Naturalizm (fəlsəfə)

Təbiətşünasa görə təbiətdə obyektiv qanunlara uyğun fəaliyyət göstərən bir sistem var. Bu qanunlar vasitəsilə müşahidə və təcrübəyə əsaslanan elm təbiətin bütün sahələrində möhkəm, dəqiq məlumatlar əldə edə bilər. Təbiətşünaslıq təbiət elmlərinin sənət və ədəbiyyata tətbiqindən yaranmışdır. Təbiətşünas anlayışa görə, gerçək olduğu kimi əks olunmalı və həyasız və vulqar hesab edilməyən cəhətlər işlənməlidir. Naturalist anlayışına görə fərd böyüdüyü sosial və təbii mühitdə formalaşır. İqtisadi və sosial təzyiqlər altında məzlum olanlar onlardan güclü təkanlarla hərəkət edirlər. Onlar taleyini təyin edə bilmədikləri üçün davranışlarına görə məsuliyyət daşımırlar.

Naturalizm iki fərqli fəlsəfi görüşdə araşdırılır:

• Epistemologiyaya diqqət yetirən metodoloji naturalizm (və ya elmi naturalizm): “Dünyada etibarlı məlumat əldə etməyin hansı üsulları var?” Bu epistemoloji baxımdan metafizikadan və dini inancdan, xüsusən "bilik" əldə etməyin praktik metodlarından asılı deyil. Buna görə fərziyyələr təbii səbəblərə və hadisələrə görə izah olunmalı və sınaqdan keçirilməlidir. Müşahidə olunan hərəkətlərin izahatları təbii səbəblərlə əlaqəli olduqda praktik və faydalıdır^[1] (məsələn, "dəqiq əməliyyatlar" buna nümunədir, amma "şübhəli möcüzələr" deyil). Metodik naturalizm müasir elmin əsas prinsipidir. Bəzi filosoflar bu fikri genişləndirdilər və metodoloji naturalizmin fəlsəfənin əsas prinsipi olduğunu demişlər. Bu baxımdan elm və fəlsəfə bütövdür. W.V. Quine, George Santayana və bir sıra digər filosoflar da bu fikri dəstəkləmişdilər.^[1]
• Metafizik naturalizm (və ya ontoloji naturalizm və ya fəlsəfi naturalizm) ontologiyaya yönəlmişdir: Bu perspektiv daha çox mövcudluqla əlaqədardır: mövcud olan nədir və nəyi yoxdur? Naturalizm "təbiətdir və bütün fundamental həqiqətlər təbiət həqiqətləridir" metafizik naturalizmin mövqeyidir^[2].

Fəlsəfi naturalizmin ilk fikir və fərziyyələrinə Sokratdan əvvəl İon filosoflarının əsərlərində rast gəlinir. Elmin atası olaraq qəbul edilən Miletli Talz, təbiət hadisələrini heç bir fövqəladə səbəb olmadan izah edən ilk filosoflardan biri idi. Bu erkən filosoflar naturalizmin əsasını qoyan eksperimental tədqiqat prinsiplərinə öz töhfələrini verdilər^[3].

Metodik naturalizmdə çağdaş vurğu XII əsr İntibah dövründəki orta əsr sxolastik mütəfəkkirlərinin fikirlərindən irəli gəlir.

Orta əsrlərin sonlarına yaxın hadisələri təbii səbəblərlə əlaqələndirmək xristian filosoflarına xas olmuşdur. Sxolastik mütəfəkkirləri bir tərəfdən, yaradıcının birbaşa müdaxiləsi ehtimalı üçün qapını açıq buraxdılar, digər tərəfdən təbiət hadisələrinin arxasında elmi izahat verməkdənsə, möcüzə axtaran müasirlərinə qarşı hörmətsizlik görməyə başladılar^[3]