Osteoid osteoma

Osteoid osteoma — osteoblastlardan və osteoklastların bəzi komponentlərindən əmələ gələn xoşxassəli (xərçəngsiz) sümük şişi. Şiş bütün xoşxassəli sümük şişlərinin 9-10%-ni təşkil edir. Osteoid osteomaların ölçüsü 1,5 sm-dən az olur. Şiş bədəndəki hər hansı bir sümüyündə, lakin ən çox bud və ayağın uzun sümüklərində olur. Onlar bütün xoşxassəli sümük şişlərinin 10-12%-ni və bütün anormal sümük böyümələrinin 2-3 %-ni təşkil edir.[1]

Osteoid osteoma
XBT-O 9191/0
OMIM 259550
DiseasesDB 31488
MeSH D010017
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Osteoid osteoma hər yaşda baş verə bilər, lakin ən çox 4-25 yaş arası xəstələrdə rast gəlinir. Kişilər qadınlara nisbətən təxminən 3 dəfə daha çox təsirlənir.[2]

Simptomları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osteoid osteomanın ümumi simptomları bunlardır:[3]

  • gecə daha da pisləşən darıxdırıcı və ya kəskin ağrı
  • adətən aspirin və ya digər ağrıkəsici dərmanlarla aradan qaldırılan ağrı
  • axsaqlıq
  • ağrılı skolioz və əzələ spastisitesi (şiş onurğada yerləşirsə)
  • böyümənin pozulması (şiş sümük böyümə plitəsi ilə əlaqəli olduqda)
  • əzələ atrofiyası
  • əyri deformasiya
  • siyatik kimi sinir simptomları (şiş onurğada yerləşdikdə)

Ağrı — ən çox görülən simptomdır, ilkin olaraq reseptsiz ağrı dərmanları ilə aradan qaldırıla bilər. Xoşxassəli şiş daha da inkişaf etdikdən sonra ağrı dərman vasitəsi ilə aradan qaldırıla bilməz və yüngül və ya şiddətli şişlik meydana gəlməyə başlayır. Baxmayaraq ki, bəzi hallarda ağrı səviyyəsi illərlə davam edir və qeyri-steroid antiinflamatuar preparatların müntəzəm istifadəsi ağrıları aradan qaldırır. Şiş çox vaxt rentgenoqrafiya vasitəsilə aşkar edilir. Düz rentgen şüaları, həkimlərə şişi müəyyən etməyə imkan verən, sklerozun fərqli bir sahəsi ilə əhatə olunmuş yaxşı məhdudlaşdırılmış litik zədə (lezyon) aşkar edir.[4]

Diametri 1,5 sm-dən az olan osteoid osteomalara ən çox gənc kişilərdə rast gəlinir (kişi:qadın nisbəti 3:1) və bədəndəki hər hansı bir sümükdə, ən çox diz ətrafında baş verə bilər, lakin fəqərələrdə, uzun sümüklərdə, alt çənə və ya digər üz-kəllə sümüklərində də müşahidə olunur.

Şiddətli ağrı adətən gecə baş verir, lakin günün istənilən vaxtında daimi ola bilər.[5] Əsas şikayət 24 saat ərzində davamlı olan, lakin gecələr əhəmiyyətli dərəcədə artan küt ağrı ola bilər. Ağrı, ibuprofen kimi qeyri-steroidlərlə rahatlaşır.[6]

Histoloji tapıntılar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarakterik anastomoz edən sümük trabekulalarını və osteoblastik kənarları göstərən osteoid osteomanın mikroqrafiyası. H&E rəngləmə.

Histoloji müayinədə osteoid osteoma kiçik (< 1,5-2 sm), sarımtıldan qırmızıya qədər, bir-birinə bağlı trabekulaları olan osteoid və bir birinə bağlanmış sümükdən və yüksək damarlaşmış, lifli birləşdirici toxuma fonundan və kənarından ibarətdir. Lezyon müxtəlif dərəcələrdə sümük sklerotik reaksiyası ilə əhatə oluna bilər. Xoşxassəli osteoblastoma osteoid osteomadan demək olar ki, fərqlənmir. Adi görünüşə çoxsaylı osteoblastlar, osteoid toxuma, yaxşı formalaşmış sümük və böyük hüceyrələr olan fibrovaskulyar stroma daxildir. Osteoblastlar ümumiyyətlə kiçik və səliqəli formada olur.[7]

Diaqnozu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aydın görünən bir lezyonla fibulanın osteoid osteomasını göstərən KT

Osteoid osteomanın rentgenoqrafiyası adətən sklerotik sümük ilə əhatə olunmuş sıx sklerotik mərkəzi yara ocağı (bu tip şiş üçün xarakterik bir lezyon) göstərir. Yaranın ölçüsü nadir hallarda 1,5 sm-dən çox olur.

