Qərbi Ermənistan

Qərbi Ermənistan (Qərbi ermənicə: Արեւմտեան Հայաստան rom: Arevmıdyan Hayasdan), ermənilərin tarixi vətəninin bir hissəsi və bugünkü Türkiyənin (keçmiş Osmanlı imperiyası) şərq bölgəsinə aid bir termindir. Bizans Ermənistanı olaraq da bilinən Qərbi Ermənistan, 387-ci ildə Böyük Ermənistanın Bizans İmperiyası (Qərbi Ermənistan) və Sasanilər İmperiyası (Şərqi Ermənistan) arasında bölünməsindən sonra yaranmışdır.[1][2] Osmanlı imperiyası daxilindəki millətlərin müstəqillik əldə etməyə başladığı parçalanma dövründə ermənilər arasında da yaranan müstəqillik ideyasını yatırtmaq üçün 1890-cı illərin əvvəllərində əsasən kürd dəstələrindən olmaqla müsəlman xalqları silahlandıraraq Həmidiyə alayları kimi bir birlik meydana gətirildi. Bu birliyin 1894-1896-cı illər arasında həyata keçirdiyi qırğınlar və dövlətin iqtisadi qorxutma siyasətinin yaratdığı aclıq və epidemik xəstəliklər kimi hadisələr nəticəsində erməni əhalisi xeyli itki verdi. 1915-ci ildə qüvvəyə minən Köçürmə Qanunu ilə, Suriya səhrasına sürgün edilən ermənilərin mövcudluğu bölgədə sona çatdı.[3][4] Mədəni irsin sistematik şəkildə məhv edilməsi bəzi tədqiqatçılar tərəfindən mədəni soyqırım nümunəsi kimi qiymətləndirilir.[5][6]

Keçmişdə bölgədə yaşayan bəzi ermənilər assimilyasiya olmuş və şəxsiyyətlərini gizlədərək həyatlarını davam etdirirlər. Ermənistan İnqilabi Federasiyası kimi tərəflərin söylədiyi irredentist baxışa görə, bu bölgə Böyük Ermənistanın bir hissəsidir və torpaqlar geri qaytarılmalıdır.[7][8]

Rusiya İmperiyası dövründə Osmanlı imperiyası sərhədləri daxilində, Qərbi Ermənistan olaraq adlandırılan region yaşıl rəngdə göstərilmişdir. Hal-hazırda Qara daxil olmaqla Türkiyə sərhədləri daxilində olan region Qərbi Ermənistan adlandırılır.[9]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bölgə əsrlər boyu Osmanlı imperiyası tərəfindən idarə edilmişdir. Ermənistan İnqilab Federasiyasının töhfəsi ilə 1915-1918-ci illər arasında ermənilər tərəfindən müvəqqəti Qərbi Ermənistan İdarəsi adı altında idarə olunan bölgə[10] 30 1918-ci il 30 oktyabr tarixli Mudros sülh müqaviləsinin 24-cü maddəsində “Altı erməni vilayəti” adlandırıldı.[11] Qərbi Ermənistan 3 dekabr 1920-ci il tarixli Gümrü müqaviləsi nəticəsində Türkiyə hakimiyyəti altında qalsa da, Ermənistan Respublikası İstiqlal Bəyannaməsinin 11-ci maddəsində yazılmış “Ermənistan Respublikası 1915-ci ildə Qərbi Ermənistanda təşkil edilmiş erməni soyqırımını beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasına çalışmaqdadır” hissəsi ilə qətliamın soyqırım kimi beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasından başqa qarşıya qoyulan milli hədəflər içərisində torpaq tələbini də sayır.[12]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Language, Religion and National Identity in Europe and the Middle East: A historical study. Amsterdam: J. Benjamins. 2006. səh. 32. ISBN 978-90-272-9351-0.
  2. ↑ "'Demir Çağı'nda Kapadokya'dan Doğu Anadolu'ya göç edenleri, Ermenilerin ataları olarak kabul edebiliriz'". 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.
  3. ↑ Marie-Aude Baronian; Stephan Besser; Yolande Jansen. Diaspora and Memory: Figures of Displacement in Contemporary Literature, Arts and Politics. Rodopi. 2007. səh. 174. ISBN 9789042021297.
  4. ↑ The Republic of Armenia and the rethinking of the North-American Diaspora in literature. E. Mellen Press. 1992. səh. ix. ISBN 9780773496132.
  5. ↑ The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. 2008. ISBN 9781412835923.
  6. ↑ Genocide: A Comprehensive Introduction. Routledge. səh. 114. ISBN 9781134259816.
  7. ↑ "Ermenistan Devrimci Federasyonu - Taşnaktsutün - Batı Amerika Bürosu Ermeni Soykırımı için Adalet Taleplerine Dair Beyandır". 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.
  8. ↑ "TÜRKİYE, TARİHİ TOPRAKLARINI ERMENİSTAN'A İADE ETMELİ". 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.
  9. ↑ Türkiye'nin Değişen Dış Politikası. Nobel Yayın Dağıtım. 2010. ISBN 9786053953814. 2014-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.
  10. ↑ The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood, edited by Richard G. Hovannisian.
  11. ↑ ""24. Altı Ermeni ilinde (Vilâyet-ı sitte) karışıklık çıkarsa, Müttefikler bu illerin herhangi bir bölümünü işgal etme hakkını ellerinde tutarlar."". 2013-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.
  12. ↑ "Ermeni anayasasında Türkiye karşıtı maddeler". 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-16.