Modal söz

Modal sözlər — ^{modal sözlərin 10 məna növü var bunlar{Təsdiq,güman.şübhə,bənzətmə.müqayisə,təssüf,fikrin mənbəyini,nəticə.ümumiləşdirmə (bildirən)⁶}danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibət bildirən köməkçi nitq hissəsidir. Modal sözlər sintaksisdə cüzi dəyişərək ara sözlər adlanır.

Əlbəttə (əlbəttə ki), əlbət, doğrudan (doğrudan da), təbii (ki), həqiqətən, sözsüz (ki), şübhəsiz, şübhəsiz ki, doğrusu, düzü, düzdür, doğrudur, bunlar istisna olaraq:hökmən, əsla, qeydsiz-şərtsiz və s. Məsələn:

Əlbəttə ki, düz sözə zaval yoxdur.

Doğrudan da, insan gücü tükənməzdir.

Sözsüz, qələbə gec-tez bizim olacaqdır və s.

Gərək ki, yəqin (yəqin ki), görünür, deyəsən, yoxsa, olmaya, ehtimal ki, bəlkə, güman ki, olsun ki, və s. Məsələn:

Görünür, düşmən bizim zəif yerimizi bilir.

Gərək ki, sən onu tanıyırsan.

Deyəsən, yağış yağacaq.

Ola bilsin ki, görüşümüz sabah baş tutmadı və s.

Deməli, yaxşı ki, demək, xülasə, beləliklə, ümumiyyətlə, bir sözlə, nəhayət ,əvvəla,qısası və s. Məsələn:

Deməli,məni tanıyırsan.

Beləliklə, biz həmin yeri tərk etməli olduq.

Nəhayət, gözlədiyimiz gün gəlib çatdı və s.

Məncə, səncə, bizcə,fikrimizcə,zənnimcə və s. Məsələn:

Məncə, o, yalan danışmır.

Fikrimizcə, bu məsələnin həlli asandır.

Zənnimcə, o bizimlə gəlməyəcək.

Birincisi, əvvəla, ikincisi və s. Məsələn:

Birincisi, o hələ uşaqdır, ikincisi də, günahkar özünsən.

Təəssüf ki, heyif ki, əfsus ki , eh və s. Məsələn:

Təəssüf ki, biz mənəviyyata az əhəmiyyət veririk.

Onların hara getdiklərini, heyif ki, görə bilmədim.

Sanki, elə bil, elə bil ki, guya, və s. Məsələn:

Sanki ona dünyanı bağışladılar.

Elə danışır, elə bil ki, uşaqdır.

Modal sözlər quruluşca sadə və mürəkkəb olur. Sadə modal sözlər bir sözdən ibarət olur: bəlkə, deyəsən, xülasə, yaxşı və s. Mürəkkəb modal sözlər ayrı yazılır: əlbəttə ki, ehtimal ki, yəqin ki və s.

Bütün modal sözlər ayrı yazılır. Modal sözlər cümlə üzvlərindən vergüllə ayrılır və cümlənin əvvəlində, ortasında, sonunda işlənə bilir. Məsələn: Doğrusu, mən yorulmuşam. Mən, düzü, bu yerləri tanımıram. Sən öz istəyinə çatacaqsan, əlbəttə.

Düzdür, yaxşı sözləri həm modal söz, həm də sifət kimi işlənirlər.

Doğrudan sözü həm modal söz, həm isimləşmiş sifət kimi işlənir.

Görünür, deyəsən, demək, deməli, olmaya, demə, görəsən sözləri həm feil, həm də modal söz kimi işlənə bilir.

Xülasə sözü həm isim (məsələn, qəzetlərin xülasəsi) həm də modal söz kimi işlənə bilir.

Modal sözlər cümlənin əvvəlində, ortasında və sonunda gələ bilər. Cümlənin əvvəlində gəldikdə modal sözlərdən sonra, ortada işlənəndə hər iki tərəfdən, sonda gələndə ondan əvvəl vergül qoyulur. Bu baxımdan xitabla oxşardır. Cümlənin sonunda işlənərkən cümlənin intonasiyasından asılı olaraq nöqtə, sual, nida işarəsi qoyula bilər. Məs:

1.Tutaq ki, sən kitabı almamısan.

2. Əgər dərviş olmasa idi, sözsüz , Müsyö Jordan Şahbazı aparacaqdı.

3. Elin malına xor baxanlar məğlub olacaqdır, əlbəttə.

İstisna:sanki,elə bil,guya-dan sonra vergül qoyulmur.

Əlbəttə [əlbətdə]

Təbii [təbi:]

Beləliklə [beləlix'nən]

Demək [deməx']