Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası

Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası (Ukraynaca; (Zakhidnoukrayins’ka Narodna Respublika) — Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası (ZUNR) 1918-ci ildə Avstriya-Macarıstan İmperiyasının dağılması ilə yaranmış qısamüddətli dövlət təşkilatı idi. Bölgə əsrlər boyu müxtəlif imperiyalar arasında əl-ələ verib, mürəkkəb etnik və dini quruluşa malik olub. Birinci Dünya Müharibəsinin başa çatması ilə bölgədəki ukraynalılar öz müstəqil dövlətlərini yaratmaq arzusunda birləşdilər.

Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Rəsmi dilləri
Paytaxt Lvov, İvano-Frankovsk, Ternopıl
İdarəetmə forması respublika
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası (ZUNR) 1918-ci ildə Avstriya-Macarıstan İmperiyasının dağılması ilə yaranmış qısamüddətli dövlət təşkilatı idi. Bölgə əsrlər boyu müxtəlif imperiyalar arasında əldən-ələ dəyişib, mürəkkəb etnik və dini quruluşa malik olub. Birinci Dünya Müharibəsinin başa çatması ilə bölgədəki ukraynalılar öz müstəqil dövlətlərini yaratmaq arzusunda birləşdilər.

Qərbi Ukrayna bütün tarixi boyu Polşa, Habsburq İmperiyası və Rusiya İmperiyası kimi müxtəlif güclərin nəzarəti altında olub. Bu vəziyyət bölgənin etnik və dini quruluşunu çətinləşdirib. Ukraynalılar regionda ən böyük etnik qrupu təşkil edərkən, polyaklar, ruslar, almanlar və yəhudilər də mühüm azlıq qrupları arasındadır.[1]

19-cu əsrin sonlarında ukraynalılar arasında millətçilik güclənməyə başladı. Bu hərəkat Avstriya-Macarıstan İmperiyasından müstəqillik əldə etmək və vahid Ukrayna dövlətinin yaradılması istəyini gücləndirdi. Birinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə ukraynalılar Avstriya-Macarıstanın zəifləməsindən istifadə edərək müstəqillik əldə etməyə ümid edirdilər.[2]

1918-ci il noyabrın 1-də Lemberq (Lvov) şəhərində toplanan Ukrayna Milli Şurası Qərbi Ukrayna Xalq Respublikasının (ZUNR) yaradıldığını elan etdi. Yeni respublikanın sərhədləri dəqiq müəyyən edilməsə də, onun tərkibinə Qalisiya və Bukovina bölgələrinin daxil olduğu qəbul edilir.[3]

ZUNR-in ilk hökuməti sosialist və millətçi partiyaların koalisiyası tərəfindən yaradılmışdır. Yevgeni Petruşeviç prezident seçildi. Qısa ömür sürməsinə baxmayaraq, ZUNR parlament, ordu və pul vahidi yaratmağı bacardı.[4]

Polşa və Bolşeviklərlə döyüşlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ZUNR-un müstəqilliyi qısamüddətli oldu. Həm Polşa, həm də bolşevik Rusiyası bölgəyə iddia edirdi. Polşa 1918-ci ilin noyabrında ZUNR-ə qarşı hücuma keçdi və tez bir zamanda Lemberq şəhərini tutdu. Bolşeviklər 1919-cu ilin əvvəllərində bölgəyə daxil olaraq ZUNR-in nəzarəti altında olan torpaqların bir hissəsini ələ keçirdilər. Polşa ilə ZUNR arasında müharibə 1918-ci ilin noyabrında Polşanın Lemberq şəhərini tutması ilə başladı. Müharibənin ilkin mərhələlərində Polşa ordusu daha güclü idi və ZUNR-in nəzarətində olan əraziləri işğal etməyə başladı.

Lakin ukraynalılar da müqavimət göstərdilər və 1919-cu ilin yazında müəyyən əraziləri geri ala bildilər. Müharibənin dalğası 1919-cu ilin yayında dəyişməyə başladı. Polşa Ukraynaya qarşı daha çox qoşun göndərdi və ZUNR-nin nəzarətində olan əraziləri geri almağa başladı. 1919-cu ilin iyulunda ZUNR hökuməti Polşa ilə sülh müqaviləsi bağlamağa məcbur oldu.

Müqavilənin şərtlərinə əsasən:

  • ZUNR Qalisiyanın şərq hissəsindəki torpaqlarını Polşaya verməli oldu.
  • ZUNR Polşa ilə iqtisadi və siyasi birlik yaratmağa məcbur oldu.
  • ZUNR ordusu ləğv edildi.

Müqavilənin nəticəsində ZUNR müstəqilliyini itirdi və Polşa hakimiyətinə düşdülər. ZUNR-in rəhbərləri və əsgərləri Çexoslovakiyaya sığınmağa məcbur oldular.[5]

Bolşeviklər 1920-ci ilin əvvəllərində ZUNR-in nəzarəti altında qalan əraziləri ələ keçirə bildilər. ZUNR hökuməti və ordusu Çexoslovakiyaya sığınmağa məcbur oldu. ZUNR rəsmi olaraq 1923-cü ildə başa çatdı.[6]

Nəticə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbi Ukrayna Xalq Respublikası qısa ömür sürsə də, ukraynalıların müstəqillik istəyinin mühüm simvoluna çevrildi. ZUNR-in təcrübəsi ukraynalıların öz dövlətlərini qurmaq və idarə etmək bacarığını nümayiş etdirdi. ZUNR-in rəhbərləri və əsgərləri Ukraynanın milli qəhrəmanları sayılırlar.

Qərbi Ukrayna Xalq Respublikasının Ukrayna tarixində mühüm yeri var. Qısa ömür sürən bu dövlət quruculuğu ukraynalıların müstəqillik istəyinin və öz dövlətlərini qurmaq bacarığının göstəricisidir. ZUNR-nin irsi bu gün də ukraynalıların milli kimliyinin mühüm bir hissəsini təşkil edir.[7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Magocsi, Paul R. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. (Sf. 485)
  2. ↑ Subtelny, Orest. Ukraine: A History. 4th ed. Toronto: University of Toronto Press, 2009. (Sf. 389)
  3. ↑ Rudnytsky, Ivan L. Essays in Ukrainian History. Edmonton: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1987. (Sf. 267)
  4. ↑ Magocsi, Paul R. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. (Sf. 487)
  5. ↑ Magocsi, Paul R. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. (Sf. 488)
  6. ↑ Subtelny, Orest. Ukraine: A History. 4th ed. Toronto: University of Toronto Press, 2009. (Sf. 401)
  7. ↑ Rudnytsky, Ivan L. Essays in Ukrainian History. Edmonton: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1987. (Sf. 270)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]