Kazan kafedralı (Sankt-Peterburq)

Kazan kafedralı və ya Kazan Tanrı Anası ikonasının kafedralı (rus. Казанский кафедральный собор) — Ampir üslubunda inşa olunmuş Peterburqda fəaliyyət göstərən ən böyük pravoslav kilsə. Kilsə əhali arasında əziz tutulan Kazan Tanrı Anasının möcüzəvi ikonasının saxlanması məqsədilə memar A. Voronixin tərəfindən 1801-1811-ci ildə Nevski Prospekti üzərində inşa olunmuşdur. 1812-ci ilin Böyük Vətən müharibəsindən sonra, kilsə Rusiya hərbi şöhrətinin ən əhəmiyyətli abidəsinə çevrilmişdir. 1813-cü ildə burada general-feldmarşal Mixail Kutuzov dəfn olunmuş, həmçinin alınan şəhərlərin açarları və başqa hərbi qənimətlər yerləşdirilmişdir.

Kazan kafedralı
Казанский собор
Xəritə
59°56′03″ şm. e. 30°19′28″ ş. u.HGYO
Ölkə  Rusiya
Şəhər Sankt-Peterburq
Yerləşir Nevski prospekti
Memar Andrey Voronixin
Tikilmə tarixi 1801-1818
Üslubu Ampir
Material kərpic
Rəsmi sayt kazansky-spb.ru
İstinad nöm.7810539000
Mühafizə dərəcəsiFederal
Kazan kafedralı (Sankt-Peterburq)
Kazan kafedralı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1932-ci ildə kilsə Din və Ateizm Muzeyinə çevrilir, 1991-ci ildən isə artıq fəaliyyət göstərən məbədin içərisində bir neçə il muzey ekspozisiyası saxlanılırdı. 2000-ci ildən Kazan kafedralı Rus pravoslav kilsəsinin Sankt-Peterburq yeparxiyasının tabeliyindədir. Kilsənin başçısı protoiyerey Pavel Krasnotsvetovdur.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci dərəcəli müqəddəs Tanrı anasının doğulması kilsəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

6 (17) sentyabr 1733-cü ildə Nevski Prospekti üzərində barokko üslublu, taxta qübbəli və girişi üzərində zəng gülləsi olan daş kilsənin əsası qoyulmuşdur. Layihənin müəllifi memar Mixail Zemtsov idi. Kilsə 13 (24) iyun 1737-ci ildə İmperatriça Anna İvanovnanın iştirakı ilə təqdis olunmuşdur. 1747-1748-ci illərdə rəssam Lui Karavak Tanrı anasının doğulmasının məbəd obrazını yaratmışdır.

1773-cü ildə kilsədə çareviç II Pavel evlənmişdir. Bu kilsə rus ordusunun bir çox zəfərinin qeyd olunma yerinə çevrillmişdir.

XVIII əsrin ortalarında məbədə daha möhtəşəm görünüş vermək nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, memar Simon Volkov yeni bir beşbaşlı zəng qülləsinin layihəsini hazırlanmışdı, lakin bu plan həyata keçirilməmişdir. XVIII əsrin sonunda, başqa bir layihə Cakomo Kvarengi və Nikolay Lvov tərəfindən hazırlanmışdır.

Kazan kafedralının tikintisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1799-cu ildə İmperator I Pavel yararsız Tanrı anasının doğulması kilsəsini əvəz etmək üçün yeni bir kafedralın layihəsi üzrə müsabiqə elan etmişdir. İştirakçılar arasında P. Qonzaqa, Çarlz Kameron, D. Trombaro və Jan Toma de Tomon kimi tanınmış memarların adını xüsusilə qeyd etmək olar. Lakin təqdim olunan layihələrdən heç biri qəbul olunmamışdır.

