Epistemologiya

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Epistemologiya (q.yun. ἐπιστήμη — bilik, bacarıq və λόγος — elm) — fəlsəfənin məlumatın təbiəti, əhatəsi və qaynağı ilə maraqlanan bölməsidir. Məlumat fəlsəfəsi olaraq da adlandırılmaqdadır. Bu termini ilk dəfə fəlsəfə elmində şotland filosofu C.F.Feryer "Metafizikanın əsasları" (1854) kitabında işlətmişdir. O fəlsəfəni iki hissəyə Ontologiya və Epistemologiyaya bölmüşdür.

Fəlsəfənin bu bölməsi faktlar haqqında proporsional bilgi, bacarıqlar şəklində təctübi bilgi və s. kimi bilik növlərini izah edir. Epistemoloqlar bilginin mahiyyətini anlamaqdan ötrü iman, həqiqət və əsaslandırma konsepsiyasını araşdırırlar. Bilginin necə yarandığını tapmaqdan ötrü qayvatış, introsepsiya, yaddaş, səbəb və şəhadət kimi əsaslandırma mənbələrini tədqiq edirlər.

Müasir fəlsəfəyə əsasən, Epistemologiya və ya “bilik nəzəriyyəsi” fəlsəfənin üç ana qolundan biridir. Digər iki qolu isə ontologiya və aksiologiyadır; birincisi varlıqdan, ikincisi isə dəyərdən bəhs edir. Epistemologiya isə insanın biliklə bağlı fundamental suallarını əqli metod əsasında araşdıran bir elm sahəsidir. Bu elmdə müzakirə edilən bütün mövzular bu üç sual – “Bilik nədir?”, “Bilik əldə etmək mümkündürmü?”, “Biliyin qaynaqları hansılardır?” ətrafında dövr edir. Bu üç sual ilk baxışda “üç sual” kimi görünür, amma suala verilən cavabların doğurduğu yeni suallar, əslində, sayıla bilməyəcək qədər çoxdur; bu üç sualdan hər biri özü ilə birgə saysız-hesabsız suallar doğurur. Beləcə, hər bir suala verilən cavabdan yeni suallar və yeni cavablar doğur. Deməli, bütün bunları bir çətir altına toplayan elmin adıdır epistemologiya!

• Ontologiya
• Aksiologiya
• Qneseologiya

• Məlikov, Ə. Epistemologiyanın elmdə rolu // Elm qəzeti, Bakı, AMEA, 2019, №8 (1222), səh.7
• Məlikov, Ə. İmmanuel Kant və müsəlman arif və filosofların təfəkküründə metafizik epistemologiyanın müqayisəsi // Metafizika jurnalı (ISSN:2616-6879), 2020, №1, səh.61-80 (http://dx.doi.org/10.29228/metafizika.4)