Nikki (janr)

Nikki (日記^?, azərb. "gündəlik"‎) – ənənəvi Yaponiya ədəbiyyatında janr.^[1] Yüksək ədəbi dəyərə malik gündəliklər və ya gündəlik formasında olan hekayələrdən ibarətdir.^[1]

Yaponiyada ilk gündəliklər Çindəki rəsmi hökumət gündəlikləri əsasında formalaşmışdır.^[1] Çində rəsmilər imperatorun hərəkətlərini və dediklərini qeyd etmək üçün gündəliklərdən istifadə edirdilər.^[1] Bu ilk gündəliklər VII əsrdə Ritsuryo sisteminin qurulmasından sonra dövlət əhəmiyyətli və siyasi hadisələri təsvir edən rəsmi qeydlərə çevrilmişdir.^[1] Onlar Çin dilində yazılırdılar.^[1] Heyan dövründən etibarən hökumət rəsmiləri şəxsi gündəliklər yazmağa başlamışdırlar.^[1] Onlar şəxsi gündəliklərdə gördükləri işləri və onları sarayda narahat edən şeyləri qeyd edirdilər.^[1] Bu cür şəxsi gündəliklər çincə və ya yaponlaşdırılmış çincədə yazılırdı.^[1]

Ədəbi əhəmiyyəti təsdiqlənən ilk gündəlik 935-ci ildə Ki no Tsurayuki tərəfindən yazılmış "Tosa gündəliyi"dir.^[1] Ki no Tsurayuki hökumət rəsmisi idi və statusunun gətirdiyi məhdudiyyətlərdən yayınmaq üçün gündəliyi qadın təxəllüsü ilə yazmış, kanalardan istifadə etmişdir.^[1] O, gündəliyində müxtəlif təcrübələrini və səyahətlərini bölüşmüş, emosiyalarını büruzə verməkdən çəkinməmişdir.^[1]

X və XI əsrlərdə yazılan nikkilərin çoxu qadın müəlliflərə məxsusdur.^[1] Sarayda yaşayan qadınlar tərəfindən yazılan və oço nikki olaraq adlandırılan bu gündəliklər hadisələri olduğu kimi deyil, xatirələr şəklində təsvir edirdi.^[1] Odur ki, onların retroprespektiv məzmunu həmin gündəlikləri bədii etmişdir.^[1]

Bu gündəliklərin müəllifləri səmimi şəkildə özlərini ifadə etmələri ilə seçilirlər.^[1] 974-cü ildə Fucivara no Miçitsunanın anası tərəfindən yazılmış "Gündəcə gündəliyi" əsərində bir qadının həyatının bütün aspektləri təsvir olunmuşdur.^[1] Bu əsər növbəti dövrlərdəki qadın yazarlara böyük təsir göstərmişdir.^[1] 1008-ci ildə ildə yazılmış "İzumi Şikibunun gündəliyi" İzumi Şikibuya aid edilsə də, bəzi mütəxəssislər gündəliyin başqa qadın tərəfindən yazıldığını güman edirlər.^[1] Gündəliyin əsas mövzusu sevgi və ehtirasın müvəqqətiliyidir.^[1] 1010-cu ildə yazılmış "Murasaki Şikibunun gündəliyi" isə eyniadlı müəllifə məxsusdur.^[1] Murasaki Şikibu bu gündəlikdə saray həyatını ətraflı şəkildə təsvir etmiş və əhəmiyyətli rəylər bildirmişdir.^[1]

Suqavara no Takasuenin qızı tərəfindən 1060-cı ildə yazılmış "Saraşina gündəliyi"ndə müəllif dünyanı nağıllarda olduğu kimi arzuladığı gəncliyini və bu arzularından peşmançılığını təsvir etmişdir.^[1] Eyniadlı müəllif tərəfindən 1112-ci ildə yazılmış "Sanuki no Sukenin gündəliyi" imperatora qarşı hiss edilən sevgidən bəhs edir.^[1] Bu gündəliklər Heyan dövründə nikki ədəbiyyatının çiçəklənməsinə aid nümunələr hesab olunur.^[1]

Orta əsrlərdə yazılmış nikkilərə 1219-cu ildə yazılmış "Kenşun Monin no Çunaqonun gündəliyi", 1246-52-ci illərdə yazılmış "Ben no Nayşinin gündəliyi" və 1280-ci ildə Abutsu Ni tərəfindən yazılmış "Batan ay gündəliyi" aiddir.^[1] Bu dövrdə "Kaydoki" (1223) və "Tokan Kiko" (1242) kimi səyahət gündəliklərinin sayı artmışdır.^[1] İlk gündəliklərdən fərqli olaraq bu gündəliklərdə hadisələr ətraf əyalətlərdə baş verir.^[1] 1307-ci ildə yazılmış "Tovazuqatari" gündəliyində Qo-Fukakusain no Nico cinsi istəklərini və rahibə kimi yaşadığı çətinlikləri təsvir etmişdir.^[1] Matsuo Başonun yeddi aylıq səyahətini təsvir edən "Daxilə doğru dar yol" (1694) və Kobayaşi İssa tərəfindən yazılmış "Atanın son günləri haqqında gündəlik" (1801) də nikki hesab olunur.^[1] Bu dövrdə yazılmış gündəliklər gündəlik hadisələri və şayiələri qeyd edirdi.^[1]

Müasir dövrdə etiraf xarakterli gündəliklər yazılmağa başlamışdır.^[1] Bu cür gündəliklərə Hiquçi İçiyo tərəfindən yazılmış "İçiyo gündəliyi" (1912), Doppo Kunikida tərəfindən yazılmış "Yalansız gündəlik" (1893-97), Natsume Sosekinin gündəlikləri və Kafu Naqay tərəfindən yazılmış "Dançotey Niçico" (1946-47) aid edilir.^[1]

• Kodansha Encyclopedia of Japan. VI cild. Tokio: Kodansha. 1983. səh. 2. ISBN 0-87011-626-6. İstifadə tarixi: 8 aprel 2022.