Mustafa Öztürk

Mustafa Öztürk (d. 8 noyabr 1965, Keşap, Giresun ) Türkiyəli ilahiyyatçı və akademik, təfsir və Quranşünaslıq sahəsində çalışmış,[1] müxtəlif elmi əsərlər yazmışdır.[2] [3] [4] Öztürk xüsusilə tarixçi baxışları ilə tanınır. [5]

Mustafa Öztürk
Doğum tarixi 8 noyabr 1965(1965-11-08) (57 yaş)
Doğum yeri
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti ilahiyyatçı

Bu baxışı aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar; Quranda köləlik, evlilik, qənimət və cəzalar kimi mövzularla bağlı bir çox ifadələr yazıldığı dövrün anlayışını əks etdirir. Bu ifadələrdən irəli gələn və bugünkü ümumbəşəri dəyərlərə uyğun gəlməyən hökm və qaydalar məcburi qəbul ediləbilməzdir və tərk edilməlidir. [6]

Həyati[redaktə | mənbəni redaktə et]

1965-ci ildə Giresunun Keşap rayonunun Kaşaltı kəndində anadan olub. 1983-cü ildə Giresun İmam Hatip Liseyini, 1987-ci ildə isə Mərmərə Universitetinin İlahiyyat fakültəsini bitirib. 1987-1999-cu illərdə İçel / Mersin və Giresunda müəllim olaraq işləmişdir.[1]

1998-ci ildə Ondokuz May Universiteti İctimai Elmlər İnstitutunun Təməl İslam Elmləri Bölməsində “Müvəffakuddin əl-Kevaşi: həyatı, əsərləri və təfsir metodu” adlı tezi ilə təfsir bölməsində magistr dərəcəsini tamamlamışdır. 1999-cu ildə Ondokuz May Universitetinin Sosial Elmlər İnstitutuna elmi işçi vəzifəsinə təyin olunmuş və 2001-ci ildə vəzifəsinə başlamışdır. Həmin bölmədə 2002-ci ildə “Təfsirdə Bâtınılik və Bâtini Te’vil Ənənəsi” adlı dissertasiya işi ilə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və bu əsəri “Quran və ifrat təfsir” adı ilə Kitâbiyət nəşriyyatında nəşr edilmişdir. 2003-cü ildə Çukurova Universiteti İlahiyyat Fakültəsi Təfsir bölməsinə dosent vəzifəsinə təyin edilmişdir. 2005-ci ildə Mötəzili Quranın Təfsiri: Əbu Müslim əl-İsfahani nümunəsi adlı dissertasiya işi ilə dosent, 2011-ci ildə isə professor oldu. Çukurova Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Təfsir və Əsas İslam Elmləri kafedrasının müdiri vəzifələrində çalışıb. [1]

Mərmərə Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin akademik heyətində də çalışan Öztürk 2 dekabr 2020-ci ildə təqaüdə çıxdı.[7] Onun təqaüdə çıxması istefa forması kimi qiymətləndirilib. 2021-ci ilin mart ayında Öztürk Münster Vilhelm Universitetinin İslam ilahiyyatı fakültəsindən dəvət alıb və akademik təhsilini davam etdirmək üçün Almaniyaya köçüb.[8]

O, “Star” qəzetində köşə yazısı yazmağa davam edir, hələ də “Qərar” qəzetində yazmağa davam edir.

Rey Əlaqə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Quran və elm[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öztürk Qərb təqlidi hesab etdiyi Quranda elmi möcüzə axtarmağa qarşıdır. [9] [10] O, bəzi ayələrdə elmi möcüzələrin olduğu iddialarını rədd edir: “Ənbiya” surəsinin 30-cu ayəsi quraqlıq,[11] [12] “Nəml” surəsinin 88-ci ayəsi qiyamətdən bəhs edir.[13] O, Quranda kainatın, insan və digər canlıların baş verişi haqqında məlumat verilmədiyini iddia edərək, həm “Quranda təkamül yoxdur”, həm də “Quran təkamül elan edib” ifadələrinə qarşı çıxır ki, müvafiq ayələr qiyamətə işarə edirdi.[14]

