Mobil nömrədaşıma

Mobil nömrədaşıma (ing. mobile number portability, MNP) — mobil telefon istifadəçilərinə mobil şəbəkə operatorunu dəyişdirən zaman mobil telefon nömrəsini saxlamağa imkan verən xidmət.

Mobil nömrədaşıma bütün dünyada müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Beynəlxalq və Avropa standartına görə, "resipent tərəfindən idarə olunan" daşınma üsulu həyata keçirilir. Burada telefon nömrəsini daşımaq istəyən müştəri yeni şəbəkə (resipent) ilə əlaqə saxlayır, nömrədaşıma sorğusunu cari şəbəkə operatoruna (provayder) göndərir. Bunun əksinə olaraq, Birləşmiş Krallıq və Hindistan yeganə istisnadır. Bu ölkələrdə "provayder tərəfindən idarə olunan" üsul tətbiq olunur. Birləşmiş Krallıqda müştəridən Portlaşdırma Avtorizasiya Kodu (PAC), Hindistanda isə Unikal Portlaşdırma Kodu (UPC) əldə etmək üçün provayderlə əlaqə saxlaması tələb olunur və onlar resipent şəbəkəsinə təqdim edilməlidir. Həmin daşıma kodu resipentə bildirilərək daşıma prosesi davam etdirilir. Bu üsul bəzi sənaye analitikləri tərəfindən mobil nömrədaşıma fırıldaqlarının qarşısını almasına baxmayaraq, səmərəsiz olduğu üçün tənqid edilmişdir. Müştərinin qarşısını almaqla yanaşı, provayderə müştərini "geri qazandırmaq" imkanı verə biləcəyi də müşahidə edilmişdir. Bu, xüsusən də əməliyyatın miqyaslılığına hələ nail olmayan yeni daxil olan bazarlarda rəqabətin pozulmasına gətirib çıxara bilir. 1 iyul 2019-cu il tarixindən etibarən "Ofcom"un yeni qaydaları nəticəsində Birləşmiş Krallıqda müştəri 65075 nömrəsinə PAC-a mesaj göndərərək provayderi ilə əlaqə saxlamadan PAC tələb edə bilər.

Mobil nömrədaşımanın əhəmiyyətli texniki cəhəti zənglərin və ya mobil mesajların (SMS, MMS) daşındıqdan sonra nömrəyə yönləndirilməsi ilə bağlıdır. Dünya üzrə zəng marşrutlaşdırmasının həyata keçirilməsinin müxtəlif növləri var, lakin beynəlxalq səviyyədə və Avropada ən çox tətbiq olunan təcrübədə daşınan nömrələrin mərkəzi məlumat bazasından (CDB) istifadə olunur. Şəbəkə operatoru CDB-nin surətlərini çıxarır və hansı şəbəkəyə zəng göndəriləcəyini öyrənmək üçün ondan sorğu keçirir. RFC3482-ə görə, bu, həm də Bütün zəng sorğusu (ACQ) kimi tanınır, yüksək dərəcədə səmərəlidir və genişləndirilə bilinir. Dünyada qurulan və gələcək mobil nömrədaşıma sistemlərinin əksəriyyəti bu ACQ/CDB zəng marşrutlaşdırma metoduna əsaslanır. ACQ/CDB-dən istifadə etməyən çox az ölkələrdən biri Birləşmiş Krallıqdır. Burada nömrə daşındıqdan sonra həmin nömrəyə edilən zənglər hələ də provayder şəbəkəsi vasitəsilə yönləndirilir. Bu, həm də "dolayı marşrutlaşdırma" kimi tanınır, ötürmə və keçid qabiliyyətini israf etdiyi üçün çox səmərəsiz hesab olunur. Provayderdən asılı olduğu üçün dolayı marşrutlaşdırma o deməkdir ki, provayder şəbəkəsində nasazlıq yaranarsa və ya işdən çıxarsa, həmin şəbəkədən nömrələri daşıyan müştərilər öz nömrələrinə gələn zəngləri itirəcəklər. Birləşmiş Krallığın telekommunikasiya tənzimləyicisi "Ofcom" 29 noyabr 2007-ci ildə Birləşmiş Krallığın mobil nömrədaşıma prosesinin geniş nəzərdən keçirilməsini tamamlamış və ACQ/CDB-nin mobildən mobilə daşınan zənglər üçün 1 sentyabr 2009-cu ildən gec olmayaraq tətbiq edilməsini tapşırmışdır.

