I Ruprext (Pfals kürfürstü)
Qırmızı Ruprext (alm. Ruprecht I der Rote, 9 iyun 1309, Volfratshauzen; 16 fevral 1390, Noyştadt an der Vaynştasse) — Vittelsbax sülaləsindən Reyn qraf-palatini (1353-1356), rəsmi olaraq ilk Pfals kürfürstü (1329-1390) və Heydelberq Universitetinin qurucusu idi.
| I Ruprext | |
|---|---|
 | |
| 10 yanvar 1356 – 16 fevral 1390 (ləqəbi: Qırmızı) | |
| Əvvəlki | Titul yaradıldı |
| Sonrakı | II Ruprext |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 9 iyun 1309[1] |
| Vəfat tarixi | 16 fevral 1390[1] (80 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Atası | I Rudolf |
| Ailəsi | Vittelsbax sülaləsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İlk illəri
[redaktə | mənbəni redaktə et]1309-cu ildə Yuxarı Bavariya hersoqu I Rudolf və onun arvadı Nassaulu Matilda (Almanların kralı Adolfun qızı). Atası 1319-cu ildə vəfat edəndə Ruprext cəmi 10 yaşı vardı. Ölümündən sonra o, anası və qardaşları Adolf (ö.1327) və Rudolfla birlikdə qraf İohann fon Nassaunun qəyyumluğu altında idi. 1317-ci il fevralın 26-da silah gücü ilə bağladığı müqavilə əsasında əmisi IV Lüdviq öz qardaşının əlindən Reyn Pfalsını alıb ələ keçirmişdi. Müharibə 1322-ci ilin avqustunda başa çatdı, lakin yalnız 1323-cü ilin iyununda IV Lüdviq və onun üç qardaşıoğlu arasında barışıq oldu. 1329-cu ildə Pavia müqaviləsində Ruprext və qardaşı Rudolf 1329-cu ildə Pfalsın müstəqil bir knyazlığa çevrilməsinə nail oldular. Əvvəlcə hər ikisi ərazini qardaşı oğlu II Ruprext ilə birlikdə idarə etdilər və 1338-ci ildə knyazlıqlarını bölüşdülər.
Ruprext 1353-cü ildə Rudolfun ölümündən sonra Rudolfun mülkünü miras aldıqda və yeganə Reyn qraf-palatini olduqda, yeni imperator IV Karl Yuxarı Pfalsın bir hissəsini bu tituldan ayırdı və "Yeni Bohemiya" adı ilə Lüksemburq sülaləsinin mülklərinə daxil etdi. Ruprextə qardaşından imperatora xeyli borc miras almışdı. 1376-cı ildə Venzelin Almanların kralı seçilməsi üçün Ruprext yenidən IV Karldan qalan torpaqlardan Oppenhaym, Nierştayn, İnqelhaym və Bolandenin bəzi hissələri də daxil olmaqla əhəmiyyətli ödənişlər və böyük ərazilər aldı. Bundan əlavə, Ruprext 1357-ci ildə Kaiserslautern və Boldendən başlayaraq ölümünə qədər demək olar ki, bütün Çvaybrükgen qraflığını ələ keçirdi.
Kürfürstlüyü
[redaktə | mənbəni redaktə et]1356-cı ilin Qızıl Bullası ilə Pfalz Müqəddəs Roma imperatorunun seçilməsi üçün səsvermə hüququ, irsi seçki hüququ (bu səbəbdən Palatin Elektoratlığı (alm. Kurfürstentum Pfalz) adını aldı) verildi. 1379-cu ildən Ruprext Kürreyn dairəsindən Papa VI Urbanın maraqlarını təmsil etdiyi Urban Liqasının üzvlərindən biri idi.
