Nikolay Lisenko

Nikolay Vitalyeviç Lısenko (ukr. Мико́ла Віта́лійович Ли́сенко; 10 (22) mart 1842[6][7][…] – 6 noyabr 1912[6][7][…], Kiyev[8]) — Ukrayna bəstəkar, pianoçu, dirijor və ictimai xadimi. Hazırda Ukrayna milli mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələrindən hesab olunur[9].

Nikolay Lısenko
ukr. Микола Лисенко
Ümumi məlumatlar
Ləqəbi Боян
Doğum tarixi
Doğum yeri Qrinki kəndi, Poltava quberniyası,  Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi (70 yaşında)
Vəfat yeri Kiyev,  Rusiya İmperiyası
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı  Rusiya İmperiyası
Milliyyəti ukraynalı
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti bəstəkar, pianoçu, dirijor
Fəaliyyət illəri 1869—1912
Janr opera
Musiqi alətləri fortepiano və orqan
Təhsili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nikolay Lısenko əslən qədim kazak olan Lısenko nəslindəndir. Atası Vitali Romanoviç Lısenko 13-cü draqun alayında polkovnik olmuşdur. Ana, Olqa Yeremeyevna poltava mənşəlidir. Erkən yaşlarından Nikolay Taras Şevçenkonun və Ukraynanın xalq mahnılarının şeirlərini sevirdi, nənələri - Nikolay və Mariya Bulubaşini onda bu sevgini daha ds dərinləşdirmişlər. Ev tərbiyəsi başa çatdıqdan sonra Nikolay gimnaziyaya hazırlaşmaq üçün Kiyevə getdi, burada ilk öncə Veyl pansionatında, daha sonra isə Geduen pansionatında oxudu.

Nikolay Lısenko 1865-ci ildə.

1855-ci ildə Nikolay 1859-cu ilin yazında gümüş medal ilə bitirdiyi ikinci Xarkov gimnaziyasına köçürülmüşdür. Gimnaziyadakı təhsil əsnasında, o, xüsusi olaraq musiqini (müəllimi - N.D.Dmitriyev) öyrəndi və tədricən Xarkovda pianoçu kimi tanındı. O, Bethoven, Motsart, Şopenin mahnıları, rəqslər və kiçik rus xalq musiqilərinin mövzularında doğuran ifa etdiyi gecələrə və toplara dəvət edildi. Gimnaziyanın bitirdikdən sonra, Xarkov İmperator Universitetinin təbiət elmləri fakültəsinə daxil oldu. Ancaq bir il sonra valideynləri Kiyevə köçdü və Nikolay Vitalieviç Kiyev İmperator Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinin təbiət elmləri bölməsinə köçürdü. Universitetdən 1 iyun 1864-cü ildə məzun olduqdan sonra Nikolay Vitalieviç artıq 1865-ci il may ayında təbiət elmləri namizədi dərəcəsini aldı.

Kiyev İmperator Universitetini bitirdikdən və qısa bir xidmətdən sonra Lısenko daha yüksək musiqi təhsili almağa qərar verir. 1867-ci ilin sentyabrında Leypsiq Konservatoriyasına daxil olur. Pianoçu müəllimlər alman bəstəkarı Karl Reyneke, bohem pianoçusu İqnas Moşeles və alman pianoçusu Ernest Vensel, bəstakarlıqda - alman pianoçusu Ernest Rixter, nəzəriyyədə - alman bəstəkarı Benyamin Papperits idi. Orada Nikolay Vitalieviç rus musiqisini toplamaq, inkişaf etdirməyin və Qərb klassiklərini təkrarlamaqdan daha vacib olduğunu anladı.

1868-ci ilin yayında o, ikinci əmisi oğlu və 8 yaşdan kiçik olan Olqa Aleksandrovna O'Konnorla evləndi. Ancaq 12 ildən sonra Nikolay və Olqa uşaqların olmaması səbəbiylə boşandılar.

Nikolay Lısenkonun Dnepr çayı qəzəblənir əsəri

Leyspsiq Konservatoriyasında tədris 1869-cu ildə böyük bir müvəffəqiyyət ilə tamamladı, o (Lısenko N.A.Rimski-Korsakovun sinfində Sankt-Peterburq Konservatoriyasında simfonik orkestr sahəsində 1874-cü ildən 1876-cı ilə qədər bacarıqlarını təkmilləşdirdi) Kiyevdə yaşadığı, kiçik evə döndü və burada qırx il, yaradıcı, tədris və ictimai fəaliyyəti ilə məşğul oldu. O, daha sonra kəndli uşaqlar üçün bazar günü məktəbinin təşkilində, "Ukrayna dili lüğəti" hazırlanmasında, Kiyevin siyahıyaalmasında, Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin cənub-qərb şöbəsində və s. iştirak etdi.

