Murat Rəmzi

Murat Rəmzi (tatar. Морат Рәмзи; 10 oktyabr 1854 — 2 aprel 1934) — Rusiya müsəlmanlarının elm və din xadimi, dini lider, tarixçi, çar Rusiyasında yaşayan türklərin tarixinə həsr olunmuş iki cildlik “Talfik əl-ahbar” əsərinin müəllifi. II Ümumrusiya Müsəlmanları Qurultayının nümayəndəsi.

Murat Rəmzi 10 oktyabr 1854-cü ildə (digər mənbələrə görə, 25 dekabr 1855-ci ildə) Orenburq vilayətinin Menzelinsky rayonunun (indiki Tatarıstan Respublikasının Sarmanovski rayonunun Almetyevo kəndi) Almetmullino kəndində anadan olmuşdur. Əslən Bayar qəbiləsindən olan bir başqırddır.^[1] Mənbələrə görə, ata Batırşax başqırd əkinçisi idi. Ana Fəxri-Cihan Nurkey kəndinin başqırdlarından gəlmiş və Rizaəddin bin Fəxrəddinin uzaq qohumu idi.^[1]

Murat doqquz yaşında ərəb qrammatikasını yaxşı bilirdi, on bir yaşında kalam öyrənməyə başladı. Əmisi Muratın valideynlərinə uşağı Şiqabutdin Mərdjani mədrəsəsinə, Kazana oxumağa göndərməsini tövsiyə etdi.

Şeyx Rəmzini daha çox Volqa bölgəsindəki, Uraldakı və Qərbi Sibirdəki türklərinin və islamın tarixi idi. Yaşadığı müddətdə Murad Ramzi 15-ə yaxın elmi məqalə, poetik əsər yazmış və çap etdirmişdir. Ramzi daha çox iki cildlik "Talfik əl-əhbar və talki əl-əsər fi vakai an Kazan və Bulqar və muluk at-tatarlar" («Собрание сведений из прошлых событий Казани, Булгара и татарских царей». Оренбург, 1908) əsəri daha çox populyarlıq gətirmişdir.

Rəmzi öz yazılarında müxtəlif təxəllüslərdən istifadə edirdi: özünü Məhəmməd-Murad Ramzi, bəzən şeyx Məhəmməd-Murad və ya Şeyx Məhəmməd-Murad əl-Qazan, əl-Menselevi, əl-Bulgari, əl-Makki, bəzən Məhəmməd Murad, Murad adlandırırdı. Uşaqlıqda Merdanşah adlandırılırdı və əsərlərində Tugi, Andelib, Abu al-Hasan, Akmal istifadə edirdi. Hicazda uzun müddət yaşadığına görə (nisbə) "əl-Makki" adından da istifadə edirdi.

• Насыров И. Р. Взгляды Мурада Рамзи по вопросам реформирования и модернизации ислама / Ежегодник «Арабские исследования». — М.: РУДН, 2012. — С. 27—34. (rus.)
• Насыров И. Р. Духовный отец нации // Ватандаш. № 9. 1998. 119—122. ISSN 1683-3554. (rus.)
• Насыров И. Р. Мурат Рамзи и его взгляды на джадидизм // Религиозные аспекты глобализации: фактор ислама. Кн. 3: Тезисы докладов V Всероссийского съезда востоковедов 26-27 сентября 2006 г. — Уфа: Вилли окслер, 2006. (rus.)
• Temir A. Doğumunun 130. ve Ölümünün 50. Yılı Dolayısıyla Kazanlı Tarihçi Murad Remzi (1854—1934). — Belleten Türk Tarih Kurumu. — Cilt 5O. — Sayı 197. — Ankara, 1986. — S.495-505. (türk.)
• Заки Валиди Тоган. Воспоминания: Книга I — Уфа: Башкирское издательство «Китап», 1994. — Б. 57—61. — 400 б. — ISBN 5-295-01269-7.
• Ямаева Л. А. Суфийские братства на территории исторического Башкортостана // Ватандаш. — 2008. — № 7. — С. 162—181. — ISSN 1683-3554
• Журнал «Минарет» № 3(03) 2004.
• Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998—703 с.

1. ↑ ^{1 2} "Мурад Рамзи. Талфик аль-ахбар ва талких аль-асар фи вакаи' Казан ва Булгар ва мулюк ат-татар. Том I / Научн. ред., авт. вступ. статьи и комментариев С. И. Хамидуллин. — Уфа: БашГУ; ЦИИНБ «ШЕЖЕРЕ»; НБ РБ; Китап, 2017. — 600 с. С.5" (PDF). 2020-03-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-15.