Sünnət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öztürk Qurandan başqa heç bir dini mənbəni qəbul etməməyi tənqid edir və peyğəmbərin evdən çıxmaq kimi işlərdə ayə gəlməsini gözləmədən qərarlar verdiyini, Quranın sünnəyə əməl etdiyini və onu təsdiqlədiyi və ya yanlış yerə getdikdə xəbərdarlıq edərək düzəlddiyini iddia edir.[15]

Akaidin dəyişməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öztürk, Əhməd bin Hanbel 'in 'Allah hər yerdə ateist, kafirdir. Onu tövbəyə dəvət etməli, etməsə öldürülməlidir” sözlərini dəlil olaraq bildirərək, İslamın ilk dövrlərində Allahın səmada olduğuna inanıldığını ifadə etdi. Öztürkün sözlərinə görə, sonrakı əsrlərdə yaşamış Əhli-sünnə alimi Fəhrəddin ər-Razinin sözləri inancın zamanla dəyişə biləcəyini ortaya qoyub; "Allaha heç bir yer aid edilə bilməz. O, hər yerdədir." [16]

Əxlaqın nisbiliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İslam peyğəmbəri Məhəmmədin övladlığa götürdüyü oğlu ilə evli olan Zeynep binti Cahş ilə evliliyi ilə bağlı mübahisə onun üçün əxlaqın nisbiliyi mövzusunda bir nümunədir.

Hekayə belədir; “Peyğəmbər Zeyd bin Harise ilə evli ikən Zeynəb binti Cəhşi görür, xoşlanır və ona məhəbbət bəsləməyə başlayır. Zeynəbi gördükdə: “Qəlbləri döndərən Allah hər cür nöqsan sifətdən üstündür” deyir. Zeynəb binti Cahş bunu eşidib Zeydə xəbər verir. Bunun üzərinə Zeyd də Zeynəbi boşamaq istəyir, lakin Peyğəmbər Zeydə deyir: “Arvadını yanında saxla, Allahdan qorx”. Nəticədə Zeyd arvadını boşayar, daha sonra “Sən belə deyirdin, amma içində olanı gizlədirdin” (Əhzab surəsi, 37) ayəsi gəlir və beləliklə Məhəmməd Zeyneplə evlənir. Rəvayət Təbəri kimi birinci dövr İslam tarixi qaynaqlarında mövcuddur. [17]

İmam Maturidi, Təbəri təfsirində nikahın Zeynəbin Məhəmmədin təsiri ilə bağlanmasını pisləmişdir. Öztürk alimlərdən birinin “bal kimi də olub”, digərinin isə “olamaz, əxlaqsızlıqdır” deməsini ərəb və türk mədəniyyətlərinin fərqliliyi ilə əlaqələndirir. [18]

Uşaq evliliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öztürk, Aişə və 60-a yaxın səhabənin erkən evliliyi kimi nümunələrlə bunun uşaq evliliyinə qarşı bir ənənə olduğunu bildirir. O deyir ki, “ Talaq” surəsinin 4-cü ayəsindəki “heyz görməyənlərin gözləmə müddəti üç aydır” ifadəsi müasir dövrə qədər “xəstəlik səbəbindən heyz görə bilməyənlər” deyil, “həddi-büluğa çatmamış dul qalanlar” kimi başa düşülürdü. Onun fikrincə, uşaq evliliyinə universal qanun kimi deyil, dövrün ərəb adəti kimi baxmaq mane olacaq. [19]

Camaatlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həm də köşə yazarı olan Öztürk günahsız imam kimi tənqid etdiyi [20] Fəthullah Gülənin rəhbərlik etdiyi camaat üçün həşiş bənzətmələrindən istifadə edən ilk şəxs olub və dini istinad edilən icmaların, xüsusilə də Gülən camaatının ilahiyyat fakültələrində effektivliyini tənqid edib.[21] [22] [23] O, həmçinin İŞİD kimi İslama istinad edilən terrorizmin arxasında duran ideologiyanı tənqid edib.[24] FETÖ araşdırması aparan TBMM Çevriliş Komissiyasına məlumat verərkən digər icmaların yarada biləcəyi təhlükəyə diqqət çəkib. [25]

