Marian adaları

Marian adaları (çamor. Islas Mariånas, ing. Mariana Islands), XX əsrə qədər Ladron adaları (isp. Islas de los Ladrones — Oğru adaları) — adalar Sakit okeanda Mikroneziyada yerləşir. Arxipelaq öz növbəsində 15 iri və bir necə kiçik adalardan ibarətdir. Adaların ümumi sahəsi 1018 km², əhalisi 213 241 nəfər (2010)[1][2] təşkil edir. Adalar inzibati cəhətdən iki subyekdə burləşdirilmişdir: Quam' adası' (541 km²) və Şimali Marian adaları (477 km²).

Marian adaları
çamor. Islas Mariånas, ing. Mariana Islands
Ümumi məlumatlar
Ümumi sahəsi 1018 km²
Hündür nöqtəsi 965 m
Əhalisi 213.241 nəfər (2010-cu il)
Yerləşməsi
16°37′00″ şm. e. 142°13′05″ ş. u.HGYO
Ölkələr
Akvatoriya
Marian adaları xəritədə
Marian adaları
Marian adaları
Marian adaları (Sakit okean)
Marian adaları
Marian adaları, Sakit okean
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adalar Filippindən və Papua Yeni Qvineyadan 2500 km cənubda yerləşir[3].

Marian adalarının xəritəsi

Adalar 12 və 21 dərəcələr arasında 800 km məsafədə uzanır. Tərkibinə daxil olan iri adalar: Aqiqan, Arqiqan, Alamaqan, Anatahan, Asunson, Quam, Ququan, Mauq, Paqan, Rota, Saypan, Sariqan, Tinian, Faralom-de-Mediniliya və Faralon-de-Paharos.

Geoloji baxımından adalar qədim və cavan adalar bölünürlər[4]. Burada Sakit okean plitəsi ilə Filippin plitəsi toqquşur. Adaların hamısında vulkanlar fəaliyyət gstərir. Adaların böyük qismində mərcan rifləri vardır. 50 sualtı və 11 yerüstü vulkan vardır[3].

№ Ada Sahə,
km² 		Əhali,
чел. (2010) 		Hündürlüyü,
m 		Pik Koordinatları
Şimal adaları
1 Faralon-de-Paharos (Urracas) 2,55 — 319 20°33′ şm. e. 144°54′ ş. u.HGYO
2 Mauq 2,13 — 227 (Şimal adaları) 20°02′ şm. e. 145°19′ ş. u.HGYO
3 Asunson 7,31 — 891 19°43′ şm. e. 145°41′ ş. u.HGYO
4 Aqrigan (Agrigan) 43,51 — 965 Aqrigan dağı 18°46′ şm. e. 145°40′ ş. u.HGYO
5 Paqan 47,24 — 579 Paqan dağı 18°08′36″ şm. e. 145°47′39″ ş. u.HGYO
6 Alamaqan 11,11 — 744 Alamaqan 17°35′ şm. e. 145°50′ ş. u.HGYO
7 Quqan 3,87 — 301 17°20′ şm. e. 145°51′ ş. u.HGYO
8 Zelandiya bankası >0 — >0 16°45′ şm. e. 145°42′ ş. u.HGYO
9 Sariqan 4,97 — 549 16°43′ şm. e. 145°47′ ş. u.HGYO
10 Anataxan 31,21 — 787 16°22′ şm. e. 145°40′ ş. u.HGYO
11 Faralon-de-Mediliya 0,85 — 81 16°01′ şm. e. 146°04′ ş. u.HGYO
Южные острова
12 Saypan 115,38 48 220 474 Tapoçau 15°11′06″ şm. e. 145°44′28″ ş. u.HGYO
13 Tinian 101,01 3136 170 Kastiya (Lasso Hill) 14°57′12″ şm. e. 145°38′54″ ş. u.HGYO
14 Aqiquan (Agiguan) 7,10 — 157 Alut 14°42′ şm. e. 145°18′ ş. u.HGYO
15 Rota 85,39 2527 491 Manira dağı 14°08′37″ şm. e. 145°11′08″ ş. u.HGYO
16 Quam 541,30 159 358 406 Kamlam dağı 13°27′08″ şm. e. 144°46′13″ ş. u.HGYO
Мarian adaları 1004,93[5] 213 241 965 Aqriqan dağı

