Qırxbuğum

Qırxbuğum
Qırxbuğum
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Dəstə: Qərənfilçiçəklilər Fəsilə: Qırxbuğumkimilər Yarımfəsilə: Polygonoideae Cins: Qırxbuğum
Beynəlxalq elmi adı
	Polygonum L., 1753;
ITIS	20847
NCBI	46786
EOL	38335
FW	319859

Qırxbuğum (lat. Polygonum) — bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Botaniki xarakteristikası

Hündürlüyü 15–40 sm olan birillik ot bitkisidir. Gövdələri düz və ya açılmışdır. Yarpaqları enli lansetvari, gövdədən bitənlər daha iridir. Çiçəklərinin rəngi yaşıl, qıraqları isə ağ, çəhrayı və ya al qırmızıdır, meyvəsi üç tərəfli ovalvaridir. May-oktyabr (dekabr) aylarında çiçəkləyir və meyvə verir.

Mənşəyi və yayılması

Qırxbuğum boreal coğrafi tipinin qolarktik sinfinə aiddir. Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda qırxbuğum Abşeron, Qobustan, Diabar, Lənkəran Muğanı, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, Kür düzənliyi, Böyük Qafqazın Quba massivi, Kiçik Qafqazın mərkəzi rayonları, Lənkəran və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

Kserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən daşlı yamaclarda, yol kənarlarında və baxımsız olan yerlərdə sərilmiş kiçik ləkələr əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

Kumarin, flavonoid, efir yağları, C vitamini və antosianlarla zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

Qırxbuğum farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Tibet, Çin və xalq təbabətində, eləcə də homeopatiyada və farmakologiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə və onikibarmaq bağırsaq xoraları, dizenteriya, öd kisəsi, böyrək, sidik kisəsi, qaraciyər, ağciyər vərəmi, dəri, malyariya xəstəlikləri, şişlər, podaqra, babasil, qanaxmalar zamanı istifadə olunur. Antioksidant, antihelmint, fitonsid, sidikqovucu, hərarəti salan, hipotenziv, qansaxlayıcı, büzücü, damargenişləndirici, şualanmadan qoruyucu, iltihab proseslərinə qarşı və s. təsirə malikdir.

Əks təsirləri

Hamiləlik dövründə istifadəsi ziyandır.

İstifadə olunan hissələri

Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları və toxumları istifadə edilir.

İstifadə formaları

Cövhərlər.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

Yol otunun yerüstü hissəsi çiçəkləmədən əvvəl bişmiş halda qida kimi istifadə olunur. Çox vaxt qurudulur və qışda dovğaya əlavə olunur. Bundan başqa qırxbuğumlu plovun hazırlanmasında da istifadə olunur. Ev quşları üçün yem, eləcə də boyaq bitkisidir.

Yayılması

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsinin rayonlarında yuxarı dağ qurşağından alp qurşağına kimi yayılmışdır. Subalp və alp çəmənlərində bitir.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

Ampelygonum Lindl.
Asicaria Neck.
Avicularia (Meisn.) Börner
Centinodia Rchb.
Centinodium (Rchb.) Drejer
Chulusium Raf.
Cnopos Raf.
Delopyrum Small
Dentoceras Small
Dioctis Raf.
Discolenta Raf.
Duravia (S.Watson) Greene
Gononcus Raf.
Gonopyrum Fisch. & C.A.Mey.
Lyonella Raf.
Lyonia Raf.
Phyllepidum Raf.
Pleurostena Raf.
Polygonella Michx.
Polygonon St.-Lag.
Psammogonum Nieuwl.
Spermaulaxen Raf.
Stopinaca Raf.
Tephis Adans.
Thysanella A.Gray

