Konstantinopolun mühasirəsi və süqutu (1204)
Konstantinopolun mühasirəsi və süqutu — 13 aprel 1204-cü ildə səlibçilərin qoşunları tərəfindən Konstantinopol şəhərinin ələ keçirilməsi. Şəhərin süqutu orta əsrlər tarixinin epoxal hadisələrindən biri idi və bütün Avropa üçün geniş nəticələrə səbəb oldu. Şəhər ələ keçirilmədən öncə iki dəfə olduqca gərgin mühasirəsirəyə alınmışdı. 1203-cü və 1204-cü illərin mühasirəsi zamanı Venesiya donanması və Qərbi Avropa (əsasən Fransa) quru ordusu qüvvələrini birləşdirdi.[1] Şəhərin ələ keçirilməsindən sonra 1182-ci ildə yunanların latınların qırğınının bir növ qisası olan yunan pravoslav əhalisinin kütləvi soyğunçuluqları və qətlləri başladı. Mayın 9-da Flandriyalı Bolduin I Bolduin adı ilə yeni imperator elan edildi və Latın imperiyası quruldu. Bu, səlibçilərin işğal etdiyi ərazilərdə silsilə "Latın" dövlətlərin formalaşmasının başlanğıcını qoydu. Lakin buna baxmayaraq, yunan zadəganları səlibçilərə tabe olmadı və mübarizəni davam etdirdi. Bizans əsilzadələri tərəfindən Egey dənizi sahillərində Nikeya imperiyası (1204-1261) yaradıldı və 57 ildən sonra Konstantinopol səlibçilərdən azad olundu.
| Konstantinopolun mühasirəsi və süqutu (1204) | |||
|---|---|---|---|
| Dördüncü Səlib yürüşü | |||
 | |||
| Tarix | 12-13 aprel 1204 | ||
| Yeri | Konstantinopol | ||
| Nəticəsi | Konstantinopol tutuldu, Latın imperiyasının əsası qoyuldu | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Səbəbi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Konstantinopolun süqutunun bir neçə səbəbi var idi. Bu səbəblər daha mütəşəkil və daha yaxşı təşkil olunmuş Qərbi Avropa dövlətləri ilə müqayisədə imperiyanın sosial-iqtisadi inkişafında artan geriləmə ilə izah edildi. Qərbi Avropada texnoloji elmin ən son nailiyyətlərinin praktiki tətbiqinə meyl var idi və gündəlik həyatda, orduda və donanmada irəliləyiş hiss olunurdu. Eləcə də maliyyə-burjua infrastrukturunun başlanğıcının yarandığı şəhərlərdə artan istehlak tələbi və intensiv pul dövriyyəsi ilə müşayiət olunan ticarət və əmtəə dövriyyəsinin artması geridə qalan Bizansın ələ keçirilməsinə səbəb olan amillərdən idi. Bizans zadəganları hələ də öz əmanətlərini aşağı gəlirli, lakin yüksək statuslu daşınmaz əmlaka (Kiçik Asiyada latifundiyalar) yatırmağa üstünlük verirdilər ki, bu əmlakın saxlanması və mühafizəsi xüsusən də səlcuqların basqınları qarşısında getdikcə çətinləşirdi. Konstantinopolun özündə, XII əsrin sonlarında yunan ticarət sinfi meydana çıxdı. Lakin bu, daha çox italyan tacir ənənələrinin təqlidinin nəticəsi idi. Onlar müəyyən dərəcədə, hətta italyan talassokratiyaları ilə daha sıx əməkdaşlıqda maraqlı idi və rifahlarını yaxşılaşdırmağa ümid edirdi. Tədricən artan Qərb təsiri ilə bu qrup beşinci kolon rolunu oynamağa başladı.[2]
1204-cü ildə şəhərin süqutunun xüsusi səbəbləri arasında 1187-ci il Venesiya-Bizans müqaviləsi mühüm rol oynadı.[3] Bu müqaviləyə əsasən Bizans imperatorları öz italyan "müttəfiqlərinin" donanmasına arxalanaraq dəniz qüvvələrini minimuma endirdilər.[4][5] İndi yalnız şəhər divarları və sakinlərinin say üstünlüyü ilə qorunan Konstantinopolun ətrafına 30 mindən çox səlibçini çatdıran venesiyalıların gəmiləri idi. Paytaxtın süqutu zamanı əhalisinin təxmin sayı 250 ilə 500 min nəfər arasında guman edilirdi. Bu nadir hallarda 10 mindən çox əhalisi olan Qərbi Avropanın orta əsr şəhərlərinin standartlarına görə inanılmaz bir rəqəm idi. Buna baxmayaraq, paytaxtın izdihamlılığı səlibçiləri qorxutmadı. Şəhər uzun müddət idi ki, yunan zadəganlarının ayrı-ayrı qrupları arasında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə nəticəsində yaranan qarışıqlıq içərisində idi. Eyni zamanda, uduzan tərəflər bütövlükdə yunan xalqının mənafeyindən üstün tutduqları şəxsi mənafeləri naminə əcnəbi muzdluların xidmətinə müraciət etməkdən çəkinmirdilər.
