Qızılsəbət

Qızılsəbət
Qızılsəbət
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Kampanulidlər Dəstə: Astraçiçəklilər Fəsilə: Mürəkkəbçiçəklilər Yarımfəsilə: Asteroideae Triba: Astereae Yarımtriba: Solidagininae Cins: Qızılsəbət
Beynəlxalq elmi adı
	Solidago L., 1753;
ITIS	36223
NCBI	59293
EOL	37721

Qızılsəbət (lat. Solidago) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Bitkinin botaniki adı latın sözündən götürülərək "solidare" — "sağlamlığını möhkəmləndir", "solidum agaere" — "müalicə et, sağalt" mənasını bildiıir. Bitkinin adı isə qızılsəbət və ya qızıl çubuq adlanır.

Növləri

Solidago albopilosa E.L.Braun
Solidago altiplanities C.E.S.Taylor & R.John Taylor
Solidago altissima L.
- Solidago altissima subsp. altissima
- Solidago altissima subsp. gilvocanescens (Rydb.) Semple
Solidago amplexicaulis Torr. & A.Gray
Solidago arenicola B.R.Keener & Kral
Solidago arguta Aiton
- Solidago arguta var. bootii (Hook.)
- Solidago arguta subsp. caroliniana (A.Gray)
- Solidago arguta var. harrisii Cronquist
- Solidago arguta var. neurolepis Steyerm.
Solidago × asperula Desf.
Solidago aurea Spreng.
Solidago auriculata Shuttlew. ex S.F.Blake
Solidago bartramiana Fernald
Solidago × beaudryi B.Boivin
Solidago × bernardii B.Boivin
Solidago bicolor L.
Solidago brachyphylla Chapm. ex Torr. & A.Gray
Solidago buckleyi Torr. & A.Gray
Solidago caesia L.
- Solidago caesia var. caesia L.
Solidago calcicola (Fernald) Fernald
Solidago californica Nutt.
Solidago canadensis L.
- Solidago canadensis var. lepida (DC.) Cronquist
Solidago chilensis Meyen
- Solidago chilensis var. megapotamica (DC.) Cabrera
Solidago compacta Turcz.
Solidago confinis A.Gray
Solidago curtisii Torr. & A.Gray
- Solidago curtisii var. flaccidifolia (Small) R.E.Cook & Semple
Solidago decurrens Lour.
Solidago delicatula Small
Solidago drummondii Torr. & A.Gray
Solidago durangensis G.L.Nesom
Solidago erecta Pursh
Solidago ericamerioides G.L.Nesom
Solidago × erskinei B.Boivin
Solidago faucibus Wieboldt
Solidago fistulosa Mill.
Solidago flexicaulis L.
Solidago gattingeri Chapm.
Solidago gigantea Aiton
Solidago glabra Desf.
Solidago glomerata Michx.
Solidago guiradonis A.Gray
Solidago hintoniorum G.L.Nesom
Solidago hispida Muhl. ex Willd.
Solidago houghtonii Torr. & A.Gray
Solidago inornata Lunell
Solidago juliae G.L.Nesom
Solidago juncea Aiton
Solidago kralii Semple
Solidago kuhistanica Juz.
Solidago kurilensis Juz.
Solidago lancifolia (Torr. & A.Gray) Chapm.
Solidago latissimifolia Mill.
Solidago leavenworthii Torr. & A.Gray
Solidago leiocarpa DC.
Solidago litoralis Savi
Solidago ludoviciana (A.Gray) Small
Solidago × lutescens (Lindl. ex DC.) B.Boivin
Solidago macrophylla Banks ex Pursh
Solidago macvaughii G.L.Nesom
Solidago microglossa DC.
Solidago minutissima (Makino) Kitam.
Solidago missouriensis Nutt.
Solidago mollis Bartl.
Solidago multiradiata Aiton
Solidago nana Nutt.
Solidago nemoralis Aiton
- Solidago nemoralis subsp. decemflora (DC.) brammall ex Semple
- Solidago nemoralis subsp. nemoralis
Solidago nitida Torr. & A.Gray
Solidago odora Ait.
- Solidago odora subsp. chapmanii (A.Gray) Semple
- Solidago odora var. odora Aiton
Solidago ohioensis Riddell
Solidago orientalis G.L.Nesom
Solidago ouachitensis C.E.S.Taylor & R.John Taylor
Solidago ovata Friesner