Bir il sonra, kafedralın yaxınlığında iqamətgahı olan qraf Aleksandr Stroqanov, gənc istedadlı memar (keçmişdə Stroqanovun təhkimlisi) A. Voronixin yaratdığı yeni bir layihəni imperatora təqdim edir. Bu layihə imperatorun çox xoşuna gəlir və Stroqanov kafedralın tikintisi zamanı idarə heyətinin sədri olur. Yeni kafedralın təməlqoyma mərasimi imperator I Aleksandrın iştirakı ilə 27 avqust (8 sentyabr) 1801-ci ildə baş tutmuşdur. Kazan Kafedralının könüllü tikintisi zamanı Voronixinin köməkçisi kimi memar və qravürçü Nicholay F. Alferov d iştirak edirdi. Tikinti işləri 1811-ci ildə başa çatdırılmış və xəzinəyə 4,7 milyon rubl dəyərində başa gəlmişdir. 1 yanvar, 1811-ci ildə Kazan kafedralının layihəsinin müəllifi, memar Voronixin layihəsi ilə 4-cü dərəcəli müqəddəs Vladimir ordeni ilə təltif edilmişdir.

15 (27) sentyabr 1811-ci ildə mitropolit Amvrosi kilsəni təkrar təqdis etmişdir. Həmin ildə köhnə kilsə sökülmüşdür.

Kafedral XIX-XX əsrlərdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kazan kafedralı 1812-ci il Vətən müharibəsində rus xalqının döyüş qələbə abidəsi kimi müasirlər tərəfindən qəbul edilmişdir. Burada feldmarşal Mixail Kutuzov dəfn olunmuşdur. Kafedralda 1829-cu ilin sonuna kimi Ogüst Montferranın rəhbərliyi altında bəzək işləri davam etdirilmişdir. Kafedralda ilk təmir işləri müvafiq olaraq, 1844-1845-ci ildə reallaşmışdır. 1862-1865-ci illərdə baş vermiş sonrakı təmir işlərinə divar rəsmlərinin bərpası da daxil idi.

27 oktyabr (8 noyabr) 1893-cü ildə kafedralda Çaykovskinin cənazəsi önündə ölü duası oxunmuşdur.

21 fevral (6 mart) 1913-cü ildə kafedralda Romanovlar sülaləsinin 300 ildönümünün qeyd olunması zamanı rəsmi versiyaya əsasən 34 nəfərin həyatına son qoymuş böyük izdiham yaşanmışdır.

18 yanvar 1921-ci ildə mitropolit Veniamin (Kazanski) Moskva Patriarxı Yermogenin qış "mağara" kapellasını təqdis etmişdir.

1930-cu ildən

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet dövründə kilsələrə başlanan təqib Kazan kafedralına da toxunmuşdur. Kilsə interyeri 1922-ci ildə qiymətli əşyaların konfiskasiyası nəticəsində ciddi zədələnmişdir. Renovatorların əlinə keçdikdən və 1928-ci ildə İsaak kafedral kilsəsinin bağlanmasından sonra, o yenilənmiş Leninqrad yeparxiyasının kafedral kilsəsi statusunu əldə etmişdir. Lakin 25 yanvar 1932-ci ildə kafedral bağlanılır və 15 noyabr 1932-ci ildə onun binasında Din və Ateizmin Tarix Muzeyi açılır. 1950-1956-cı illərdə kilsənin interyeri, 1963-1968-ci illərdə isə fasadı restavrasiya olunmuşdu.

Kilsədə yenidən ibadət işləri 25 may 1991-ci ildə bərpa edilmişdi. 30 aprel 1994-cü ildə kilsənin günbəzinə xaç quraşdırılmışdı. Kilsənin Tam təqdisolunma mərasimi 29 mart 1998-ci ildə keçirilmişdi. Mərasimi mitropolit Vladimir (Kotlyarov) başçılıq edirdi. 2000-ci ildə kilsə rəsmən kafedral statusu əldə etmişdi. Bu statusu o daha əvvəllər də, yəni renovatorlar dövründə (1925-1932-ci illər) qoruyub saxlamışdı.

Kafedralın memarlığı və tərtibatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nevski prospektindən kafedrala açılan görünüş.
Qriboyedov kanalından kafedrala açılan görünüş.

