Kuşan imperiyası


Kuşan dövləti[2] və ya Kuşan padşahlığı[3] (q.yun. Βασιλεία Κοσσανῶν; Baktriya dili: Κυϸανο, Kuşano) Bizim eranın I-III yüzilliklərində Orta Asiya, Əfqanıstan, Pakistan və Şimali Hindistan ərazilərində mövcud olmuş qədim dövlət. Əhalisi əsasən kuşanlardan ibarət idi.

Tarixi dövlət
Kuşan dövləti
Kanişkinin hakimiyyəti dövründə Kuşan İmperiyası
Kanişkinin hakimiyyəti dövründə Kuşan İmperiyası
30 — 375
Dilləri Koini yunan dili
Baktriya dili
Sanskrit
Rəsmi dilləri
Dövlət dini Hinduizm
Buddizm
Zərdüştilik[1]
İdarəetmə forması Monarxiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir Kuşan şahzadəsi, (Khalchayan arxeoloji sahə, Özbəkistan)

Dövlətin qurucusu, ilk dəfə İmperator unvanı alan Kucula Kadfiz idi. Kucula, qısa müddətdə, hakimiyətini, Yüeçi qəbilələrinə qəbul etdirdi. Kuculanın ölümünə qədər Kuşan dövləti, Hinduquşun o tərəfindəki Taksilaya (bugünkü Ravalpindi) qədər yayılmışdı.

Kuculanın ölümündən sonra yerinə keçen Vima dönəmində də, kuşanların genişləmesi davam etdi. Hindistanda Mathuraya qədər olan bölgələr, Kuşanların hakimiyətinə daxil oldu. Kuşan dövləti, ən parlaq zamanını I Kanişka dönəmində (78-144) yaşadı. Kanişkadan sonra başa keçən hökmdarlar dönəmində Kuşanlar, Ağ Hunların hakimiyəti altına girdi. IV yüzildə isə sasanilərin hücumu altında, tamamilə əriyib dağıldılar.

N.Piqulevskaya yazır ki, kuşanların içərisində türk tayfaları da vardı. Bunu Kuşan çarlarının yabqu adlanması da aydın göstərir ki, bu da "şahzadə" deməkdir. Təbəri IX əsr Kuşan çarlarını "Xoqan" adlandırmışdır. Beləliklə həm tarixdə, həm də dilçilikdə "ağ quşu saxlayan" Şahzadə "Xoqan" mənalarını daşıyan bu tayfanın oğuz yurdunda özünəməxsus yeri olmuşdur[4]

Ərasizi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Avrasiya və Kuşan İmperiyası (II əsr)

M.Ö 2. əsrdə Hellenistik Qreko-Bactria Krallığının yıxılmasıyla Baktriya bölgəsini ələ keçiren Yüeçilərden yerleşik həyata keçen beş tayfa burada yerli xalqla birlikdə varlıklarını sürdürmeye başlamışlardır. Bir süre sonra günümüz Əfqanıstanının kuzeyinde yaşayan ve yabguların idaresindeki bu beş tayfa, kabilelerden biri olan Guishuang (Kuşanlar) yabgusunun etrafında birleşerek M.S. 1. yüzyılda Kuşanlar adıyla devlet kurdular[5].1. yüzyılın ikinci yarısında Kujula Kadphises önderliğinde güneye ilerleyerek Taxila ve Kabil gibi önemli yerleri ele geçirdikten sonra Hindistana doğru ilerleyişlerini sürdürdüler. Kuşhanlar, Parfları yenmiş, Qanq çayı boyunca kuzey Hindistan'ı bütünüyle kontrol altına almışlardır. Diğer taraftan Türkistan'ın büyük bir bölümü Kuşan hakimiyetine girmiştir.[6][7][8][9][10][11][12].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Harrassowitz Verlag. səh. 56.
  2. ↑ "Türk xalqlarının tarixi" (PDF). 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-03-13.
  3. ↑ Кушан падшаһлығы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VI ҹилд: Куба—Мисир. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1982. С. 33.
  4. ↑ Budaqov B., Qeybullayev Q. Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. –Bakı: Oğuz eli, 1998. səh. 65.
  5. ↑ Kayalı, Y., Hindistan Kuşan İmparatorluğunun Yükselme Dönemi ve Kral Kanişka (MS 78-99).Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi , Sayı: 55, , S:189-204, 2015. URL:http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/2047/21249.pdf Arxivləşdirilib 2018-06-02 at the Wayback Machine. Erişim: 2016-12-02
  6. ↑ Айртам // БРЭ. Т.1. М.,2005.
  7. ↑ Бактра // БРЭ. Т.2. М.,2005.
  8. ↑ Бактрия // БРЭ. Т.2. М.,2005.
  9. ↑ Дахма // БРЭ. Т.8. М.,2007.
  10. ↑ Аджина-тепе // БРЭ. Т.1. М.,2005.
  11. ↑ Дальверзин-тепе // БРЭ. Т.8. М.,2007.
  12. ↑ Канишка // БРЭ. Т.12. М.,2008.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]