Pərixan sultan
 | Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Pəri Sultan (1506, Təbriz – 1540, Şəki) — Səfəvi Sultanı, Şirvan Məleykəsi, Şah I İsmayıl ilə Şah (Taclı) Sultanın qızı olmuşdur. Şah ismayıl xətainin ən sevimli qızı olan Pərixan sultan dövlətdə öz mənafeyini yaxşı tutmuşdur
| Pəri Sultan | |
|---|---|
| Pəri Sultan Şah İsmayıl qızı Səfəvi | |
| 1506 – 1540 | |
  | |
| 1521 – 1543 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şəki |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Şah I İsmayıl |
| Anası | Şah Sultan |
| Həyat yoldaşları | II Xəlilullah, Dərvişməhəmməd xan |
| Uşağı | yoxdur |
| Ailəsi | Səfəvilər |
| Dini | İslam |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pəri Sultan Şah I İsmayıl ilə Taclı Sultanın ilk övladı olaraq dünaya göz açmışdır. Təhsilli, savadlı bir xanım olan Pəri Sultan 1521-ci ildə gənc yaşda atasının da istəyi ilə siyasi evliliyə qədəm qoymuşdur. Saray intigalarıdan uzaq olsa da, 1 il bu xənədan mübarizəsində iştirak etmişdir.İki evlilik etməsinə baxmayaraq, övladı olmamış 1540 cı ildə Şəki xan bağında qəfil vəziyyəti pisləşərək vəfat etmişdir.
Fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şirvanşahlarla Səfəvilərin əlaqələrinin yaxşılaşması məhz Pəri Sultanın adı ilə bağlıdır. Lakin Şah I İsmayılın ölümündən sonra münasibətlər dəyişir. Şirvan sarayı hələ ilk gündən Pəri Sultanla yola getmirdi. Çünki Pəri Sultan bir növ Şirvan hakimi kimi paytaxt Təbrizdən bura göndərilmişdi. Şeyxşahdan övladı olmayan və onla yaxınlıq qurmayan Pəri Sultanı atasından sonra da buraya bağlayan bir şey yox idi. Pəri Sultan şeyxşahdan olduqca şübhəli idi. Çünki şeyxşah Osmanlıya meyl edir, Sultan Süleymana vədlər verirdi. Bunu qardaşına bildirən Pəri Sultan onda da şübhə toxumları səpmişdi. Bir dəfəsində Şeyxşahın divanını gizli dinləyən Pəri Sultan hislərində yanılmadığını Şeyxşahın Osmanlıların gələcəyi təqdirdə onlara kömək edəcəyini artıq öyrənmişdir. Araları soyuq olan ər arvad bu əhvalatdan sonra daha gərgin söz davasına qalxırlar.
|
Pəri Sultan'ın Şah II Xəlilullahla danışığı: 1535 - cü il
Pəri Sultan: Şah həzrətləri, bu Rumilərin burda nə işi var? Şah II Xəlilullah : Önəmli bir şey deyil, siz hərəmə dönün. Pəri Sultan : Önəmli bir şey olduğu aşikar, yoxsa, xəncərli xəritələr olmaz divanda. Şah II Xəlilullah : Sizə dedim ki, hərəmə dönün. Yaxşısı bu işlərə qarışmayın. Pəri Sultan : Hər şeydən xəbərdaram, şah. Siz bu cürəti hardan alırsız. Şah II Xəlilullah : Sözlərinizə fikir verin, mən bu dövlətin hökmüdarıyam tutacağım işi mən bilərəm. Etdiyim işin sorğusu olmaz! Pəri Sultan : Sizin dövlət dediyiniz mənəm, Şah. Dəfələrlə sizə dedim, əgər qardaşım Şah Təhmasib sizə toxunmursa, bunun tək səbəbi mənəm. Fəqət siz bizim düşmənlərimizlə əlbir olub, sizə verilən bu fürsəti heçə saydınız. Şah II Xəlilullah : Nə siz, nədə bir başqası mənə əmr verə bilməz! Heç kəs mənim başımın ağası deyil! Səbr