İmperator I Pavelin ən böyük arzularından biri də, onun əmri ilə inşa olunan kilsənin Romada yerləşən əzəmətli Müqəddəs Pyotr bazilikasına bənzəməsi idi. İmperatorun arzusunu kilsənin şimal fasadı qarşısında memar Voronixin tərəfindən hazırlanmış 96 sütundan ibarət təntənəli kolonnada özündə mükəmməl ifadə etdi. Əqər Romadakı Pyotr kolonnadası ətrafdakı meydanı bağlayırsa, Kazan kafedralının kolonnadası tam olaraq Nevski prospektinə açılır. Voronixinin bu memarlıq ideyası, Nevski prospektində kilsələri tikən memarların qarşısında duran problemi uğurla həll etməyə imkan yaratdı. Prospekti qərbdən şərqə uzanır, elə pravoskav kilsələrdə də eyni ilə bu cür təşkil olunur - qərbdə giriş, şərqdə isə altar. Buna görə də bir çox dini abidələr şəhərin əsas nəqliyyat magistralının yanında durmaq məcburiyyətində qalmışdı[1]. Kolonnadanın köməyi ilə kilsənin şimal, yəni yan tərəfi əsas giriş hissəsinə çevrilmişdi. Kafedralın qübbəli xaçı da eyni səbəblərdən ötəri prospektə kənar çevrilmişdir və əsas, şimal tərəfdən tam olaraq görünmür. Cənubdan kafedralı eyni kolonnada bəzəməli idi, lakin A.Voronixinin bu planı gerçəkləşmir. Kilsənin zəng gülləsi yoxdur, çanlar kolonnadanın qərb qanadında yerləşir.

Kafedralın fasadına boz Pudoj daşı ilə üz çəkilmişdi. Əvvəllər onlar İvan Martos, İvan Prokofyev, Fyodor Qordeyev, Stepan Pimenov və Vasili Demut-Malinovski tərəfindən hazırlanmış relyef və heykəllər ilə bəzədilmişdi. Onların planları tam olaraq həyata keçməmişdir. Belə ki, bu günə qədər kolonnadanın yanlarında iki pyedestal qorunub saxlanılmışdı; 1824-cü ilə kimi, pyedestalların üzərinə bürünc ilə əvəz olunmsı nəzərdə tutulan mələklərin suvaq heykəlləri quraşdırılmışdı.

Kafedralın bürünc tökməli şimal qapısı Florensiyada yerləşən Santa Maria del Fiorenin məşhur "cənnət darvazalarını" özündə əks etdirir. Məbədin daxilində kapitelləri qızıl suyuna salınmış və çəhrayı fin qranitindən hazırlanmış 56 korinf sütunu var.

İnteryerdə yalnız iki - Feodosi Şedrinin "Xaçdaşıma" və Jan Dominik Raşettin "Həbsə alınma" barelyefi qorunub saxlanılmışdı, digər barelyeflər hələ 1814-cü ildə yığışdırılmışdır.

İkonalar Vasili Şebuyev, Aleksey Yeqorov, Andrey İvanov, Fyodor Brüllo, Stepan Şyukin, Orest Kiprenski və digər İncəsənət Akademiyasının fəxri üzvləri tərəfindən yaradılmışdır[2].

Əsas kapellanın ikonostası kilsənin ən diqqət çəkici elementinə çevrilmişdi. O fransızlardan qənimat olaraq konfiskasiya olunmuş üçlük gümüşdən 1834—1836-cı illərdə hazırlanmışdır. Bu gümüşün 40 pudunu Don atamanı Matvey Platov bağışlamışdı. 30 il sonra, kilsənin şimal və cənub ikonostasları da gümüşlə bəzədilmişdir. Kilsə əmlakının müsadirəsindən sonra ikonostas itirilmişdir[3]. Hal-hazırda ikonostasların gümüş bəzəkləri bərpa olunub.

Ruhanilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Feldmarşal, qraf Qolenişyev-Kutuzov
General Barklay de Tolli
Tarix boyu Kafedralın bütün başçıları
Tarix Kafedralın başçısı
Birinci dərəcəli müqəddəs Tanrı anasının doğulması kilsəsi
1763—1798 (?) protoiyerey İakov Navrodski (1731—1798)
…—1809 (?) protoiyerey Feodor Vasilyeviç Semivski (1731—1809)
Kazan kafedralı
1814—1831 (?) protoiyerey İvan İvanoviç Bedrinski (1769—1831)
1831—1846 protoiyerey Pyotr İvanoviç Mıslovski (1776 və ya 1777—1846)
1846—1848 protoiyerey Timofey Ferapontoviç Nikolski (1788—1848)
1848—1860 protoiyerey Andrey İvanoviç Raykovski (1802—1860)
1860—14 (26) iyun 1881 protoiyerey Qriqori Sergeyeviç Debolski (1808—1881)
1881—28 dekabr 1883 (9 yanvar 1884) protoiyerey Aleksandr Petroviç Bulqakov (1823—1883)
1884—23 mart (4 aprel) 1898 protoiyerey Aleksandr Alekseyeviç Lebedev (1833—1898)
1898—26 noyabr (9 dekabr) 1904 protoiyerey Yevqraf İvanoviç Meeqorski (1839—1904)
1904—26 yanvar (8 fevral) 1909 protoiyerey Dimitri Timofeyoviç Meqorski (1841—1909)
1904—1913 protoiyerey Nikolay Adrianoviç Sosnyakov
10 (23) oktyabr 1913—9 avqust 1918 protoiyerey Fəlsəfəçi Nikolayeviç Ornatski (1860—1918)
1919—1920 protoiyerey Vasili Marenin
dekabr 1920—iyun 1922 protoiyerey Nikolay Kirilloviç Çukov (1870—1955)
iyun 1922—12 mart 1923 protoiyerey Vasili Anikitiç Prozorov
12 mart—17 sentyabr 1923 «protoiyerey» Lev Mixayloviç Teodoroviç (1867—ci ildən sonra 1930)[4]
sentyabr—25 noyabr 1923 «protoiyerey» Artemi (İlyinski)
25 noyabr 1923—17 yanvar 1925 «protoprisviter» Vladiimir Dmitriyeviç Krsnitski[5]
20 yanvar 1925—iyun 1927 «mitropolit» Veniamin (Muratovski) (1855—1930)
iyun 1927—yanvar 1932 «mitropolit» Serafim (Rujentsov) (1876—1935)
məbəd fəaliyyət göstərmirdi
1996—bu günə kimi protoiyerey Pavel Qriqoryeviç Krasnotsvetov (doğ. 1932-ci ildə)

Kilsə əmanətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müqəddəslərin kafedral fasadındakı heykəlləri
Aleksandr Nevski
Müqəddəs Endryu
Vəftizçi İohann
Müqəddəs Vladimir

Kilsə əsas ziyarətgahı - əhali arasında əziz tutulan Kazan Tanrı Anasının möcüzəvi ikonasıdı. İkona çariça Praskovya Fyodorovna-Satıkovaya məxsus idi. İkona 1712-ci ildə Sankt-Peterburqun paytaxt elan edilməsindən və çar ailəsinin Moskvadan buraya köçməsindən sonra gətirilmişdir. Bu ikona rəhbərlik etdiyi qoşunları Nijni Novqorod şəhərindəən gətirən knyaz Pojarskini 1612-ci ildə Moskva Kremlini əcnəbilərdən azad etməyə ilhamlandırmışdır. Uzun müddət Nevski prospektindəki Birinci dərəcəli müqəddəs Tanrı anasının doğulması kilsəsində qaldıqdan sonra, ikona yeni Kazan kafedralına köçürülmüşdür.

Kazan ikonası Sankt-Peterburqun əsas pravoslav müqəddəslərindən biri olmuşdur. Kafedralın bağlanmasından sonra, ikona Senna meydanında yerləşən Uspenye kilsəsinə köçürülmüşdü. Uspenye kilsəsinin bağlanmasından ssonra isə ikona artıq Smolensk qəbiristanlıq kilsəsində yerləşdirilmişdi. 4 iyul 2001-ci ildə ikona xaç yürüşü olmadan Kazan kafedralına qeri qaytarılmışdır. Şəhər sakinlərinin ehtimalına əsasən, ehtiram bəslənilən ikona bolşeviklər tərəfində 1930—1940-cı illərdə müsadirə edilmişdi və hazırkı mövcud ikona - sadəcə orijinalın XIX əsrdə hazırlanmış surətidir.