Digər rəylər və tənqidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mustafa Öztürk Quranın universallığı/tarixiliyi məsələsini müzakirəyə açaraq tarixçi nöqteyi-nəzəri gündəmə gətirmişdir. [5] O, tarixçi görüşü müdafiə edən Fəzlur Rəhman Malik və tələbəsi Ömər Özsoya da oxşar yanaşmaya malikdir. Qurandakı hökmlərin yerindən, zamanından və ünvanından asılı olmayaraq qiymətləndirilməsinin əleyhinədir. Quranda yaradılışı izah edən ayələrin “məlumatverici” olmadığını, Allahın qüdrətini vurğuladığını söyləyir.[26] Onun fikirləri Türkiyədən kənarda da diqqəti cəlb etmiş, elmi tezislərdə, müxtəlif nəşrlərdə və ilahiyyat jurnallarında müzakirə edilmişdir. [27] [28]

Qurandan başqa dini mənbələri qəbul etməyin əleyhinədir .

Qurtuluş inancı ənənəvi və əhatəlilikdən kənardır, yəni doğru inanc kimi görülən inanca bağlı olmayanların da nicata çata bildiyi çərçivədədir. [2] [29]

Onun bəzi fikirləri tənqid olundu; Öztürk [30] [31] imanı sarsıtmaq, ikinci Yaşar Nuri Öztürk olmaq, Quranı saxtalaşdırmaq və Qurana hücum etməkdə [32] ittiham olundu. Mövcud tərcümələrdə qüsurlu hissələrin olduğunu müdafiə edən Öztürk [33] Quran tərcüməsi ilə bağlı müstəqil araşdırma da etmiş, [34] bu əsər də tənqid edilmişdir. [35] O, fikirlərini Kanal 24-də yayımlanan "Mustafa Öztürklə Sözün Ötesi" verilişində açıqlayıb. [36]

