçi Qrup öz iclasında mühasibat uçotu məsələsini təqdim edir, onu təhlil edir və Maliyyə Hesabatının Konseptual Çərçivəsinin tətbiqini qiymətləndirir;
  2. Milli mühasibat uçotu tələblərinin və təcrübələrinin öyrənilməsi, milli standartları müəyyən edən orqanlarla fikir mübadiləsi aparılır;
  3. Bu mövzunun IASB-nin gündəliyinə daxil edilməsi ilə bağlı Fondun Qəyyumları və IASB ilə məsləhətləşmələr;
  4. IASB-yə məsləhət dəstəyi üçün işçi qrupunun yaradılması;
  5. İctimai rəy üçün “Müzakirə sənədi”nin nəşri;
  6. “Standart layihəsi”nin ictimai müzakirəyə çıxarılması;
  7. Qərarın Əsasının və standart layihəsinin müddəaları ilə razılaşmayan IASB üzvlərinin mövqelərinin dərci;
  8. Təsdiq edilmiş müddət ərzində daxil olan iradlara baxılması;
  9. İctimai dinləmələr və standartın tətbiqinin yoxlanılması;
  10. Standartın IASB üzvlərinin ən azı 9 səsi ilə təsdiq edilməsi;
  11. Qərarın əsası ilə birlikdə standartın dərci.

BMHS-nın iyerarxiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhəmiyyətə görə azalan qaydada standartların iyerarxiyası mövcuddur:

  • Standartın bir hissəsi olan bütün əlavələr daxil olmaqla, BMHS və (BMS);
  • IFRIC və SIC şərhləri;
  • Standartın bir hissəsi olmayan BMHS-a əlavələr;
  • IASB tərəfindən verilmiş icra təlimatı.

Müxtəlif ölkələrdə tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avropa

Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartları bir sıra Avropa ölkələrində məcburi qaydada qəbul edilmişdir. Əksər Avropa ölkələrində qiymətli kağızları birjada satılan şirkətləri hazırlamaq üçün BMHS-a uyğun hesabat vermək tələb olunur[3].

ABŞ

Hazırda öz mühasibat uçotu standartlarından US GAAP istifadə edən ABŞ-da 2008-ci ilin avqustunda Qiymətli Kağızlar və Birja Komissiyası BMHS-ə keçid və GAAP-dan imtina üçün ilkin planı təqdim etdi. Bununla belə, 2011-ci ilin fevralında SEC ABŞ hesabatlarına BMHS-nın tətbiqini təxirə salmaq qərarı olan başqa bir sənəd verdi. BMHS milli mühasibat uçotunun konsensusudur, onun keyfiyyəti bəzi hesablamalara görə ABŞ GAAP-dan daha pisdir. Əsas həll edilə bilməyən ziddiyyətlərdən biri balans hesabatında maliyyə alətlərinin hesablanması/ofsetləşdirilməsi problemidir. 2013-cü ilin yayında SEC sədrini BMHS-na daha sadiq olan Big4-ün keçmiş partnyoru əvəz etdi, onun rəhbərliyi altında ABŞ GAAP və IFRS standartlarının konvergensiyası üzrə işlər intensivləşdirildi.

Hazırda qüvvədə olan standartların siyahısı[redaktə | mənbəni redaktə et]

IFRS[redaktə | mənbəni redaktə et]

IAS[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • IAS 1 Maliyyə hesabatlarının təqdimatı (Presentation of Financial Statement)
  • IAS 2 Ehtiyatlar (Inventories)
  • IAS 7 Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat (Statement of Cash Flows)
  • IAS 8 Uçot siyasəti, uçot təxminlərində dəyişikliklər və səhvlər (Accounting Policies, Changes in Accouting Estimates and Errors)
  • IAS 10 Hesabat dövrü başa çatdıqdan sonra baş verən hadisələr (Events After the Reporting Period)
  • IAS 12 Gəlir vergiləri (Income Taxes)
  • IAS 16 Əsas vəsaitlər (Property, Plant and Equipment)
  • IAS 17 İcarə (Leases)
  • IAS 19 İşçilərin mükafatlandırılması (Employee Benefits)
  • IAS 20 Hökumət qrantlarının uçotu və dövlət yardımı haqqında məlumatların açıqlanması (Accounting for Goverments Grants and Disclosure of Goverment Assistance)
  • IAS 21 Valyuta məzənnələrindəki dəyişikliklərin təsiri (The Effects of Changing in Foreign Exchange Rates)
  • IAS 23 Borc xərcləri (Borrowing Costs)
  • IAS 24 Əlaqədar Tərəflərin Açıqlamaları (Related Party Disclosures)
  • IAS 26 Pensiya planları üzrə uçot və hesabat (Accounting and Reporting by Retirement Benefit Plans)
  • IAS 27 Ayrı-ayrı maliyyə hesabatları (Separate Financial Statements)
  • IAS 28 Assosiasiya və birgə müəssisələrə investisiyalar (Investments in Associates and Joint Ventures)
  • IAS 29 Hiperinflyasiya iqtisadiyyatında maliyyə hesabatı (Financial Reporting in Hyperinflationary Economies)
  • IAS 32 Maliyyə alətləri: məlumatların təqdimatı (Financial Instruments: Presentation)
  • IAS 33 Səhm üzrə mənfəətin (Earnings per Share)
  • IAS 34 Aralıq Maliyyə Hesabatları (Interim Financial Reporting)
  • IAS 36 Aktivlərin dəyərsizləşməsi (Impairment of Assets)
  • IAS 37 Ehtiyatlar, şərti öhdəliklər və şərti aktivlər (Provisions, Contingent Liabilities and Contingent Assets)
  • IAS 38 Qeyri-maddi aktivlər (Intangible Assets)
  • IAS 39 Maliyyə alətləri: tanınma və ölçülmə (Financial Instruments: Recognition and Measurement)
  • IAS 40 İnvestisiya mülkiyyətiо (Investment Property)
  • IAS 41 Kənd təsərrüfatı (Agriculture)