Əksər hallarda, lezyon kompüter tomoqrafiyası, sümük taramaları və angioqrammalarda aşkar edilə bilər. Adi rentgenoqrafiya həmişə diaqnostik deyil. MRT lokalizasiya üçün faydalı olan KT nəticələrinə çox az əlavə edir. Radionuklid skanların intensiv qəbulu göstərir ki, o əl detektorundan istifadə edərək cərrahiyyə zamanı lokalizasiya və bütün yaranın çıxarıldığını təsdiqləmək üçün faydalıdır.[8]

Müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müalicə xəstənin sağlamlığından asılı olaraq dəyişir. Xəstənin başqa orqanları sağlamdırsa və ağrıdan çox narahat deyilsə, şiş qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlarla simptomatik şəkildə müalicə olunur. Bu terapiya səmərəsiz olarsa və ya şişin yeri displaziya, skolioz və ya osteoartritə səbəb ola bilərsə, cərrahi yolla çıxarılması nəzərdə tutula bilər. [9] Əgər əməliyyata üstünlük verilirsə, xəstə prosedur üçün mütəxəssis və ya ortoped cərrahına göndərilə bilər. Şişin yerindən və xəstənin sağlamlığından asılı olaraq, əməliyyatdan sonra terapiya və gücləndirmə tələb oluna bilər.

Effektiv olduğu göstərilsə də, cərrahi rezeksiyanın bir çox potensial fəsadları var, o cümlədən şişin çətin intraoperativ identifikasiyası, natamam rezeksiyaya ğörə yerli residiv və uzun müddət xəstəxanada qalmağı tələb edən və sağalmanı çətinləşdirən ağırlıq daşıyan sümüyün rezeksiyası.[10]

Bu yaxınlarda KT ilə idarə olunan radiotezlik ablasiya cərrahi rezeksiyaya daha az invaziv alternativ kimi ortaya çıxdı. Şüurlu sedasyon altında həyata keçirilə bilən bu texnikada radiotezlik zondu KT ilə idarə olunan kanallı iynə vasitəsilə şiş yerinə daxil edilir və şiş hüceyrələrini məhv etmək üçün lokal olaraq istilik tətbiq edilir. Bu prosedur ilk dəfə 1990-cı illərin əvvəllərində osteoid osteomaların müalicəsində istifadə olunduğundan,[11] çoxsaylı tədqiqatlar onun daha az invaziv və bahalı olduğunu, daha az sümük zədəsi ilə nəticələndiyini və cərrahi üsullara bərabər təhlükəsizlik və effektivliyə malik olduğunu göstərmişdir. Xəstələrin 66-96%-da heç bir simptom olmamışdır.[12][13][14]

Hələ 2014-cü ildə osteoid osteomanı məhv etmək üçün yüksək intensivlikli ultrasəs dalğalarını istiqamətləndirmək üçün MRT-dən istifadə edən kəsiksiz cərrahiyyə ilə müalicə nümayiş etdirilmişdir.[15] Bu müalicə, Yüksək İntensivlikli Fokuslu Ultrasəs (MR-HIFU), yüksək intensivliyə fokuslanmış ultrasəs ablasyonunu prosedur zamanı temperaturun dəyişməsinin real vaxt monitorinqi ilə birləşdirən təsvirə əsaslanan texnikadır. 27 noyabr 2020-ci ildə Qida və Dərman İdarəsi ekstremitələrdə osteoid osteomanın müalicəsi üçün Sonalleve MR-HIFU sistemini təsdiqlədi.[16]