Növləri

Polygonum acerosum Ledeb. ex Meisn.
Polygonum acetosum M.Bieb.
Polygonum achoreum S.F.Blake
Polygonum afghanicum Meisn.
Polygonum afromontanum Greenway
Polygonum afyonicum Leblebici & Gemici
Polygonum agreste Sumnev.
Polygonum ajanense (Regel & Tiling) Grig.
Polygonum albanicum Jáv.
Polygonum aleppicum Boiss. & Hausskn.
Polygonum americanum (Fisch. & C.A.Mey.) T.M.Schust. & Reveal
Polygonum amgense Michaleva & Perfiljeva
Polygonum arenarium Waldst. & Kit.
Polygonum arenastrum Boreau
Polygonum argyrocoleon Steud. ex Kunze
Polygonum articulatum L.
Polygonum arussense Chiov.
Polygonum aschersonianum H.Gross
Polygonum austiniae Greene
Polygonum aviculare L.
Polygonum balansae Boiss.
Polygonum basiramia (Small) T.M.Schust. & Reveal
Polygonum bellardii All.
Polygonum biaristatum Aitch. & Hemsl.
Polygonum bidwelliae S.Watson
Polygonum bolanderi W.H.Brewer ex A.Gray
Polygonum boreale (Lange) Small
Polygonum bornmuelleri Litv.
Polygonum bowenkampii Phil.
Polygonum brasiliense K.Koch
Polygonum breviarticulatum Rech.f.
Polygonum californicum Meisn.
Polygonum cappadocicum Boiss. & Balansa
Polygonum cascadense W.H.Baker
Polygonum cashmirense H.Gross
Polygonum caspicum Kom.
Polygonum cedrorum Boiss. & Kotschy
Polygonum ciliinode Michx.
Polygonum cognatum Meisn.
Polygonum corrigioloides Jaub. & Spach
Polygonum czukavinae Soják
Polygonum delopyrum T.M.Schust. & Reveal
Polygonum dentoceras T.M.Schust. & Reveal
Polygonum douglasii Greene
Polygonum effusum Meisn.
Polygonum ekimianum Leblebici, H.Duman & Aytaç
Polygonum engelmannii Greene
Polygonum equisetiforme Sm.
Polygonum erectum L.
Polygonum euxinum Chrtek
Polygonum evenkiense Tupitz. & Juzeph.
Polygonum excelsius (Karlsson) Uotila
Polygonum fibrilliferum Kom.
Polygonum fimbriatum Elliott
Polygonum floribundum Schltdl. ex Spreng.
Polygonum fowleri B.L.Rob.
Polygonum fragile Sumnev.
Polygonum fusco-ochreatum Kom.
Polygonum gabrielae Costea & Tardif
Polygonum glaucum Nutt.
Polygonum graminifolium Wierzb. ex Heuff.
Polygonum gussonei Tod.
Polygonum heterosepalum M.Peck & Ownbey
Polygonum hickmanii H.R.Hinds & Rand.Morgan
Polygonum hohuanshanense S.S.Ying
Polygonum huichunense F.Z.Li, Y.T.Hou & C.Y.Qu
Polygonum humifusum C.Merck ex K.Koch
Polygonum hyrcanicum Rech.f.
Polygonum icaricum Rech.f.
Polygonum idaeum Hayek
Polygonum ilanense Y.C.Liu & C.H.Ou
Polygonum inflexum Kom.
Polygonum intramongolicum A.J.Li ex Borodina
Polygonum iranicum Mozaff.
Polygonum istanbulicum M.Keskin
Polygonum jaxarticum Sumnev.
Polygonum karacae Ziel. & Borat.
Polygonum lacerum Kunth
Polygonum libani Boiss.
Polygonum longiocreatum Bartlett
Polygonum longipes Halácsy & Charrel
Polygonum luzuloides Jaub. & Spach
Polygonum majus (Meisn.) Piper
Polygonum marinense T.R.Mert. & P.H.Raven
Polygonum maritimum L.
Polygonum melihae Gemici & Kit Tan
Polygonum mersinicum M.Keskin
Polygonum mesembricum Chrtek
Polygonum mezianum H.Gross
Polygonum minimum S.Watson
Polygonum mirajabii Chaudhri