IFRIC[redaktə | mənbəni redaktə et]

Standartlara əlavə olaraq, standartların tətbiqi ilə bağlı müəyyən bir məsələni ortaya qoyan şərhlər tətbiq üçün məcburidir.[8]:

  • IFRIC 1 Obyektlərin istismardan çıxarılması, təbii sərvətlərin bərpası üzrə mövcud öhdəliklərdə və digər oxşar öhdəliklərdə dəyişikliklər (Changes in Existing Decommissioning, Restoration and Similar Liabilities)
  • IFRIC 2Kooperativlərdə və oxşar maliyyə alətlərində maraqlar (Members' Shares in Co-operative Entities and Similar Instruments)
  • IFRIC 5 Obyektlərin istismardan çıxarılmasının, ətraf mühitin bərpasının və ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasının maliyyələşdirilməsi fondlarında iştirakla bağlı hüquqlar (Rights to Interests arising from Decommissioning, Restoration and Environmental Rehabilitation Funds)
  • IFRIC 6 Müəyyən bir bazarda fəaliyyətdən irəli gələn öhdəliklər - tullantı elektrik və elektron avadanlıq (Liabilities arising from Participating in a Specific Market — Waste Electrical and Electronic Equipment)
  • IFRIC 7 29 №-li IAS uyğun olaraq maliyyə hesabatlarının yenidən təqdim edilməsini tələb edən yanaşmanın tətbiqi Hiperinflyasiya şəraitində maliyyə hesabatları (Applying the Restatement Approach under IAS 29 Financial Reporting in Hyperinflationary Economies)
  • IFRIC 10 Aralıq Maliyyə Hesabatları və Dəyərsizləşmə (Interim Financial Reporting and Impairment)
  • IFRIC 12 Xidmət konsessiya müqavilələri (Service Concession Arrangements)
  • IFRIC 14 IAS 19 — Müəyyən edilmiş müavinət planının aktiv tavanı, minimum maliyyə tələbləri və onların əlaqəsi (IAS 19 — The Limit on a Defined Benefit Asset, Minimum Funding Requirements and their Interaction)
  • IFRIC 16 Xarici əməliyyatda xalis investisiyanın hedcinq edilməsi (Hedges of a Net Investment in a Foreign Operation)
  • IFRIC 17 Səhmdarlara natura şəklində paylanmalar (Distributions of Non-Cash Assets to Owners)
  • IFRIC 19 Maliyyə öhdəliklərinin kapital alətləri ilə ödənilməsi (Extinguishing Financial Liabilities with Equity Instruments)
  • IFRIC 20 Açıq mədənin istismarı mərhələsində soyma xərcləri (Stripping Costs in the Production Phase of a Surface Mine)
  • IFRIC 21 Обязательные платежи (Levies)
  • SIC 7 Avronun tətbiqi (Introduction of the Euro)
  • SIC 10 Hökumət yardımı: əməliyyatlarla xüsusi əlaqə yoxdur (Government Assistance — No Specific Relation to Operating Activities)
  • SIC 25 Mənfəət vergiləri - müəssisənin və ya onun səhmdarlarının vergi statusunda dəyişikliklər (Income Taxes — Changes in the Tax Status of an Enterprise or its Shareholders)
  • SIC 29 Xidmət Konsessiya Müqavilələri: məlumatların açıqlanması (Service Concession Arrangements: Disclosures)
  • SIC 32Qeyri-maddi aktivlər: İnternet saytı üçün xərclər (Intangible Assets — Web Site Costs)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 PwC. Учебное пособие АССА ДипИФР (PDF). 2021. 15–17.
  2. ↑ IFRS. Memorandum of Understanding (PDF).
  3. ↑ Deloitte. МСФО в кармане (PDF). 2015. 21–27.
  4. ↑ Приказ Минфина России от 18 июля 2012 года № 106н Arxivləşdirilib 2015-04-20 at the Wayback Machine, о введении в действие и прекращении действия международных стандартов финансовой отчётности на территории Российской Федерации.
  5. ↑ Временный (промежуточный) стандарт. Обязателен с 1 января 2016 года, возможно применение до этой даты.
  6. ↑ Обязателен с 1 января 2017 года, возможно применение до этой даты.
  7. ↑ IFRS for SMEs. МСМО для МСП (PDF).
  8. ↑ IASB. Unaccompanied Standards as of 1 January 2016.