Klinik nəticələr ağrılı osteoid osteomanın ablasiyası üçün Sonalleve MR-HIFU Sisteminin potensial faydasını dəstəkləyir. Effektivlik MR-HIFU ilə müalicə olunan 9 xəstənin tədqiqatında texniki çətinliklər və ya ciddi mənfi hadisələr olmadan qiymətləndirilmişdir. Müalicədən sonra 4 həftə ərzində onların ağrı göstəricilərində əhəmiyyətli azalma oldu. 4 həftədən sonra 9 xəstənin 8-i ağrıkəsici dərman istifadə etmədilər.[17]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Carniero, Bruno; Da Cruz, Isabela. "Osteoid osteoma: the great mimicker". Insights into Imaging. 12. 2021-03-08. 2023-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-12.
  2. ↑ "Osteoid Osteoma - OrthoInfo - AAOS". 2017-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-12.
  3. ↑ "Osteoid Osteoma". Boston Children's Hospital. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-10.
  4. ↑ Singh, Arun Pal. "Osteoid Osteoma-Diagnosis And Treatment". 2011-04-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-25.
  5. ↑ Mungo, David V.; Zhang, Xinping; O'Keefe, Regis J.; Rosier, Randy N.; Puzas, J. Edward; Schwarz, Edward M. "COX-1 and COX-2 expression in osteoid osteomas". Journal of Orthopaedic Research. 20 (1). 2002: 159–62. doi:10.1016/S0736-0266(01)00065-1. PMID 11853083.
  6. ↑ Atesok, Kivanc I.; Alman, Benjamin A.; Schemitsch, Emil H.; Peyser, Amos; Mankin, Henry. "Osteoid osteoma and osteoblastoma". The Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons. 19 (11). 2011: 678–89. doi:10.5435/00124635-201111000-00004. PMID 22052644. 2021-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-12.
  7. ↑ "Osteoid Osteomas and Osteoblastomas of the Spine". 2021-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-12.
  8. ↑ Lateur, L.; Baert, A. L. "Localisation and diagnosis of osteoid osteoma of the carpal area by angiography". Skeletal Radiology. 2 (2). 1977: 75–9. doi:10.1007/BF00360985.
  9. ↑ "Osteoid Osteoma | BoneTumor.org". www.bonetumor.org. 2021-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-24.
  10. ↑ Sim, F. H.; Dahlin, C. D.; Beabout, J. W. "Osteoid-osteoma: diagnostic problems". J Bone Joint Surg Am (ingilis). 57 (2). 1975-03-01: 154–159. doi:10.2106/00004623-197557020-00004. ISSN 0021-9355. PMID 1112841. 2016-10-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-07.
  11. ↑ Rosenthal, D I; Alexander, A; Rosenberg, A E; Springfield, D. "Ablation of osteoid osteomas with a percutaneously placed electrode: a new procedure". Radiology. 183 (1). 1992-04-01: 29–33. doi:10.1148/radiology.183.1.1549690. ISSN 0033-8419. PMID 1549690.[daimi ölü keçid]
  12. ↑ Weber, Marc-André; Sprengel, Simon David; Omlor, Georg W.; Lehner, Burkhard; Wiedenhöfer, Bernd; Kauczor, Hans-Ulrich; Rehnitz, Christoph. "Clinical long-term outcome, technical success, and cost analysis of radiofrequency ablation for the treatment of osteoblastomas and spinal osteoid osteomas in comparison to open surgical resection". Skeletal Radiology (ingilis). 44 (7). 2015-04-25: 981–993. doi:10.1007/s00256-015-2139-z. ISSN 0364-2348. PMID 25910709.
  13. ↑ Rosenthal, Daniel I.; Hornicek, Francis J.; Torriani, Martin; Gebhardt, Mark C.; Mankin, Henry J. "Osteoid Osteoma: Percutaneous Treatment with Radiofrequency Energy". Radiology. 229 (1). 2003-10-01: 171–175. doi:10.1148/radiol.2291021053. ISSN 0033-8419. PMID 12944597.[daimi ölü keçid]
  14. ↑ Rimondi, Eugenio; Mavrogenis, Andreas F.; Rossi, Giuseppe; Ciminari, Rosanna; Malaguti, Cristina; Tranfaglia, Cristina; Vanel, Daniel; Ruggieri, Pietro. "Radiofrequency ablation for non-spinal osteoid osteomas in 557 patients". European Radiology (ingilis). 22 (1). 2011-08-14: 181–188. doi:10.1007/s00330-011-2240-1. ISSN 0938-7994. PMID 21842430.
  15. ↑ Focused Ultrasound Foundation. "Bone tumor destroyed using incisionless surgery: First in North American child." ScienceDaily. ScienceDaily, 6 August 2014. <www.sciencedaily.com/releases/2014/08/140806142126.htm>.
  16. ↑ "Sonalleve MR-HIFU – H190003". U.S. Food & Drug Administration. 2020-12-15. 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  17. ↑ Research, Center for Drug Evaluation and. "FDA approves device for treatment of osteoid osteoma in the extremities". FDA (ingilis). 2020-11-27. 2020-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-14.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]