Məhəmmədəli Fərzanə

Məhəmmədəli Fərzanə (1923, Təbriz – 17 yanvar 2006, Göteborq) — Azərbaycanlı yazıçı, tədqiqatçı, dilçi, folklorçu.

Məhəmmədəli Fərzanə
Doğum tarixi
Doğum yeri Təbriz
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Göteborq İsveç İsveç
Həyat yoldaşı Əxtər Bədustani
Fəaliyyəti yazıçı

İsveç Krallıq Akademiyasının, İsveç Yazıçılar Birliyinin üzvü[1] və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü olub[2].

Həyatı və təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məhəmmədəli Fərzanə 1923-cü ildə Təbrizin Çayqırağı məhəlləsində anadan olub[3][4]. İlk təhsilini məhəllə məktəbində və mədrəsədə fars dilində alıb. Təbriz Universitetindəki pedaqoji kurslarda təhsilini fars dilində davam etdirib.

Mədrəsəni bitirdikdən sonra burada qalıb müəllim edib və 1942-ci ildə Təbrizdə kitabхanada işləməyə başlayıb. Burada işləyərkən latın və kiril əlifbalarını öyrənib. Kitabxanada işləyərkən təsadüfən üstündə "məhv ediləcək kitablar" yazılmış bağlama tapır. Bu bağlamada alim Məhəmmədəli Tərbiyətin kitabxanaya bağışladığı Kitabi-Dədə Qorqud dastanı və "Divanü Lüğat-it-Türk" kimi kitablar olub.

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Təbrizdə nəşr olunan "Azərbaycan" və "Vətən yolunda" qəzetlərində "M.Ə.Qövsi" təxəllüsü ilə çıxış edirdi[5]. İlk əsərləri olan "Füzuli lirikasına bir baхış" və "Divani-lüğət-it-türk" əsərində atalar sözü və məsəllər" məqalələri "Vətən yоlunda" qəzеtində çap оlunub. Bu qəzetin redaksiyasında yaradılmış "Şairlər məclisi"-nin üzvü olub. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə bir il ərzində ana dilində 40-a yaxın elmi-publisistik məqalə çap etdirir və folklor nümunələri eləcə də ədəbiyyat tariximizə dair materiallar toplayır.

1964-cü ildə "Bayatılar" və iki cildlik "Azərbaycan dilinin qrammatikası" kitabları nəşr edilib.

1977-ci ildə qardaşı Yusiflə birlikdə “Fərzanə” nəşriyyat evi yaradır. Burada 50-dən artıq dərslik, ədəbiyyat və tarix kitabları, o cümlədən milli hökumət dövründə özünün yazdığı “Ədəbi qiraət” adlı dərsliyi, S.C.Pişəvərinin məqalə və nitqləri, M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”si, üçcildlik “Klassik şeirlərdən seçmələr”, “Səməd Vurğun”, Ə.Babayevanın “Haradasan, dost, harada?”, N.Axundovun “Azərbaycan satirik ruznamələri” bu nəşriyyatda çap olunur[6].

1979-cu ildən nəşr olunan Varlıq jurnalının heyətinin ilk üzvlərindən olub və daima bu jurnal üçün məqalələr yazıb[7].

İsveç Krallıq Akademiyasının, İsveç Yazıçılar Birliyinin üzvü və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü olub[8].

Professor Məhəmmədəli Fərzanə 2006-cı il yanvarın 17-də İsveçdə vəfat edib. O öz vəsiyyətinə uyğun Təbriz şəhərində dəfn olunub[9].

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atası Təbrizili, anası isə Qaradağda yaşayan Çobanilər tayfasından olub. Atası Əkbər Fərzanə Məşrutə inqilabının iştirakçısı olub[10].