Ümumi Alman Bioqrafiyası (alm. Allgemeine Deutsche Biographie) bu hökmdarı aşağıdakı kimi xarakterizə edir:
Ruprext hətta müasirləri tərəfindən də yüksək ehtiramla qarşılanırdı, o, həm də zahiri görkəminə görə hörmətli, cəngavər bir görünüşə sahib idi. Amansız enerji ilə o, mülayim, xeyirxah bir centlmen, kilsə və keşişliyin himayədarı, dul qadınların və yetimlərin dostu hesab olunurdu. Maddi güclərindən mərahətlə istifadə etməyi bildiyi yəhudilər onu ədalətli, insanpərvər bir müdafiəçi kimi xatırlayırdılar.Yakob Vill, Ümumi Alman Bioqrafiyası, 1889, 29-cu cild, səh.731–737
Heydelberq Universiteti
[redaktə | mənbəni redaktə et]
1386-cı il oktyabrın 1-də Ruprext onun adını daşıyan Heydelberq Universitetini qurdu; bu universitet indi də mövcuddur və onu indiki Almaniya torpağındakı ən qədim universitet edir. Kilsəyə sadiq olan kürfürst tərəfindən təməlinin qoyulmasının əsas səbəbi 1378-ci ildəki qərb parçalanması idi: Avinyondan Romaya qayıdan Papa XI Qriqorinin ölümündən sonra, əsasən fransız kardinalları onun Romadakı varisi VI Urbanı görməməzliyə vurdular və Fransaya dost olan papa VII Klemensi seçdilər. Fransız və almanların ən çox üz tutduğu Paris Sorbon Universiteti buna görə də Avinyon papasının tərəfini tutdu, Pfals isə Roma papasını qətiyyətlə dəstəklədi və qarşı tərəfin tərəfdarlarını ruhani idarələrinə buraxmadı. Praqa Universiteti də Roma tərəfində olsa da, insanlar oradakı tədris materialından narazı idilər; üstəlik, imperiyanın qərbindən gələn tələbələri uzun səyahətə və bahalı xərclərə məruz qoyurdu. Belə bir vəziyyətdə, Ruprext eyni mövqeni paylaşan alim İnqenli Marsiliusla birlikdə Heidelberqdə Pfals universiteti yaratmağa qərar verdi. 1386-cı il oktyabrın 18-də universitet təntənəli yığıncaqla açıldı və növbəti gün mühazirələrə başlandı.[2] Həmin ildən sağ qalmış universitet möhürü – Heydelberq Universitetinin bu gün də öz loqosu kimi istifadə edir – yaradılmasının səbəbini və proqramını parlaq şəkildə əks etdirir: Müqəddəs Pyotr taxtda papalığın simvolu kimi ortada oturur, əlində güclü açar var. Kürfürst I Ruprext sağ tərəfdə diz çökür və aslanlı Pfalz gerbini ehtiramla uzadır. Pyotrun solunda, eyni şəkildə Vittelsbax sülaləsinin gerbini təklif edən qəyyum və kürfürst varisi II Ruprext diz çökür.[3]
Ailəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]I Ruprext 1350-ci ildə Flandriya qrafı I İohannın qızı Namurlu Elizabet (1330-1382) ilə evləndi. Evlilik uşaqsız qaldı. 1385-ci ildə ikinci evliliyində o, öz qardaşı nəvəsi Beatriks fon Berqlə (1360-1395) (II Ruprextin qızı Anna (1346 - 30 noyabr 1415), 1363-cü ildə ilk Berq hersoqu I Vilhelmlə ilə evlənmişdi), bu evlilik də uşaqsız qaldı. Ruprext 1390-cı ildə öldü və onun yerinə qardaşı oğlu II Ruprext keçdi.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Ruprecht (Ruprecht I.) // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ Eike Wolgast: Die Universität Heidelberg 1386-1986. Springer-Verlag, Berlin 1986, ISBN 3-540-16829-X, S. 3 (online) Arxivləşdirilib 2021-10-19 at the Wayback Machine
- ↑ Werner Moritz: Von 1386 – Das Logo der Heidelberger Universität.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Volker Rödel: Ruprecht I., der Ältere. Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, S. 288 f. (Rəqəmsal).
- Jakob Wille: Ruprecht I. Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 29, Duncker & Humblot, Leipzig 1889, S. 731–737.
- Ruprecht I. der Stifter der Heidelberger Universität. Universität Heidelberg, 1786, ohne Autorenangabe; (Rəqəmsal)