Qırxbuğum

Qırxbuğum (lat. Polygonum) — bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Qırxbuğum
Elmi təsnifat
Beynəlxalq elmi adı

Botaniki xarakteristikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hündürlüyü 15–40 sm olan birillik ot bitkisidir. Gövdələri düz və ya açılmışdır. Yarpaqları enli lansetvari, gövdədən bitənlər daha iridir. Çiçəklərinin rəngi yaşıl, qıraqları isə ağ, çəhrayı və ya al qırmızıdır, meyvəsi üç tərəfli ovalvaridir. May-oktyabr (dekabr) aylarında çiçəkləyir və meyvə verir.

Mənşəyi və yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qırxbuğum boreal coğrafi tipinin qolarktik sinfinə aiddir. Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda qırxbuğum Abşeron, Qobustan, Diabar, Lənkəran Muğanı, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, Kür düzənliyi, Böyük Qafqazın Quba massivi, Kiçik Qafqazın mərkəzi rayonları, Lənkəran və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən daşlı yamaclarda, yol kənarlarında və baxımsız olan yerlərdə sərilmiş kiçik ləkələr əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kumarin, flavonoid, efir yağları, C vitamini və antosianlarla zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qırxbuğum farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Tibet, Çin və xalq təbabətində, eləcə də homeopatiyada və farmakologiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə və onikibarmaq bağırsaq xoraları, dizenteriya, öd kisəsi, böyrək, sidik kisəsi, qaraciyər, ağciyər vərəmi, dəri, malyariya xəstəlikləri, şişlər, podaqra, babasil, qanaxmalar zamanı istifadə olunur. Antioksidant, antihelmint, fitonsid, sidikqovucu, hərarəti salan, hipotenziv, qansaxlayıcı, büzücü, damargenişləndirici, şualanmadan qoruyucu, iltihab proseslərinə qarşı və s. təsirə malikdir.

Əks təsirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hamiləlik dövründə istifadəsi ziyandır.

İstifadə olunan hissələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları və toxumları istifadə edilir.

İstifadə formaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cövhərlər.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yol otunun yerüstü hissəsi çiçəkləmədən əvvəl bişmiş halda qida kimi istifadə olunur. Çox vaxt qurudulur və qışda dovğaya əlavə olunur. Bundan başqa qırxbuğumlu plovun hazırlanmasında da istifadə olunur. Ev quşları üçün yem, eləcə də boyaq bitkisidir.

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsinin rayonlarında yuxarı dağ qurşağından alp qurşağına kimi yayılmışdır. Subalp və alp çəmənlərində bitir.

Heterotipik sinonimləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ampelygonum Lindl.
  • Asicaria Neck.
  • Avicularia (Meisn.) Börner
  • Centinodia Rchb.
  • Centinodium (Rchb.) Drejer
  • Chulusium Raf.
  • Cnopos Raf.
  • Delopyrum Small
  • Dentoceras Small
  • Dioctis Raf.
  • Discolenta Raf.
  • Duravia (S.Watson) Greene
  • Gononcus Raf.
  • Gonopyrum Fisch. & C.A.Mey.
  • Lyonella Raf.
  • Lyonia Raf.
  • Phyllepidum Raf.
  • Pleurostena Raf.
  • Polygonella Michx.
  • Polygonon St.-Lag.
  • Psammogonum Nieuwl.
  • Spermaulaxen Raf.
  • Stopinaca Raf.
  • Tephis Adans.
  • Thysanella A.Gray