Aşağıda göstərilən digər ikona simaları hal-hazırda Kazan kafedralından götürülmüşdür, bunlar:

  • Möcüzə yaradan Nikolay ikonası və M.İ. Kutuzov tərəfindən hədiyyə olunmuş Çenstoxov Tanrı Anası ikonası
  • 1891-ci ildə N. N. Nikonovun layihəsi əsasında ina edilmiş Jivonos sərdabəsi
  • 1906-cı ildə Yerusəlim patriarxı Damian tərəfindən göndərilmiş və İsanın sərdabəsinin bir hissəsi olan "İsanın dirilməsi" ikonası da həmin sərdabənin bir hissəsidir.

Kilsə-xatirə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
General Mixail Kutuzovun Kazan Kafedralında yerləşən məzarı.

Kazan kafedralı - Rusiyanın hərbi şöhrətini özündə təcəssüm edir. 1812-ci ilin yayında, rus ordusunda komandan olaraq təyin olunan Mixail Kutuzov orduya getməzdən əvvəl kafedralı ziyarət etmişdir. Görkəmli Marşal ölümmündən sonra burada öz yekun məskənini tapmışdı. 1813-cü ildə, Rusiya ordusunun xarici kampaniyası zamanı Prusiyanın Bruntslau şəhərində vəfat etmiş knyaz əlahəzrətləri Mixail Kutuzovun qalıqları Kazan kafedralında dəfn olunmuşdur. Kutuzovun mərmər məzar daşı və onu əhatə edən qəfəs Voronixin rəsmləri əsasıda yaradılmışdı.

1813—1814-cü ildə kafedral baxış üçün 107 məğlub Fransız alaylarının ştandartları və Rusiya ordusu tərəfindən alınan 93 qala və şəhərlərin açarları nümayiş edilmişdir[6]

1837-ci ildə isə, Napoleonun məğlubiyyətindən iyirmi beşinci ildönümü şərəfinə, Kazan kafedralının qarşısındakı yarımsirkul meydanda M. İ. Kutuzov və M. B. Barklay de Tolli kimi məşhur rus generalların bürünc heykəllərinin açılış mərasimi olmuşdur. Layihənin müəllifi görkəmli rus memarı Stasov idi, generalların heykəllərini isə görkəmli heykəltaraş Orlovski tökmüşdür. Monumentlər Kazan kafedralının bir növ xatirə əhəmiyyətini və əsgərlərin qəhrəmanlıq şücaətini özündə vurğulayırdı.

Xatirə qəpikləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 sentyabr 2011-ci ildə Rusiya Bankı Rusiyanın Monumentlər seriyasına daxil olan Sankt-Peterburqun Kazan kfedralını təsvir edən 25 rubl nominallı xatirə sikkələr buraxılmışdı. Bu qəpiklər 1500 nüsxə ilə və 155.5 qram ağırlığında təmiz gümüşdən hazırlanmışdı[7].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Исключения встречаются среди церквей неправославных конфессий, где такого жёсткого требования на ориентацию алтаря нет. В частности, церкви Петра и Павла (лютеранская), Святой Екатерины (католическая) стоят входом на юг (к проспекту), алтарём на север. Шведская церковь Святой Екатерины (лютеранская) тоже стоит боком к проспекту, но входом на восток, алтарём на запад.
  2. ↑ Большинство образов ныне хранится в Русском музее.
  3. ↑ Существуют различные версии судьбы иконостаса Казанского собора: перелит в слитки или в монеты.
  4. ↑ С 12 марта 1923 года до закрытия собор принадлежал обновленцам.
  5. ↑ В период настоятельства В. Красницкого собор принадлежал обновленческому течению «Живая Церковь».
  6. ↑ В 1914 году значительная часть трофейных французских знамён, штандартов и ключей была передана в Московский исторический музей
  7. ↑ "1 сентября 2011 года Банк России выпускает в обращение памятные монеты из драгоценных металлов". 2011-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-13.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Kazan kafedralı ilə əlaqəli mediafayllar var.