II Xəlilullah

II Xəlilullah (XIV əsr, Bakı – 1535, Bakı) — Şirvanşahlar dövlətinin qırx birinci, Şirvanşah II İbrahimin oğlu.

II Şeyx İbrahim (Şeyxşah) h.930 (1524)-cu ildə öldükdən sonra Şirvanı onun böyük oğlu, II Xəlilüllah da adlandırılan Sultan Xəlil idarə etməyə başladı. O, Şah İsmayılın qızı Pərixan xanımla evlənməklə, onun himayəsinə nail oldu. Münəccimbaşının təbirincə, "qardaşlarından heç biri onun əleyhinə çıxa bilmədi".^[1]

O, mənbələrdə ağıllı və bacarıqlı, dəbdəbəli səfərləri, şərab və əyləncəni sevən hökmdar kimi səciyyələndirilir. Onun alim və şairlərlə ünsiyyəti sevməsi, son dərəcə səxavətli olması və bir o qədər də qəddar olması qeyd edilir.^[2][3] Şirvanşahın Təbriz sarayı ilə əlaqələri daha da möhkəmləndi.

Şah İsmayıl h.930 (1524)-cu ildə öldükdən sonra Şirvanşaha münasibət dəyişdi. Şah İsmayılın səfəvi taxtına çıxan gənc oğlu və varisi I Təhmasib bacısının əri olmasına baxmayaraq, Xəlilüllahdan şübhələnməyə başladı. Şah Təhmasib Xəlilüllaha etibar eləmir, Şirvanşahlar dövlətini özünə tabe etdirməyə, sülaləni aradan qaldırmağa hazırlaşırdı. Şərəf xan Bidlisinin məlumatına görə Şah Təhmasib h.939 (1532-33)-cu ildə Şirvanın idarə olunmasını qardaşı Əlqas Mirzəyə tapşırdı. Bədr xan Ustaclını isə ona qəyyum təyin etdi. Şahın Şirvanşaha inamsızlığı sonuncunun şaha xəyanət edən və Təbrizi tutan türk sultanı Süleyman Qaziyə qoşulmuş Biye Piş Gilan hakimi, Əmire-Dibac adlandırılan Sultan Müzəffərə sığınacaq verməsindən sonra daha da dərinləşdi.

Sultan Azərbaycanı tərk edəndən sonra Əmire-Dibac qızılbaşlarla vuruşmada məğlub edilərək Gilandan qovuldu və dəniz yolu ilə Şirvana qaçaraq, Şirvanşahın himayəsinə sığındı. Şirvanşah onun bağışlanmasını şahdan iltimas edəcəyini vəd etdi. Lakin Xəlilüllah tezliklə öldü və öz vədinə əməl edə bilmədi. Təhmasib öz adamlarını Şirvana göndərərək, Əmire-Dibacı gətirmələrini əmr etdi. Şirvan əmirləri buna mane ola bilmədilər. Şahın adamları onu yaxalayıb Təbrizə gətirdilər. Şərəfxan Bitlisinin məlumatına görə, "Onu (şahın) əmri ilə taxta qəfəsə saldılar, (qəfəsi) cümə məscidinin minarəsindən asaraq, neft töküb yandırdılar".^[4][5]

1534-cü ildə İraqeyn yürüşü zamanı Sultan Süleyman Ərzincanda olarkən ona səfir göndərmişdir^[6] və Osmanlı vassalı olmağı qəbul etmişdir.^[7]

Osmanlı mənbələri Şirvanşahın Məhəmməd Mirzə adlı oğlu olduğunu və Sultan Süleyman tərəfindən Təbrizə vali təyin edildiyini bildirirlər.^[8]

Şirvanşah Şirvanda 12 ilə yaxın hökmranlıq sürərək h.942-ci il cəmadiyüləvvəl ayının 9-da, cümə günü (6 noyabr 1535-ci il) vərəsə qoyub getmədən öldü.^[9][10]. II Xəlilüllahın bütün hakimiyyəti illərində – h.930-942 (1524-1535)-ci illər – Şamaxıda onun adından gümüş sikkələr kəsilmişdir.^[11]

SƏLƏF II İbrahim

II Xəlilullah Dərbəndilər

XƏLƏF II Fərrux Yasar

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Şirvanşahlar dövləti
• Dərbəndilər

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

1. ↑ Mюнeджжим-бaши, c.173-174
2. ↑ Xurşah. Tarixi İlçiye Nizamşah, s.59
3. ↑ Эфeндиeв, c.90-91.
4. ↑ Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.180-185
5. ↑ Həsən Rumlu, s.272-274
6. ↑ Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, s.141; Öztuna, Kanuni Sultan Süleyman , s.113.
7. ↑ Solakzade,a.g.e.,s.484;Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.II., s.350; Danışman, a.g.e., C.VI.,s.163.
8. ↑ Hilmi, a.g.e., s.31; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.II., s.351; Danişmend, a.g.e., CII., s.176.
9. ↑ Mюнeджжим-бaши, c. 174, qeyd 6
10. ↑ Дopн, c.596-597
11. ↑ Пaxoмoв. Moнeтныe клaды, вып.III, c.61, №l79