Solidago paniculata DC.
Solidago patagonica Phil.
Solidago patula Muhl.
- Solidago patula subsp. patula
- Solidago patula subsp. strictula Torr. & A.Gray
Solidago perornata Lunell
[[Solidago petiolaris Accepted M TICA]] petiolaris
Solidago pilosa Mill.
Solidago pinetorum Small
Solidago plumosa Small
Solidago pringlei Fernald
Solidago ptarmicoides (Torr. & A.Gray) B.Boivin
Solidago puberula Nutt.
- Solidago puberula subsp. puberula
- Solidago puberula subsp. pulverulenta (Nutt.) Semple
Solidago pulchra Small
Solidago radula Nutt.
Solidago riddellii Frank
Solidago rigida L.
- Solidago rigida subsp. glabrata (E.L.Braun) S.B.Heard & Semple
- Solidago rigida subsp. humilis (Porter) S.B.Heard & Semple
- Solidago rigida subsp. rigida L.
Solidago roanensis Porter
Solidago rugosa Mill.
- Solidago rugosa subsp. aspera (Aiton) Cronquist
- Solidago rugosa var. rugosa Mill.
- Solidago rugosa var. sphagnophila C.Graves
Solidago rupestris Raf.
Solidago satanica Lunell
Solidago sempervirens Michx.
- Solidago sempervirens var. mexicana (L.) Fernald
Solidago serotina Aiton
Solidago serotinoides A
Solidago shortii Torr. & A.Gray
Solidago simplex Kunth
- Solidago simplex var. chlorolepis
- Solidago simplex var. gillmanii (A.Gray) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. monticola (Porter) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. nana (A.Gray) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. ontarioensis
- Solidago simplex var. racemosa (Greene) G.S.Ringius
- Solidago simplex subsp. randii (Porter) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. simplex Kunth
Solidago spathulata DC.
Solidago speciosa A.Gray
- Solidago speciosa subsp. pallida (Porter) Semple
- Solidago speciosa var. rigidiuscula Torr. & A.Gray
- Solidago speciosa var. speciosa Nutt.
Solidago spectabilis (D.C.Eaton) A.Gray
Solidago sphacelata Raf.
Solidago spiraeifolia Fisch. ex Herder
Solidago spithamaea M.A.Curtis
Solidago squarrosa Nutt.
Solidago stricta Aiton
- Solidago stricta subsp. gracillima (Torr. & A.Gray) Semple
- Solidago stricta subsp. stricta
Solidago tarda Mackenzie
Solidago tortifolia Elliott
Solidago uliginosa Nutt.
Solidago × ulmicaesia Friesner
Solidago ulmifolia Muhl. ex Willd.
Solidago velutina DC.
- Solidago velutina subsp. californica (Nutt.) Semple
- Solidago velutina subsp. sparsiflora (A.Gray) Semple
Solidago verna M.A.Curtis ex Torr. & A.Gray
Solidago villosicarpa LeBlond
Solidago virga-aurea Auct.
Solidago virgaurea L.
- Solidago virgaurea subsp. alpestris (Waldst. & Kit.) Gremli
- Solidago virgaurea subsp. armena (Grossh.) Greuter
- Solidago virgaurea subsp. asiatica Kitam. ex Hara
- Solidago virgaurea subsp. caucasica (Kem.-Nath.) Greuter
- Solidago virgaurea subsp. dahurica (Kitag.) Kitag.
- Solidago virgaurea subsp. gigantea (Nakai) Kitam.
- Solidago virgaurea var. insularis (Kitam.) Hara
- Solidago virgaurea subsp. jailarum (Juz.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. lapponica (With.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. macrorrhiza (Lange) Nyman
- Solidago virgaurea subsp. talyschensis (Tzvelev) Sennikov
- Solidago virgaurea subsp. taurica (Juz.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. turfosa (Woronow ex Grossh.) Greuter
Solidago wrightii A.Gray
Solidago yokusaiana Makino

