Qazaxıstanda aclıq (1932-1933)

1932–1933 illərin arasında baş vermiş Qazaxıstanda aclıq Robert Konkvest tərəfindən qazax fəlakəti (ing. Kazakh catastrophe) adlandırılıb,[1] Qazaxıstanda isə orda sovetləşmə siyasətini aparan Filipp Qoloşökina görə Qoloşökin soyqırımı (qaz. Голощекиндік геноцид) kimi bilinir.[2] O, Sovet İttifaqının müxtəlif bölgələrdə baş vermiş aclığının hissəsi idi.[3]

Səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Acalığın sabəbəbləri "qolçomaqların bir sinif kimi yox edilməsi" siyasəti, kollektivləşmə, mərkəzi hakimiyyətin tərəfindən qida hazırlamasının planın böyütməsi və qazaxların heyvandarlığının müsadirəsi idi. Bu siyasəti 1925–1927 illər arasında Qazaxıstanda bolşevik Filipp Qoloşökin, Kiçik Oktyabr (rus. Малый Октябрь) adı altında aparırdı.[4]

Nəticələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1897–1970 illərdə Qazaxıstanın əsas etnik qrupları. 1932–1933 illərin arasında qazaxlar ilə ukraynalıların sayı aclığa görə azalıb.

Sovet İttifaqının xalqların arasında, qazaxların ən böyük faizi (təxminən 38%) həlak olmuş.[5] Ümumiyyətlə 1,5 million (və ya 2,0–2,3 million) aclıqdan həyatını itirib, onların 1,3 millionu milliyətcə qazax idi.[6]

1919–1922 illərin qazax aclığı ilə saysaq, alınır ki, 10–15 il ərzində qazax torpaqları Sovet hökumətinə görə əhalisinin yarısından çoxu itirmiş.[7]

Qazaxlar öz sayını 1926-cı ilin səviyyəsinə ancaq 1970-ci ildə geri çatdıra bildilər.[8] Beləliklə, qazaxlar öz Respublikasında azlığa çevirmişlər və 1990-cı illərə qədər Qazaxıstanda çoxluğu təşkil etmirdilər. Aclıqdan öncə, Respublikanın əhalisinin 60%-i qazax idi, ondan sonra isə onların faizi təhminən 38 idi.[2][9][10][11]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abidələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Astana. Holodomor qurbanların abidəsi. 2012-ci ildə Respublika və Abay prospektlərinin yol ayırımısında qoyulub.[12]
  • Pavlodar. Holodomor qurbanların abidəsi. 2012-ci ildə əski müsəlman qəbiristanlığının girişində qoyulub. Orada aclıqdan həlak olanların kütləvi dəfnləri aparılırdı.[13]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Robert Conquest, The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-famine, 1987
  2. ↑ 1 2 Қазақстан тарихы: Аса маңызды кезеңдері мен ғылыми мәселелері. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык- гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / М.Қойгелдиев, Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, т.б. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 304 бет,суретті. ISBN 9965-36-106-1
  3. ↑ Pannier, Bruce. "Kazakhstan: The Forgotten Famine". Rferl.org. 2007-12-28. 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-09.
  4. ↑ "Голодомор в Казахстане. Факты. (1932–1933 годы)". 2021-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-18.
  5. ↑ NICCOLÒ PIANCIOLA. "The Collectivization Famine in Kazakhstan, 1931–1933". Harvard Ukrainian Studies. Harvard Ukrainian Research Institute. 25 (3–4). 2001: 237–251. JSTOR 41036834. PMID 20034146.
  6. ↑ Volkava, Elena. "The Kazakh Famine of 1930–33 and the Politics of History in the Post-Soviet Space". Wilson Center. 2012-03-26. 2016-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-09.
  7. ↑ "Во время голода в Казахстане погибло 40 процентов населения". 2016-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-09.
  8. ↑ [Поляков Ю. А., Жиромская В. Б., Киселев И. Н. Полвека молчания (Всесоюзная перепись населения 1937 г.) // Социологические исследования, 1990. № 6. С. 21.]
  9. ↑ Татимов М. Б. Социальная обусловленность демографических процессов. Алма-Ата,1989. С.124
  10. ↑ http://world.lib.ru/p/professor_l_k/070102_koval_drujba.shtml Arxivləşdirilib 2021-12-09 at the Wayback Machine — "Запомнил и долю казахов в пределах своей республики — 28%. А за тридцать лет до того они составляли у себя дома уверенное большинство"
  11. ↑ PIANCIOLA, NICCOLÒ. "The Collectivization Famine in Kazakhstan, 1931–1933". Harvard Ukrainian Studies. 25 (3/4). 1 January 2001: 237–251. doi:10.2307/41036834 (inactive 2017-01-18). JSTOR 41036834.
  12. ↑ "В Астане открыт памятник жертвам голодомора". Ак Жайык. 2020-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18/04/2017.
  13. ↑ "Памятник жертвам голодомора воздвигнут в Павлодаре". МИА «Казинформ». 2016-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 мая 2012.