Kiyevdə Baykovo qəbiristanlığında Nikolay Lısenkonun qəbri.

1878-ci ildə Qızlar Gimnaziyasında fortepianada müəllimi işləyən Lısenko həmin ildə pianoçu tələbəsi olan Olqa Antonovna Lipskaya ilə tanış oldu və onunla vətəndaş nikahına girdi. Bəstəkar, Çerniqovda konsertlər zamanı onunla tanış oldu. Bu evlilikdən N. Lısenko beş övladı var idi (Yekaterina, Mariana, Qalina, Taras, Ostap). Lakin Olqa Lipskaya 1900-cü ildə uşağı doğulduqdan sonra öldü.

1904-cü ilin payızında Nikolay Vitalieviçin təşkil etdiyi Musiqi və Dram Məktəbi (1913-cü ildən N.V.Lısenko adına) Kiyevdə işə başladı. Konservatoriya proqramı çərçivəsində yüksək musiqi təhsili verən Kiyev təhsil müəssisəsindəydi. Məktəbin təşkilatı N. Lısenko bəstəkarın 1903-cü ildəki fəaliyyətinin 35 illiyinə həsr olunduqda, onun əsərlərinin dərc edilməsi və onun və uşaqlar üçün satın alınması üçün yoldaşları tərəfindən toplanan vəsaitdən istifadə etmişdir. Məktəbdə Nikolay Vitalieviç piano öyrətdi. Direktor olaraq həm məktəb, həm də N. Lısenko daimi polis nəzarəti altında idi. 1907-ci ilin fevralında Nikolay Vitalieviç həbs olundu, amma növbəti səhər azad olundular.

1908-ci ildə Lısenko "Kiyev Ukrayna Klubu" təşkilatının rəhbəri oldu və 1906-cı ildə təsis olunmuş "Kiyevdə Taras Şevçenkonun abidəsinin tikintisi üçün birgə Komitəsi," şairin vəfatının 50-ci ildönümü ilə Taras Şevçenkonun abidəsinin tikintisinə təşviq edildi[10].

Nikolay Lısenko 6 fevral 1912-ci ildə Kiyevdə vəfat etmiş, Baykovo qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur[11].

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
F minor, op. 16: I sonatası

Operaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Milad gecəsi" (1872);
  • "Suda boğulmuş qadın" (1885);
  • "Natalka Poltavka" (1889);
  • "Taras Bulba" (1890);
  • "Sapfo" (1896);
  • "Eneida" (1911);
  • "Noktürn" (1912);
  • "Qış və yaz"

Uşaq operaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Keçi-Deryoza" (1888);
  • "Pan Kotski" (1891);
  • "Qış və yaz və ya Qar kraliçası" (1892)

Operettaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Çernomortsı".