1976-cı ildə Əxtər Bədustani ilə ailə qurub. Əxtər xanım Məhəmmədəli Fərzanənin ölümündən sonra onun əsərlərinin nəşr etdirib, illərlə radio proqramlar hazırlayıb və Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatını təbliğ edib. Ömrünün son illərində Avropa və Amerikada yayımlanan azərbaycandilli radio və televiziyalarda Azərbaycan mədəniyyəti barədə proqramlar hazırlayıb və müsahibələr verib. Bir neçə il İsveçdə Azərbaycan radiosunda mədəniyyət və ədəbiyyata aid proqramlar hazırlayıb. 2017-ci il dekabrın 8-də Tehranın Kəsra xəstəxanasında boynundan əməliyyat olunub və xəstəxanada dünyasını dəyişib[1].

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nəşr olunmuş kitabları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Məqalələr
  • Bayatılar
  • Dədəmin kitabı
  • Təmsillər və məsəllər
  • Azərbaycan el sözlərı
  • Azərbaycan el mahnıları
  • Azərbaycan uşaq folkloru
  • Molla Nəsrəddin lətifələri
  • Azərbaycan aşıqları antologiyası
  • Mirzə Baqir Hacizadədən çap olunmuş xatirələr
  • Ana dilimiz və milli varlığımız haqqında xatirələr[11]

Fars dilinə tərcümələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Zəbani dəstur zəbane Azərbaycan (farsca)
  • Gozidehayi əz Təranehaye (tərcumə) (farsca)
  • Çenin bud əmma çenin nəxahəd bud (tərcumə) (farsca)
  • Guşehayi əz Xaterat Və çənd dastan əz Cəlil Məmmədquluzadə (farsca)
  • Şəhriyar və Heydər Baba (farsca)
  • Rəsul Rzanın şerlərinin farsca tərcüməsi (farsca)
  • Torkane Parsiquy (farsca şeir yazmış türk şairlərinin antologiyası) (farsca)
  • Azərbaycan dilinin qirameri (qrammatikası)
  • Vajenameye Avayi (Azərbaycan dili barəsində) (farsca)
  • Fərhənge Loğate Azərbaycan

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "İran azərbaycanlı ziyalı, ictimai xadim Əxtər xanım Bedəvistani vəfat edib". amerikaninsesi.org. 15 dekabr 2011. 2021-08-03 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ "Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvləri". mediateka.musigi-dunya.az. 2020-09-24 tarixində arxivləşdirilib.
  3. ↑ Pərvanə Məmmədli. Cәnubi Azәrbaycan: әdәbi şәxsiyyәtlәr, portretlәr. Bakı: Sabah. 2015. səh. 93. (#accessdate_missing_url)
  4. ↑ Uğur. "Bəhlul Bəhcət sovet hakimiyyətinə qarşı savaş elan etmişdi…". Xalq Cəbhəsi. 20 iyun 2012. 2023-08-04 tarixində arxivləşdirilib.
  5. ↑ Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 122. (#accessdate_missing_url)
  6. ↑ Savalan Fərəcov. "Milli düşüncə və xalq yaddaşının keşiyində" (az.). medeniyyet.az. 2021-04-21. 2023-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.
  7. ↑ Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 147. (#accessdate_missing_url)
  8. ↑ Guləddin İsmayilov. "Folklorşünas alim Məhəmmədəli Fərzanə (Qövsi)" (az.). aze.adfmk.com. 2021-09-09. 2022-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.
  9. ↑ "Məhəmmədəli Fərzanənin həyat yoldaşı dünyasını dəyişib" (azərb. ‎). d-a-k.org. 11 dekabr 2011.[ölü keçid]
  10. ↑ Esmira Fuad. "Məhəmmədəli Fərzanə: "Oxudum bülbül oldum…"" (az.). senet.az. 2015-03-04. 2022-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.
  11. ↑ Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri. Bakı: Sabah. 2015. səh. 46. (#accessdate_missing_url)

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Pərvanə Məmmədli. Cәnubi Azәrbaycan: әdәbi şәxsiyyәtlәr, portretlәr. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 2015. 200. ISBN 978-9952-453-43-0.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]