Qaytarma (rəqs)

Bu məqalə Qaytarma rəqsi haqqındadır. Digər mənalar üçün Qaytarma (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

Qaytarma (krımtat. Qaytarma) — Krım tatarlarının milli rəqsi. O, təbiət dövriyyəsinin sonsuz hərəkətini simvolizə edir[1] və toylarda və bayramlarda ifa olunur.[2] Krım tatarlardan yanaşı bu rəqsinin müxtəlif növləri həmçinin qırımçaqlarda, kəraimlərdə, urumlarda və Azovyanı yunanlarda var.[3][4][5][6]

Bəzi mənbələrdə qaytarmanı qadınlarla kişilərin birlikdə rəqs etdiyi yazılır: kişilər əllərini yumruq şəklində tutub sıçrayışlı hərəkət etməli, qadınlar isə əllərini dairəvi şəkildə çevirərək hamar hərəkət etməli.[7][8] Başqa mənbələrdə isə onun sadəcə qadınlar tərəfindən və ya qadınlar tərəfindən kişilərdən ayrı ifa olunduğu yazılır.[8][9]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qaytarma Ukrayna poçt markasında (2015)

Araşdırmaçı A.V. Boqorodun fikrinə görə, qaytarma rəqsinin mənşəyi dərviş rəqsindən gəlir.[10] Başqa fikrinə görə, o Krıma səfərdlərlə birlikdə, onların 1492-ci ildəki Pireney yarımadasıdan qovulmasından sonra gəlib. Onlardan bu rəqsi Krım qaraçaları alıb. Həmçinin yazılır ki, rəqsin ilk qeydi 1793-cü ilə aiddir.[11][12]

1925-ci ilin yayında Üsein Bodaninskiy, Osman Aqçoraqlı və Asan Refatov Krımın mərkəzi, çöl və şərqi bölgələrin 55 yaşayış məntəqələrində keçirtdiyi ekspedisiyasının nəticəsində rəqsin 25 növü yazdırılıb.[13]

Mədəniyyətdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1930-cu illərdə rəssam Ennan Alimov Qaytarma oynağan qız (krımtat. Qaytarma oynayan qız) adlı rəsmi çəkib.[14]

1939-cu ildə Qaytarma adlı rəqs qrupu yaradılıb.[15]

Ahtem Seitablayevin 2013-cü ilin Qaytarma filmi qaytarma rəsinin ifası ilə başlayır.[16]

2015-ci ildə Ukrpoşta «Qaytarma» rəqsi adlı poçt markasını buraxıb.[17]

2016 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin qalib 1944 mahnısının klipində Mavile Yaqyayeva qaytarma və tem tem əsasında bir rəqsi ifa edirdi.[18][19]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Кочнова, Ольга Анатольевна. Семиотический анализ художественного фильма «Хайтарма» Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine (2014) // Таврические студии. Серия: Культурология. № 6. с. 66-71
  2. ↑ Весілля в Криму по-кримськотатарськи (фотогалерея) Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine // radiosvoboda.org
  3. ↑ Караимская жизнь // 1911. № 07
  4. ↑ Александр Рыбалко. С приазовскими греками в Карпатах танцевали хайтарму Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine Greek.ru // 27.07.2005
  5. ↑ Нацменшини на лінії розмежування: греки Приазов’я Arxivləşdirilib 2018-01-23 at the Wayback Machine // radiosvoboda.org
  6. ↑ Греки ДНР отметили День «Охи» Arxivləşdirilib 2017-10-31 at the Wayback Machine (29.10.2017) // ukraina.ru
  7. ↑ Олейник М. А. Народная хореографическая культура крымских татар Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine // Культура народов Причерноморья с древнейших времён до наших дней, Симферополь. 2017. с. 87-89
  8. ↑ 1 2 Шерфединов, Яя. Звучит кайтарма // Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма. Ташкент, 1978. с. 232 — с. 181
  9. ↑ А. М. Підлипська. Кримськотатарський танець у діяльності професійних митців хореографії за межами Криму у першій половині ХХ століття (до 1941 року) Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine // Культура народов Причерноморья. — 2008. — № 125. — С. 33-36
  10. ↑ А. В. Богород. Танцювальні ритуали і практики мусульман: релігієзнавчий аспект Arxivləşdirilib 2020-07-03 at the Wayback Machine // Гілея: науковий вісник. — 2015. — Вип. 103. — С. 227—232
  11. ↑ Казаченко Б.Н., Бакши Н.Ю., Ачкинадзе А.Л. "Музыкально-поэтическое наследие крымчаков" (2). 2016.
  12. ↑ Святыни и проблемы сохранения этнокультуры крымских караимов-караев: материалы научно-практической конференции в рамках Международного этнографического фестиваля «Караи собирают друзей», Симферополь, Евпатория, Джуфт Кале, 14-16 сентября 2007 г Arxivləşdirilib 2020-06-30 at the Wayback Machine // Ассоциация крымских караимов «Крымкарайлар», 2008 — с. 263
  13. ↑ А. Н. Бабий. Крымскотатарский народный танец в фольклорно-этнографических исследованиях 20-30-х гг. ХХ ст. Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine // Культура народов Причерноморья. — 2004. — № 51. — С. 75-78
  14. ↑ Гульнара Усеинова. Первый директор Крымского художественного училища Arxivləşdirilib 2018-10-05 at the Wayback Machine // Газета «Голос Крыма», № 38 (976) от 21.09.2012 г.
  15. ↑ "Ансамблю «Хайтарма» — 60 лет | Газета 'Голос Крыма new' — официальный сайт". goloskrimanew.ru. 2020-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-21.
  16. ↑ В Днепропетровске презентовали сканадальный фильм о депортации татар из Крыма Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine // 34.ua
  17. ↑ «Укрпошта» презентувала серію поштових марок, присвячених кримським татарам Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine // 5.ua
  18. ↑ Пісню Джамали «1944» зіграли на бандурі, дудуці та джембе Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine (07.06.2016) // kreschatic.kiev.ua
  19. ↑ Евровидение 2016: украинские музыканты сыграли песню Джамалы на этнических инструментах Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine (12 мая 2016) // tv.ua