Onun kitabları[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Quranın Dili və Bəlağəti, Kitâbiyət Nəşriyyatı, Ankara 2002.
  • Quran və İfrat Təfsir, (Doktorluq dissertasiyası), Kitâbiyət Nəşrləri, Ankara 2003.
  • Tarixində Quran oxumaq, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2004.
  • Quranın Mütəzili Təfsiri, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2004.
  • Şərh Tarixi Etüdləri, Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2005.
  • Hekayələrin Dili, Kitâbiyyat Yayınları, Ankara 2006.
  • Quran və Təfsir Mədəniyyətimiz, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2008.
  • Yemək Mədəniyyətimiz, Ankara Məktəb Nəşrləri, Ankara 2008.
  • Təfsirdə Əhli-sünnə və şiə polemikaları, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2009.
  • Quran, Təfsir və Prosedur Haqqında -Problemlər, Bulgular, Təkliflər-, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2011.
  • Qurani-Kərimin tərcüməsi, [3] [35] Düşün Yayınları, İstanbul 2011.
  • Serencam of Meal and Tafsir in Republican Turkey, Ankara School Publications, Ankara 2012.
  • Cahiliyyətdən İslama Qadınlar, Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2012.
  • Osmanlı Təfsir Mirası, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2012.
  • Çağdaş İslam Düşüncəsi və Quran, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2013.
  • Təfsir Dövləti, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2013.
  • Müsahibələr, Polemikalar, [3] Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2014.
  • Quran və Yaradılış, Kuramer / Quran Araşdırmaları Mərkəzi Nəşrləri, İstanbul 2015.
  • Quran, Vəhy, Nüzul, Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2016.
  • Quran Hekayələrinin Təbiəti, Kuramer / Quran Araşdırmaları Mərkəzi Nəşrləri, İstanbul 2016.
  • Quran Tarixi (Hadiye Ünsal ilə), Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2016.
  • Dini Paytaxtdan Güc Qazanmaq: FETÖ, Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2017.
  • Quran və Tarixşünaslıq Haqqında, Ankara Məktəbi Yayınları, Ankara 2018.
  • İlahi xitabın təfsiri 1, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2018.
  • Siyasət, İnanc, Din, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2019.
  • Qurana Çağdaş Yanaşmalar, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2019.
  • İlahi xitabın təfsiri 2, Ankara Məktəbi Nəşrləri, Ankara 2020.
  • Riba və Faiz nədir və nə deyil?, Ankara Məktəb Nəşrləri, Ankara 2021.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 "Kur'an Araştırmaları Merkezi, Kur'an Tarihi Araştırma Grubu Kadrosu". 2 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 Nisan 2017.
  2. ↑ 1 2 Taslaman, Caner, Küreselleşme Sürecinde Türkiye'de İslam, Türkiye yayınları, s. 262
  3. ↑ 1 2 3 ""Mustafa Öztürk'ün Polemikleri", Haber10". 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 Mart 2017.
  4. ↑ ""Diyanet'ten uyarı" başlıklı haber, Yurt gazetesi, 14 Ekim 2016". 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 Mart 2017.
  5. ↑ 1 2 "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 Mart 2017.
  6. ↑ https://web.archive.org/web/20150402144807/http://www.haberci28.com/tr/yazigor.aspx?yazid=585
  7. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  8. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 Mart 2021.
  9. ↑ "yaptığı TV programından "Bilimsel Mucizeciliğin Açmazları" başlıklı bölüm". 12 Ocak 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Ağustos 2016.
  10. ↑ "yaptığı TV programından "Kur'an'dan Bilimsel Ayetler Çıkarmak Kur'an'ı Yüceltmez, Kur'an'a Hakarettir" başlıklı açıklaması". 2023-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-15.
  11. ↑ "yaptığı TV programından "Kur'an Big Bang'den BAHSETMİYOR" başlıklı kısım". 2023-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-15.
  12. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  13. ↑ "yaptığı TV programından "Kur'an Dağların Hareket Ettiğini Yüzlerce Yıl Önceden Söylüyor Mu?" başlıklı kısım". 2023-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-15.
  14. ↑ "bir söyleşisinden evrim teorisiyle ilgili yaptığı açıklama". 2023-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-15.
  15. ↑ "bir söyleşisinden "Sünnet önden gider, Kur'an arkadan gelir" başlıklı kesit". 2023-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-15.
  16. ↑ "bir söyleşide yaptığı ilgili açıklama". 5 Aralık 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Ağustos 2016.
  17. ↑ "https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/46967 Arxivləşdirilib 2022-10-22 at the Wayback Machine
  18. ↑ "Bir söyleşisi". 2015. 22 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  19. ↑ Bir sohbetinden "Fıkhi Hükümlerin Neredeyse TAMAMI İslâm Öncesi Arap Toplumunda Vardı Arxivləşdirilib 2023-08-01 at the Wayback Machine"
  20. ↑ "Gülen Cemaati ve Melez Teoloji; Mehdilik Takiyye Müdaracılık". Haksöz Haber. 10 Şubat 2014. 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  21. ↑ "Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Söz Bitmeden'de". Star. 23 Temmuz 2014. 16 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  22. ↑ "FETÖ'nün din anlayışı sapkındır". Yeni Şafak. 16 Ağustos 2016. 15 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  23. ↑ "Cemaat için ilk 'Haşhaşi' benzetmesi yapan ilahiyatçı profesör: Bunlar itlaf edilmeli!". T24. 16 Ağustos 2016. 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  24. ↑ "Reina katliamı". Hürriyet. 2 Ocak 2017. 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  25. ↑ "Diyanetçi Prof'tan 'cemaat' uyarısı!". Sözcü. 13 Ekim 2016. 16 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  26. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 1 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 Mart 2017.
  27. ↑ (#empty_citation)
  28. ↑ Theologische Literaturzeitung. Cilt 134. Evangelische Verlagsanstalt. 2009. s. 1167
  29. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  30. ↑ "Kur'an-ı Kerim tarihsellik ve tarihselcilik". Küremedya. 15 Şubat 2017. 15 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  31. ↑ "Ali Rıza Demircan yazdı: Kuran'ı anlamak yolunda tarihselci metoda itiraz". Karar Gazetesi. 27 Şubat 2017. 29 Mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  32. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  33. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ağustos 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Nisan 2017.
  34. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Nisan 2017.
  35. ↑ 1 2 Durmuş, Zülfikar, "Mustafa Öztürk’ün “Kur’an-ı Kerim Meali” İsimli Eserinin Analizi", İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Bahar 2010/ 1 s. 79-100.
  36. ↑ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mart 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 Nisan 2017.