kasamı, doldurmayın! Pəri Sultan : Dolsa, nə olar? Söyləyin nə? Mən ömrümdə sizin kimi naşükür adam görməmişəm.Siz həqiqətən də kim olduğunuzu unutmsunuz, Şah. Bu dövlət, bu ad, bu san hamsı mənim mərhum atamın sizə mərhəmətdir. Hansı ki, qardaşım da o əməli yerinə yetirir. Unutmayın siz bu məqamdasınızsa bunun tək səbəbi mənəm. Bunların hamsı mənə görə sizə bəxş olunub. Mən yoxamsa, siz bir heçsiniz! Bu sözlərdən sonra o mənim üzərimə yeridi. Fəqət qapı ağaları güclə də olsa onu geri oturdular. Qardaşım Şah Təhmasib müdafiə ilə əlaqədər Şirvana gəlmişdi. Bütün əhvalatın sonrası onun gözünün önündə oldu. O çox əsəbi idi. Mənlə də danışıb hadisədən xəbər tutdu. Sonra Adamlarına əmr etdi ki, Şeyxşahı dustaq etsinlər. Şeyxşahın anası getməyimizə az qala məndən xahiş etdiki, oğlunu dustaqlıqdan qurtarım. Qardaşımı yola gətirdim. Onu azad etdi. Sonra mən onla birgə payitaxa getdim. Bir ay sonra xəbər gəldi ki, Şeyxşah varis qoymadan qəfil ölüb. Və Mən yenidən qardaşımın da istəyi ilə Şirvana döndüm.
|
|
Üç il müddətində Şirvanda qalan Pəri Sultan bir bəhanə ilə buraları birdəfəlik tərk etmək istəyirdi. Çünki o hələ də Şirvan Məleykəsi idi. Fürsət 1538 ci ildə Şirvandaki gərginlik böyük fürsət oldu. Üsyanın böyüməsində Pəri Sultanın da əli vardı.Elə həmin günün səhəri Pəri Sultan anasın göndərdiyi Səfəvi atlı alayı ilə doğru payitaxda yola düşdü. Qardaşı I Təhmasib uzun zaman idi ki, Şirvanı işğal etmək istəyirdi, lakin Pəri Sultana görə bunu edə bilmirdi. Paytaxda varan Pəri Sultanın qardaşına Şirvanla bağlı istihrabat verdi və onun tam da işğal üçün uyğun olduğu fikrini ona çatdırı. Şah bu məlumatdan sonra həmin il Şirvana qoşun yeritdi. Və Şirvan Səfəvi mülklərinə qarışdı. Bir il müddətində Sarayda qalan Pəri Sultan çəkişmələrdə təbii olaraq bacısı Məhinbanu Sultan və anası Taclı Sultanın yanında ögey bacılarına qarşı cəbhə yaradır. Lakin saray həyatı uzun sürmür bu səfər o ikinci bir siyasi evliliyə qədəm qoyur. Amma bu evliliyin digərindən fərqi Pəri Sultanın Şəki hakimi Dərviş xanı tamıması onu az - çox Şirvan sarayında olarkən bilməsi və könül verməsi idi.1538 ci ildən Şəki hakimin Şirvana dəstək olması Şahı qıcıqlandırmışdı. Fəqət bu evlilik münasibətilərin düzəlmısinə səbəb oldu. 1540 ci il Pəri Sultamın ölümünə qədər. Uzun zaman siyasi füqur olan Pəri Sultan artıq əsl sevgiyi dadmışdı. Lakin tale bu dəfə də bu bəxtsiz Sultana gülmədi bu izdivacdan da övladı olmayan Pəri Sultan cəmi 2 ildən sonra Şəki xan bağında anidən vəziyyətinin pisləşməsi ilə vəfat etdi.
Adlıq varisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şah Təhmasib bu bacısını çox sevirdi. Uşaqikən bir-birlərini çox az görsələrdə xətrini çox istəyirdi. Hətta deyilənə görə 1521-ci ildə hələ Pəri Sultan evlənərkən uşaq olan Təhmasib ağlıyaraq onu buraxmırmış. Bu xatirəni özündə yaşadan Şah bacısın ölümündən sonra onun adını 1548-ci ildə doğulan Pərixan Sultana qoydu.
- " Ali - Səfəviyyə" ( Safavi royal ark )