Haqqında

Bu cinsə təxminən 130 növə yaxın çoxillik ot bitkisi daxildir. Onların vətəni Şimali Amerika, Avrasiyanın mülayim iqlim zonaları və Cənubi Amerika dağlarıdır. Kanada qızılsəbəti (S. canadensis) — hündürlüyü 180 sm-ə çatan kökümsovlu, çoxillik bitkidir. Sarı rəngdə olan xırda səbət gülləri piramidaşəkilli çiçək qrupunda toplanmışdır.

Bitkinin vətəni Kanada, ABŞ-nin şərqi və Meksikanın şimal-şərq vilayətləridir. Gülçülükdə Kanada qızılsəbəti 1648-ci ildən istifadə olunur. Çiçəklərinin hündürlüyü, forması, ölçüsü, rəngi və müxtəlif çiçəkləmə vaxtına görə fərqlənən hibrid bağ formaları vardır.

Qızılsəbət qələmlə çoxaldılır. Gövdənin aşağı hissəsində yerləşən yarpaqları uzunsov lansetvari, yuxarıdakılar isə enli lansetvaridir. Çiçəkləri boru və dilşəkilli olub, sarı rəngdədir. Səbətciyi uzunsov süpürgəvari çiçəkdir. İyul-avqust aylarında çiçək açır, avqust-sentyabrda meyvəsi yetişir.

Adi qızılsəbət Azərbaycanın Quba, Lənkəran rayonlarında yayılmışdır. Bitkiyə orta dağlıq zonalardan başlamış, subalp sahələrə qədər rast gəlmək olar. Qızılsəbətə ən çox meşəliklərdə, kolluqlarda, dağ çəmənliklərində, eləcə də bağ və bostan sahələrində təsadüf etmək olar.

Qızılsəbət dərman bitkisi kimi elmə XVI-XVII əsrlərdən məlum olmuşdur. Hazırda bir sıra Avropa ölkələrində ondan hazırlanan preparatların köməyilə bir çox xəstəliklər müalicə olunur. Dərman məqsədləri üçün bitkinin yuxarı hissəsində yerləşən və yarpaqlarla əhatə olunan budaq və çiçəklərindən istifadə olunur. Dərman üçün bitkini çiçək açan zaman toplamaq məsləhətdir. Bitkini çiçəyi solan zaman topladıqda isə qurudulmuş xammal didilir, dağılmağa başlayır. Toplanmış xammal daimi mehvuran kölgə yerlərdə qurudulmalıdır.

Qızılsəbət otunun tərkibində efır yağı, flavonoidlər, acımtıl maddə və fenol birləşmələri aşkar edilmişdir. Bitkidən hazırlanan cövhər, dəmləmə, məlhəm və preparatlardan bir sıra xəstəliklərdə - soyuqdəymədə, sidikqovucu, ödqovucu, büzüşdürücü vasitə kimi istifadə edilir. Bundan başqa bitkidən hazırlanan preparatlar böyrək, sidik kisəsi və öd yollarında olan daşların əridilib orqanizmdən kənar edilməsində işlədilir.

Qızılsəbət preparatlarından istifadə edən zaman sidiyin qələvilik xüsusiyyətləri artır, bunun nəticəsində urat və oksalat turşuları parçalanıb həll olunaraq böyrəkdən təmizlənir. Bundan əlavə bitkinin dəmləmə və cövhərindən sidik kisəsi, prostat vəzinin xroniki iltihabı, plevrit, pielonefrit və s. xəstəlikləri də müalicə edirlər.

İstinadlar

↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 374. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 878.

Həmçinin bax

[_d68163ad980c9b75-1] Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 374. doi:10.5962/BHL.TITLE.746

[_9c87a2832c186e6a-2] Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 878.

[1]

[2]