Polygonum molliiforme Boiss.
Polygonum nesomii T.M.Schust. & Reveal
Polygonum norvegicum (Sam.) Lid
Polygonum novoascanicum Klokov
Polygonum nuttallii Small
Polygonum olivascens Rech.f. & Schiman-Czeika
Polygonum oxyspermum C.A.Mey. & Bunge ex Ledeb.
Polygonum palaestinum Zohary
Polygonum papillosum Hartvig
Polygonum parksii (Cory) T.M.Schust. & Reveal
Polygonum paronychia Cham. & Schltdl.
Polygonum paronychioides C.A.Mey.
Polygonum parryi Greene
Polygonum patuliforme Vorosch.
Polygonum patulum M.Bieb.
Polygonum plebeium R.Br.
Polygonum podlechii Rech.f. & Schiman-Czeika
Polygonum polycnemoides Jaub. & Spach
Polygonum polygaloides Meisn.
Polygonum polygamum Vent.
Polygonum polyneuron Franch. & Sav.
Polygonum pringlei Small
Polygonum psammophilum (Bordz. ex Tzvelev) Tzvelev
Polygonum × pseudobellardii Hausskn.
Polygonum × pseudopulchellum Hausskn.
Polygonum raii Bab.
Polygonum ramosissimum Michx.
Polygonum ramuliflorum Kitag.
Polygonum recumbens Royle ex Bab.
Polygonum rigidum Skvortsov
Polygonum roberti Loisel.
Polygonum romanum Jacq.
Polygonum rottboellioides Jaub. & Spach
Polygonum rupestre Kar. & Kir.
Polygonum rurivagum Jord. ex Boreau
Polygonum sabulosum Vorosch.
Polygonum salebrosum Coode & Cullen
Polygonum salsugineum M.Bieb.
Polygonum samsunicum Yıld. & Leblebici
Polygonum sarobiense Rech.f.
Polygonum sawatchense Small
Polygonum schistosum Czukav.
Polygonum scoparium Req. ex Loisel.
Polygonum sericeum Pall.
Polygonum setosum Jacq.
Polygonum shastense W.H.Brewer ex A.Gray
Polygonum shiheziense F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Polygonum shuchengense Z.Z.Zhou
Polygonum shuense A.J.Li & B.J.Bao
Polygonum sivasicum Kit Tan & Yıldız
Polygonum smallianum T.M.Schust. & Reveal
Polygonum snijmaniae S.Ortiz
Polygonum spergulariiforme Meisn. ex Small
Polygonum striatulum B.L.Rob.
Polygonum stypticum Cham. & Schltdl.
Polygonum subaphyllum Sumnev.
Polygonum sumatranum Bruijn
Polygonum sylvaticum Skvortsov
Polygonum tachengense F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Polygonum tenerum Spreng.
Polygonum tenorei C.Presl
Polygonum tenue Michx.
Polygonum tenuissimum A.I.Baranov & Skvortsov ex Vorosch.
Polygonum thymifolium Jaub. & Spach
Polygonum turkestanicum Sumnev.
Polygonum undulatum (L.) P.J.Bergius
Polygonum uniflorum Y.X.Ma & Y.T.Zhao
Polygonum urnigera M.Keskin
Polygonum urumqiense F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Polygonum utahense Brenckle & Cottam
Polygonum valerii A.K.Skvortsov
Polygonum volchovense Tzvelev
Polygonum vvedenskyi Sumnev.
Polygonum zakirovii Czevr.
Polygonum zaravschanicum Zakirov

İstinadlar

↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 170. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 359.

Həmçinin bax

[_87ddab9799b4214b-1] Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 170. doi:10.5962/BHL.TITLE.746

[_9b79ef4e96f39a4f-2] Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 359.

[1]

[2]