Mənsur (xəlifə)

Əbu Cəfər Abdullah ibn Məhəmməd Əl-Mənsur (ərəb. أبو جعفر عبدالله بن محمد المنصور‎) (noyabr 713^[2], Humeyma^[d], Əməvilər xilafəti – 7 oktyabr 775^[3], Məkkə, Abbasilər xilafəti^[1]) — 2. Abbasi xəlifəsi. Bağdad şəhərinin əsasını qoymuşdur. Eyni zamanda ədib və şair olan Əl-Mənsur xəsisliyi ilə tanınmış, vəfatında xəzinədə 600 milyon dirhəm və 4 milyon dinar olduğu qeyd olunmuşdur.

Əl-Mənsur
ərəb. أبو جعفر عبد الله بن محمد المنصور‎
Əl-Mənsur dönəminə aid qızıl dinarlar
2. Abbasi xəlifəsi
Əvvəlki	Əs-Səffah
Sonrakı	Əl-Mehdi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	23 avqust 714
Doğum yeri	Humeyma[d], Əməvilər xilafəti
Vəfat tarixi	6 oktyabr 775 (61 yaşında)
Vəfat yeri	Məkkə, Abbasilər xilafəti[1]
Dəfn yeri	Cənnətül-müəlla[d]
Fəaliyyəti	siyasətçi, şair, Xəlifə
Atası	Məhəmməd ibn Əli
Anası	Səlamə Ümmü-Abdullah
Həyat yoldaşı	Arva bint Mənsur Əl-Himyari
Uşağı	Əl-Mehdi
Ailəsi	Abbasilər
Dini	islam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

23 avqust 714-cü ildə Hümeymədə doğuldu. Əməvilərə qarşı tərtiblənən çevrilişin banisi Məhəmməd ibn Əlinin oğlu olan Əbu Cəfər uşaqlıq illərində mükəmməl təhsil aldı. Abbasi birliklərinin Kufəyə girməsindən bir ay sonra — 749-cu ilin oktyabrında digər ailə üzvləriylə birlikdə Kufəyə gəldi. Çox keçmədən burada xəlifə elan edilən qardaşı Əs-Səffaha biat etdi və onun sağ əli olaraq bir çox mühüm vəzifələrdə xidmət göstərdi.

Əməvilərin İraqın mərkəzi olan Vasitdəki canişini ibn Hübeyrənin yeni xəlifəyə tabe olmamasının ardından Əbu Cəfər dərhal bölgəyə göndərildi və şəhər mühasirəyə alındı. Ancaq son Əməvi xəlifəsi II Mərvanın ölüm xəbərinin gəlməsiylə ibn Hübeyrə 11 aylıq mühasirənin ardından təslim olmağa məcbur oldu. Ancaq xəlifənin əmriylə, bağlanan təslim sazişinə zidd olaraq başda ibn Hübeyrə olmaqla, bir çox mühüm Əməvi tərəfdarı edam edildi. Bir çox əyalətlərdə çıxan üsyanları yatırdı və 754-cü ildə həcc əmiri təyin edildi. Xəlifə Əbül Abbas Əs-Səffah qardaşı Əbu Cəfəri birinci, digər qardaşı Musanın oğlu İsanı isə ikinci vəliəhd elan etmişdi. Əbu Cəfər Məkkədə olduğu əsnada xəlifə vəfat etdi (10 iyun 754). Qardaşı oğlu İsa ibn Musanın göndərdiyi məktubla xəbəri alan Əbu Cəfər dərhal yola düşdü və başda Haşimilər olmaqla bir çox tayfanın dəstəyini topladı.

Əl-Mənsur səltənətinin ilk ilində əmisinin üsyanıyla məşğul oldu. Abbasilərin hakimiyyətə gəlişində mühüm rol oynayan əmisi Abdullah ibn Əli qardaşı oğlunun xəlifəliyini tanımadı və böyük bir orduyla paytaxtı tərk etdi. Nüseybin yaxınlığında baş verən döyüşdə məğlub olan Abdullah ibn Əli ələ keçirilərək Bəsrədə həbs olundu və ölümünədək 10 il boyunca burada saxlanıldı.

Əmisinin üsyanından sonra getdikcə nüfuz qazanan və mərkəzi hakimiyyətə qarşı təhlükə yaradan Əbu Müslim əl-Xorasani tərtiblənən sui-qəsdlə qətlə yetirildi (12 fevral 755). Bu hadisənin ardından Xorasanda bir çox üsyan və ayaqlanma baş tutdu və bu üsyanlar illərcə xəlifəni məşğul etdi. Əndəlüsə qaçaraq orada yeni bir dövlət quran Əbdürrəhman ibn Müaviyəylə mübarizə aparsa da, bunun bir nəticə vermədiyini anladı və elçi göndərərək sülh təmin etdi.