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Lısenkonun şərəfinə buraxılmış xatirə sikkəsi
    Lısenkonun şərəfinə buraxılmış xatirə sikkəsi
  • Lısenkonun 150 illik yubileyinə həsr olunmuş marka
    Lısenkonun 150 illik yubileyinə həsr olunmuş marka
  • Lısenkonun 150 illik yubileyinə həsr olunmuş 1992-ci ilin Ukrayna poçt markası.
    Lısenkonun 150 illik yubileyinə həsr olunmuş 1992-ci ilin Ukrayna poçt markası.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Старицький М. До біографії М. В. Лисенка. — К., 1905.
  • Будищанець В. (Щепотьєв В.). Видатний музикант М.Лисенко. — Полтава, 1913.
  • Кривусів-Борецький В. Батько української музики. — К., 1920.
  • Квітка К. М.Лисенко як збирач народних пісень. — К., 1923.
  • ’’Кобилянський Л.’’ Микола Лисенко. — Л., 1930.
  • Шреєр О. М. В. Лисенко. — К., 1940.
  • Юдіна В. М. В. Лисенко. — К., 1941.
  • Чаговець В. М.Лисенко. — К., 1947.
  • Дяченко В. Микола Віталійович Лисенко. Життя і діяльність. — К., 1951.
  • Вілінський М. Від редакції // М. Лисенко. Твори для Фортепіано. Зібрання творів в 20 томах. Том XIII. Музична редакція М. М. Вілінського. — Мистецтво, 1952.
  • Архімович Л., Гордійчук М. М. В. Лисенко. Життя і творчість. — К., 1952, 1963, 1992.
  • Гозенпуд А. Н. В. Лысенко и русская музыкальная культура. — М., 1954.
  • Лисенко О. Про Миколу Лисенка. Спогади сина. — К., 1957, 1959, М., 1960.
  • Лисенко О. Сонце української музики. — К., 1967.
  • Курковський Г. Лисенко-піаніст. — К., 1973.
  • Булат Т. Героїко-патріотична тема в творчості М. В. Лисенка. — К., 1965.
  • Булат Т. М.Лисенко: творчий портрет. — К., 1973, 1981.
  • Андрієвська Н. Дитячі опери М. В. Лисенка. — К., 1962.
  • Микола Лисенко — борець за народність і реалізм у мистецтві. Зб. статей. — К., 1965.
  • Лисенко М. В. у спогадах сучасників. — К., 1968.
  • Товстуха Є. Микола Лисенко. Роман, кн. І. — К., 1970.
  • Василенко 3. Фольклористична діяльність М. В. Лисенка. — К., 1972.
  • Архімович Л. М. В. Лисенко. «Тарас Бульба». — К., 1986.
  • «Тарас Бульба» М. В. Лисенка: зб. — К., 1958.
  • Яворський Е. «Тарас Бульба» М.Лисенка. — К., 1964.
  • Микола Лисенко та музичний світ: тези ювілейної наук, конференції 20-22.У.1992, К., 1992.
  • Українське музикознавство, вип. 27 (до ювілею М. В. Лисенка). — К., 1992.
  • Творчість М.Лисенка і духовний розвиток особистості: матеріали наук. читань. — Чернігів, 1992.
  • Записки НТШ, т. CCXXVI. Праці Музикознавчої комісії (матеріали про М.Лисенка). — Л., 1993.
  • Микола Лисенко у спогадах сучасників, у 2-х т, т. 1. — К., 2003.
  • Наталія Кашкадамова. Історія фортеп'янного мистецтва XIX сторіччя. — Тернопіль : АСТОН, 2006.
  • Ярема Якубяк. «Микола Лисенко і Станіслав Людкевич», НТШ, Львів — 2003.
  • Корній Л. П. Лисенко Микола Віталійович // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій(голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наук. думка, 2009. — Т. 6 : Ла — Мі. — С. 156. — ISBN 978-966-00-1028-1.
  • Нотографічний покажчик видань музичних творів М. В. Лисенка / ред.: С. П. Костюк, О. П. Осадця; уклад.: О. П. Осадця Пер.: О. П Осадця; НАН України. Львів. наук. б-ка ім. В.Стефаника. — Л., 2001. — 418 c.
  • Київ. Енциклопедія. / В. Г. Абліцов. — К.: Видавництво «Фенікс». 2016. — 288 с.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Лысенко, Николай Витальевич (rus.). // Зерновые — Империализм 1933. Т. 27.
  2. ↑ 1 2 3 4 https://www.ukrainianartsong.ca/composers-1-1-1.
  3. ↑ 1 2 3 4 Риман Г. Лисенко (rus.). // Музыкальный словарь: Перевод с 5-го немецкого издания / под ред. Ю. Д. Энгель, пер. Б. П. Юргенсон Москва: Музыкальное издательство П. И. Юргенсона, 1901. Т. 2. С. 766–767.
  4. ↑ 1 2 Internet Encyclopedia of Ukraine (ing.). / O. Havrylyshyn, F. Sysyn, M. Moser, M. R. Stech, R. Sawycky CIUS, 2001.
  5. ↑ https://www.findagrave.com/memorial/9596/mikola-lysenko.
  6. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  7. ↑ 1 2 Nikolai Witaljewitsch Lyssenko // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  8. ↑ Лысенко Николай Витальевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  9. ↑ "НИКОЛАЙ ЛЫСЕНКО — 8 ЗАСЛУГ ГЕТМАНА УКРАИНСКОЙ МУЗЫКИ ПЕРЕД НАРОДОМ УКРАИНЫ". 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-11.
  10. ↑ "НИКОЛАЙ ЛЫСЕНКО (1842—1912 гг.)". 2017-03-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-12.
  11. ↑ Таисия Бахарева. "Внучка Николая Лысенко Рада Остаповна: «Часто перед тем как идти на очередной концерт, оказывалось, что у деда нет даже чистой рубашки… »" (rus). Факты и комментарии. 2007-04-05. 2016-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-02.