Meşə-çöl

Meşə-çöl — Şimal yarımkürəsinin təbii zonası, meşə və çöl sahələrinin birləşməsi ilə xarakterizə olunur.

Avrasiyada meşə-çöllər, Karpatların şərq ətəklərindən Altayadək qərbdən şərqə davamlı bir zolaq olaraq uzanır. Rusiyada meşə zonası ilə sərhəd, Kursk və Kazan kimi şəhərlərdən keçir. Bu zolağın qərbindən və şərqindən, meşə-çölün davamlı uzanması dağların təsiri ilə kəsilir.

Meşə çöllərinin ayrı-ayrı bölmələri Ortadunay düzənliyində (Macarıstan Pustası), Cənubi Sibir, Şimali Qazaxıstan, Monqolustan və Uzaq Şərqin bir sıra dağətəyi hövzələrində yerləşir, həm də Çinin şimal-şərqindəki Sunlyao düzənliyinin bir hissəsini tutur^[1]^[2]^[3]^[4]^[5] .

Şimali Amerikada meşə-çöllər şimaldan cənuba, Böyük Düzənliklərdən keçərək 38 ° ş.e-ə qədər uzanır.

Meşə-çöllərin iqlimi mülayim, adətən mülayim isti və qışı mülayim sərin keçir. Yağışıntıdan bir qədər çox buxarlanma müşahidə edilir.

Cənuba doğru hərəkət edərkən, meşə-çöl tədricən daha az ağac və daha çox çöl sahələrini əhatə edir. İqlim istiləşir, yağıntı azalır və meşə-çöl tədricən səhraya keçir. Şimala hərəkət edərkən tərs proseslər olur, yağıntılar daha çoxalır, iqlim sərinləşir və meşə-çöl meşə zonasına keçir.

İqlimi

Meşə-çöl zolağı meşə zonasının cənubunda yerləşir. Meşə-çöl mülayim iqlim zonasını təşkil edən təbii zonalardan biridir. Meşə-çöl zonasının əsas xüsusiyyəti ot bitkiləri və meşə örtüyü olan çəmən landşaftların birləşməsidir.

Meşə-çöl iqlimi ümumiyyətlə mülayim kontinentaldır. Təxmini illik yağıntı 600 mm-dir. Bəzən buxarlanma demək olar ki, yağıntıya bərabər olur. Moskvanın yerləşdiyi enlikdə, meşə-çöl bölgəsində qış son dərəcədə mülayimdir, Xarkovda (meşə-çölün cənub sərhədi, Ukrayna) yanvar ayının orta temperaturu - 7° C, qarışıq meşə zonasının başladığı Orel şəhərində təxminən −10 dərəcəyə qədərdir. Bəzən meşə-çöl zonasında güclü şaxtalar müşahidə oluna bilər. Meşə-çöl zonasında mütləq minimum temperatur adətən −36 ... −40 dərəcədir.

Meşə-çölündə yay çox vaxt isti və quraq olur, xüsusilə meşə-çölün cənubunda, lakin orta hesabla çöl zonasına nisbətən daha sərin olur. Bəzən soyuq və yağışlı havalar müşahidə edilə bilər, amma bu nadir haldır. Çox vaxt yay müəyyən atmosfer proseslərinin fəaliyyətindən asılı olaraq çox fərqli ola bilən qeyri-sabit ilə xarakterizə olunur. İyul ayının ortalama temperaturu yerindən asılı olaraq, təxminən 18.5° C-dən 23° C-dək. Lakin bəzi illərdə bu dəyərlərdən güclü sapmalar mümkündür. Meşə-çöl sahəsindəki mütləq maksimum, enlikdən asılı olaraq, kölgədə ümumiyyətlə bir qədər aşağı və ya təxminən 40 ° C-dir. Ancaq meşə-çöldə istilik şiddətli soyuqdan daha az olur, çöl zonasında isə əksinə olur.

Meşə-çölün xüsusiyyətlərindən biri meşə zonası ilə çöl zonasının flora və faunası arasındakı ortadır. Həm quraqlığa davamlı bitkilər, həm də meşə üçün xarakterik olan bitkilər, daha çox şimal zonası meşə-çöllərdə böyüyür. Eyni şey heyvanlar aləminə də aiddir. Yaz aylarında meşə-çöl sahəsindəki temperatur şəraiti təxminən eynidir. Meşə-çöl zolağının qərb və şərq hissələrində qış temperaturu çox fərqlidir, bu da bitki tərkibində fərqlərə səbəb olur. Uralın kənarındakı soyuq qışlar geniş yarpaqlı ağacların böyüməsinə imkan vermir.

Bitkilər aləmi

Meşə-çöllərdə enli yarpaqlı meşələrin (azda olsa iynəyarpaqlı meşələrin) mənzərəli massivlərinin sahilində mürəkkəb bir keçid xarakterikdir. Avropada və Rusiyanın Avropa hissəsində palıd, cökə, şabalıd və başqa ağacların meşələrinə rast gəlinir.

Sibirdə xırda yarpaqlı ağcaqayın meşələri yayılmışdır.

Meşə çöllərə həmçinin Şimali Amerikadakı Prerilər, Afrika və Avstraliyadakı savannalar da daxildir.

Heyvanlar aləmi

Meşə-çöllərdə özünəməxsus xüsusi heyvan növləri yoxdur. Tipik olaraq çöl növləri (Sünbülqıran, Marmot, Dovdaq, çöl qartalı və s.) Burada adətən meşə nümayəndələrinə də Sincab, Dələ, Sığın) rastlanılır. Növlərin tərkibi cənubdan şimala hərəkət edərkən səhradan meşəyə dəyişir.

Qorunması

Meşə-çölün təbii mənzərələri əsasən münbit torpaqlar səbəbindən çox güclü və uzun müddət antropogen təsirə məruz qalmışdır. Meşə-çöl ərazisinin çox hissəsi şumlanıb və kənd təsərrüfatında intensiv istifadə olunur. Megafauna demək olar ki, məhv edilir. Meşə-çöllərin qorunması və öyrənilməsi üçün milli parklar və qoruqlar salınmışdır:Privoljsk meşə-çölü, Qaliçya Qora, Voronin Təbiət Qoruğu və s.

İstinadlar

↑ Blinnikov, Mikhail. A geography of Russia and its neighbors. Guilford Press. 2011. 44. ISBN 9781606239339.
↑ Martynenko, A. B. "The steppe insect fauna in the Russian Far East: Myth or reality?". Entomological Review (ingilis). 87 (2). 2007-04-01: 148–155. doi:10.1134/S0013873807020030. ISSN 1555-6689.
↑ "South Siberian forest steppe | Ecoregions | WWF". World Wildlife Fund (ingilis). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-13.
↑ "Forest Steppe - an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. 2022-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-13.
↑ "On the Southern Border of the Forest and Forest-Steppe Cultures in the Urals in the Ist Millennium BC". ResearchGate (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-08-13.

[1] Blinnikov, Mikhail. A geography of Russia and its neighbors. Guilford Press. 2011. 44. ISBN 9781606239339.

[2] Martynenko, A. B. "The steppe insect fauna in the Russian Far East: Myth or reality?". Entomological Review (ingilis). 87 (2). 2007-04-01: 148–155. doi:10.1134/S0013873807020030. ISSN 1555-6689.

[3] "South Siberian forest steppe | Ecoregions | WWF". World Wildlife Fund (ingilis). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-13.

[4] "Forest Steppe - an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. 2022-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-13.

[5] "On the Southern Border of the Forest and Forest-Steppe Cultures in the Urals in the Ist Millennium BC". ResearchGate (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-08-13.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]