758, 765, 766 və 769-cu illərdə həccə gedən Əl-Mənsur 775-ci ildə yenidən həccə gedərkən yolda səhhəti pisləşdi və 7 oktyabr 775-ci ildə Məkkə yolunda vəfat etdi. Dəfn yerinin bilinməməsi üçün 100 ayrı məzar qazıldığı qeyd olunur. Yerinə vəliəhd elan etdiyi oğlu Məhəmməd əl-Mehdi xəlifə elan olundu.

• Bobrick, Benson (2012). The Caliph's Splendor: Islam and the West in the Golden Age of Baghdad. Simon & Schuster. ISBN 978–1416567622
• al-Tabari; Williams, John Alden (1988). The Early 'Abbasi Empire, Volume I: The Reign of Abu Ja'far al-Mansur. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 66–67. ISBN 0521326621
• Marsham, Andrew (2009). Rituals of Islamic Monarchy: Accession and Succession in the First Muslim Empire: Accession and Succession in the First Muslim Empire. Edinburgh University Press. p. 193. ISBN 9780748630776
• Ghareeb, Edmund A.; Dougherty, Beth (2004). Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press. p. 33. ISBN 9780810865686
• Wise Bauer, Susan (2010). The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade. W. W. Norton & Company. p. 369. ISBN 9780393078176
• Salvatore, Armando; Tottoli, Roberto; Rahimi, Babak (2018). The Wiley Blackwell History of Islam. John Wiley & Sons. p. 126. ISBN 9780470657546
• Halîfe b. Hayyât, et-Târîḫ (Ömerî), bk. İndeks.
• Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 364–380.
• Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), bk. İndeks.
• Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Abdülhamîd), III, 294–318.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Meḳātilü’ṭ-Ṭâlibiyyîn (nşr. Seyyid Ahmed Sakr), Kahire 1949, s. 179–399.
• Hatîb, Târîḫu Baġdâd, I, 62–98.
• Agobios b. Kostantin el-Menbicî, el-Münteḫab min Târîḫi’l-Menbicî (nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî), Trablus 1406/1986, s. 119–131.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, bk. İndeks.
• G. le Strange, Baghdad during the Abbasid Caliphate, Oxford 1924, bk. İndeks.
• Ahmed Zekî Safvet, Cemheretü resâʾili’l-ʿArab fî ʿuṣûri’l-ʿArabiyyeti’z-zâhire, Beyrut, ts. (el-Mektebetü’l-ilmiyye), III, 10–12; IV, 368–372.
• D. Sourdel, Le vizirat ʿAbbāside de 749 à 936, Damas 1959–60, bk. İndeks.
• Abdülcebbâr el-Cûmerd, Dâhiyetü’l-ʿArab Ebû Caʿfer el-Manṣûr, Beyrut 1963.
• Abdüsselâm Rüstem, Ebû Caʿfer el-Manṣûr, Kahire 1965.
• Ali Edhem, Ebû Caʿfer el-Manṣûr, Kahire 1969.
• J. Lassner, "Did the Caliph Abu Ja‘fer al-Mansur Murder his Uncle Abdullah b. Ali and Other Problems with in the Ruling House of the Abbasids", Studies in Memory of Gaston Wiet (ed. M. Rosen-Ayalon), Jerusalem 1977, s. 69–99.
• a.mlf., "Provincial Administration under the Early ‘Abbāsids: Abū Ja‘far al-Mansūr and the Governors of the Haramayn", St. I, XLIX (1979), s. 39–54.
• Baron Carra de Vaux, Müfekkirü’l-İslâm (trc. Âdil Züaytir), Kahire 1979, s. 13 vd.
• Cebrâil Süleyman Cebbûr, el-Mülûkü’ş-şuʿarâʾ, Beyrut 1401/1981, I, 100–105.
• H. Kennedy, The Early Abbasid Caliphate, London 1981, s. 57–95.
• a.mlf., "al-Manṣūr", EI2 (İng.), VI, 427–428.
• Reşîd Abdullah el-Cümeylî, Dirâsât fî târîḫi’l-ḫilâfeti’l-ʿAbbâsiyye, Rabat 1984, s. 31–47.
• Bessâm el-Aselî, el-Manṣûr el-ḳāʿid el-Manṣûr el-ʿAbbâsî, Ebû Caʿfer ʿAbdullāh, Beyrut 1406/1986.
• D. Gutas, Greek Thought, Arabic Culture, London 1999, s. 28–60.
• Gülgûn Uyar, Siyâsî ve İçtimaî Hayatta Ali-Fâtıma Evlâdı (260/873’e Kadar) (doktora tezi, 2003), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 120 vd.
• A. Dietrich, "Das politische Testament des zweiten Abbasidenkalifen al-Mansūr", Isl., XXX/2–3 (1952), s. 133–165.
• M. Qasim Zaman, "Routinization of Revolutionary Charisma: Notes on the ʿAbbasid Caliphs al-Mansūr and al-Mahdī", IS, XXIX/3 (1990), s. 251–275.
• K. V. Zetterstéen, "Mansur", İA, VII, 295–296.