2008-ci ilin martına qədər, Birləşmiş Krallıqda nömrəni daşımaq üçün minimum 5 iş günü, Pakistanda 3,5 iş günü, ABŞ-d' 2 saat, İrlandiya Respublikasında 20 dəqiqə, Avstraliyada 3 dəqiqə, Yeni Zelandiyada is' bir neçə saniyə lazım idi. 17 iyul 2007-ci ildə "Ofcom" Birləşmiş Krallığın mobil nömrədaşıma xidmətinin nəzərdən keçirilməsindən əldə etdiyi nəticələri açıqlamışdır. 1 aprel 2008-ci il tarixindən etibarən daşıma vaxtının 2 iş gününə qədər azaldılması əmr edilmişdir. 29 noyabr 2007-ci ildə "Ofcom" daşıma vaxtının 2 saata qədər azaldılması ilə yanaşı, alıcının rəhbərlik etdiyi daşıma ilə bağlı məsləhətləşmələr raundunu tamamlamış və resipent tərəfindən idarə olunan daşınmanın 1 sentyabr 2009-cu il tarixindən gec olmayaraq həyata keçirilməsi ilə əlaqədar sərəncam vermişdir. Bununla belə, "Vodafone UK" 2008-ci ilin əvvəlində "Ofcom"un bəyanatından Rəqabət Apellyasiya Məhkəməsinə (CAT) müraciət etmi. və 18 sentyabr 2008-ci ildə CAT şikayətin lehinə qərar çıxararaq məsələni yenidən baxılması üçün "Ofcom"a qaytarmışdır. 8 iyul 2010-cu ildə "Ofcom" provayder tərəfindən idarə olunan üsulu saxlayaraq iki saatlıq PAC buraxılış vaxtını tələb etmiş və daşıma vaxtını iki iş günündən bir iş gününə endirməklə yekun bəyanat vermişdir.^[1]

Mobil nömrədaşımanın demərkəzləşdirilmiş modelində çevik nömrə reyestri (FNR) zənglərin marşrutlaşdırılması üçün daşınan nömrələrin verilənlər bazasını idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.

Mesajları və səsli zəngləri mobil nömrədaşıma xidmətini təmin edən ölkələrə yönləndirən xidmət təminatçıları və operatorlar mobil telefon nömrəsinin düzgün şəbəkəsini tapmaq məqsədilə ev məkanı reyestrinin (HLR) sorğu xidmətlərindən istifadə edə bilərlər. Mesajlaşma və ya səs trafikini yönləndirilməyə cəhd etməzdən əvvəl müəyyən mobil telefon nömrəsinin cari şəbəkəsini müəyyən etmək üçün SS7 siqnal şəbəkəsi üzərindən operatorun HLR-ni sorğulayan bir sıra belə xidmətlər mövcuddur. Bu nömrə axtarış xidmətləri mərkəzləşdirilmiş məlumat bazasına daxil ola bilər, burada GSM şəbəkəsindən istifadə etmək icazəsi olan hər bir telefon nömrəsinə abunə olan təfərrüatlar mövcuddur.

Mobil nömrədaşıma telekommunikasiya sektorunda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onun əsas funksiyası xidmət provayderlərinin dəyişdirilməsi ilə bağlı maneələrin aradan qaldırılması və bununla da abunəçilərin, xüsusən də müvafiq saylarında əhəmiyyətli kapitala malik olan biznes müştərilərinin miqrasiya qarşısındakı nəhəng maneələrlə məhdudlaşdırılma ehtimalını azaltmaqdır.

Zəng edənin və ya müştərinin nömrədaşıma təcrübəsi ölkəyə görə dəyişə bilər. Məsələn, Portuqaliyada daşınan mobil nömrəyə edilən istənilən zəngə nömrənin köçürülməsi barədə elan daxildir.^[2] Portlaşdırmanın qəbulu bazara görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. İrlandiya tənzimləyicisi "Comreg"in hesabatı 2004-cü və 2013-cü illər arasında daşınan 3 milyondan çox İrlandiya mobil nömrəsini göstərir.^[3]

1 yanvar 2013-cü il tarixindən etibarən Azərbaycanda "NP Central Database" (NPCDB) xidməti "Mediafon" qrupunun şirkəti olan "Mediafon Datapro" tərəfindən idarə olunur. Şirkət 2013-cü ildə Azərbaycanda NPCDB administrasiyası üzrə beynəlxalq rebid qalibi olmuşdur. "Mediafon Datapro" köhnəlmiş metodikanı daha müasir "Numlex NPCDB" platforması ilə əvəz etmişdir.^[4][5] Azərbaycanda mobil nömrədaşıma xidməti 1 fevral 2014-cü il tarixindən etibarən həyata keçirilir. Bununla əlaqədar, müvafiq normativ hüquqi sənədlər qəbul edilmiş, xidmətin fəaliyyəti üçün tələb olunan avadanlıqlar, yəni həm mərkəzi baza sistemi avadanlıqları, həm də mobil operatorların şəbəkələrində tələb olunan avadanlıqlar quraşdırılmış, mobil operatorların şəbəkədaxili yığımları standart formata uyğunlaşdırılmış və aidiyyəti müqavilələr bağlanılmışdır.^[6] Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün mobil operatorlar Mobil Nömrədaşıma Xidmətinə qoşulmuşdur.^[7]