Hadisələrin gedişi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Səlibçilər çoxdan zəifləyən şəhəri müşahidə edirdilər. Səlib yürüşlərinin başladığı ilk gündən keçən müddət ərzində latınlar Balkanlar və Kiçik Asiyanın coğrafiyası ilə yaxşı tanış ola bildilər.
Şəhər ələ keçirildikdən sonra kütləvi talan başladı. Tutulduqdan sonra ilk günlərdə 2 minə yaxın adam öldürüldü. Şəhəri yanğınlar bürüdü. Yanğın zamanı antik dövrdən burada saxlanılan bir çox mədəni və ədəbi abidələr məhv edildi. Xüsusilə Konstantinopolun məşhur kitabxanası yanğından daha çox zərər çəkdi. 1204-cü ilin payızında işğalçı qüvvələrin 24 nümayəndəsindən ibarət komitə Bizans imperiyasının bölünməsi haqqında müqaviləni (Partitio terrarum imperii Romaniae) imzaladı. Bununla da uzun bir Frankokratiya dövrü başladı.
Yunan əhalisi kütləvi şəkildə paytaxtı tərk etdi. Səlibçi hakimiyyətinin sonuna qədər talan edilmiş şəhərdə 50 mindən çox sakin qalmadı.
Konstantinopol Bizans ərazisinin bir hissəsində formalaşan Latın imperiyasının paytaxtı oldu.
Nəticəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dördüncü Səlib yürüşündən sonra Bizans yarım əsrdən çox bir dövlət kimi mövcudluğunu dayandırdı. Keçmiş imperiyanın yerində Latın imperiyası, Nikeya imperiyası, Epir despotluğu və Trabzon imperiyası yaradıldı. Kiçik Asiyada keçmiş imperiya torpaqlarının bir hissəsi Səlcuqlular, Balkanlarda - Serbiya, Bolqarıstan və Venesiya tərəfindən tutuldu.
Yalnız 1235-ci və 1260-cı illərdə iki uğursuz mühasirədən sonra, 1261-ci ildə Venesiya donanmasının olmaması ilə Nikeya imperatorunun kiçik bir dəstəsi zəif müdafiə olunan Konstantinopolu ələ keçirdi.
Bizans imperiyası onun sosial-iqtisadi tənəzzülü və demoqrafik tənəzzülü davam etsə də, formal olaraq bərpa olundu. Konstantinopolun katoliklər tərəfindən tutulması Balkanlarda etnik-dini düşmənçiliyin güclənməsinə və ümumi siyasi xaos mühitinin yaranmasına səbəb oldu.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Robert of Clari. 62 // The Conquest of Constantinople. Holmes McNeal, Edgar tərəfindən tərcümə olunub. New York: Columbia University Press. 1936.
- ↑ Vasiliev, Aleksandr. History of the Byzantine Empire. 2, Volume 2. University of Wisconsin Press. 1958. səh. 446. ISBN 978-0-299-80926-3.
- ↑ Robert of Clari. 68 // The Conquest of Constantinople. Holmes McNeal, Edgar tərəfindən tərcümə olunub. New York: Columbia University Press. 1936.
- ↑ The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950–1250. Cambridge University Press. 1986. 506–08. ISBN 978-0-521-26645-1.
- ↑ Gregory, Timothy. A History of Byzantium. Wiley-Blackwell. 2010. səh. 309. ISBN 978-1-4051-8471-7.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ru:Жоффруа де Виллардуэн. Завоевание Константинополя. М.: Наука. Пер. М. А. Заборова. 1993.
- ru:Робер де Клари. Завоевание Константинополя. М.: Наука. Пер. М. А. Заборова. 1986.