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Arxioloji araşdırmala görə adalarda ilk insanlar b.e.ə 2000 il əvvəl ayaq basmışdır. İlk insanlar Şərqi Asiya regionundan gəlmişlər[6]. Sonradan bu insanlar Çamorro adlandırılmışdır. Bu xalq arasında sinfi təbələqəşmə olmuşdur. Qadın ailədə hakim mövqedə olmuşdur. Matriarxat quruluşu dağıtmağa cəht göstərsələrdə bir cəticə verməmişdir. 1000 il öncə adaların tikinti sahəsində müəyyən dəyişikliklə müşahidə edilir[6].

6 mar 1521 ildə adalar ilk ayaq basan avropalılar Fernan Magellanın ekspedisiyası olmuşdur. Yerlilərlə ilk tanışlıqdan sonra adalar Las Islas de los Ladrones ("Oğrular adası") adlandırılır. Səbəb isə ada sakinlərinin ekspedisiya qəmilərindən oğurluq etməlıri ilə əlaqədar olmuşdur[7]. 1565-ci ildə İspaniyanın nəzarətinə verilir. 1668-ci ildə San-Vitores adalara ilk missioner ekspedisiyasını təşkil edir. Onlar adanı. İspan kralı VI Filippin həyat yoldaşı Marianna Avtriyanın şərəfinə anlandırılır.

Adaların koloniyalaşdırılmasına başlandırılır. San-Vitores bir müddət sonra öldürülür. İspanlar ilk dəfə adalara gələrkən 150 min nəfər sakini olduğu halda sonradan sayları 5 minə qədər azaldılır(1741 ildə[7]). Camorroluları Quam adasına köçməyə məcbur edirlər. Adalar ispanlar və filippinlilər ilə məskunlaşdırılmışdır. 1815–1885-ci illərdə arxipelaqın şimalı qonşu Karolin adaları ilə məskunlaşdırılır[7].

İspan-ABŞ müharibəsindən sonra adaların cənubu ABŞ-yə güjəstə edilir. Şimalı isə Almaniya imperiyasına 12 fevral 1899 ildə anlaşmasına əsasən satılır[8]. Birinci dünya müharibəsi Marian adaları Millətlər Liqasının nəzarətinə verilir. Onlarda öz növbəsində adaları Yaponiyanın mandatlığına verilir. Yaponlar adalarda əsasən şəkər qamışı yetişdirirdilər. 1944-cü ildə adalar ABŞ nəzarətinə verilir. 1978-ci ildə adalar Şimali Marian adaları və Quam adlı xüsusi statusa malik ərazilər yaradılır. 1986-cı ildə adaların sakinlərinə 1986-cı ildə ABŞ vətəndaşlığı verilir[9].

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2000-ci ilə olan məlumata görə 224026 nəfər təşkil edir. 2010 ildə siyahıya alınmaya görə əhalinin sayı 213 241 nəfər təşkil edir. Əhalinin böyük hissəsi: Rota adası, Tinian, Saypan və Quam[4].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 2010 Guam Census Population Counts Arxivləşdirilib 2013-07-21 at the Wayback Machine. bsp.guam.gov
  2. ↑ ""Census 2010 News | U.S. Census Bureau Releases 2010 Census Population Counts for the Northern Mariana Islands"". 2010-12-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-28.
  3. ↑ 1 2 "Mariana Islands" (ingilis). oceandots.com. 2012-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 июня 2010.
  4. ↑ 1 2 "Commonwealth of Northern Mariana Islands (CNMI) and Guam" (ingilis). SOEST. 2012-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 июня 2010.
  5. ↑ The CIA World Factbook (2006) Arxivləşdirilib 2017-11-07 at the Wayback Machine.
  6. ↑ 1 2 "The Chamorro" (ingilis). Scripps Institution of Oceanography. 2012-02-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2010.
  7. ↑ 1 2 3 "The Spanish" (ingilis). Scripps Institution of Oceanography. 2012-02-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2010.
  8. ↑ "The Germans and Japanese" (ingilis). Scripps Institution of Oceanography. 2012-02-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2010.
  9. ↑ "The Americans" (ingilis). Scripps Institution of Oceanography. 2012-02-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2010.