Qerzel-Aul
Qerzel-Aul (Yuxarı Qerzel) (çeç. Гезлой-Эвла) — Çeçenistan Respublikasının Qudermes rayonundakı kənddir.[1] Qerzel-Aul kənd qəsəbəsinin inzibati mərkəzidir.[1]
| Qerzel-Aul | |
|---|---|
| çeç. Гезлой-Эвла | |
 | |
| 43°14′50″ şm. e. 46°24′09″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region | Çeçenistan |
| Rayon | Qudermes rayonu |
| Başçı | İsa Nurdinoviç Marjinov |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əvvəlki adları |
1944-cü ilə qədər - Qerzel-Aul 1958-ci ilə qədər - Şixşabəy |
| Mərkəzin hündürlüyü | 149 m |
| İqlimi | mülayim |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 4647 (2020) nəfər (2010) |
| Milli tərkibi | çeçenlər |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | 366218 |
| Nəqliyyat kodu | 95 |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Coğrafiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kənd, Aksay çayının sol sahilində, "Qafqaz" P217 federal yolu yaxınlığında, Qudermes bölgə mərkəzindən 25 km cənub-şərqdə və Qroznı şəhərindən 62 km şərqdə yerləşir.
Ən yaxın kəndlər: şimal-şərqdə - Boraqanqeçuv kəndi, şərqdə Xamavyurt və Tsiyab-Tsoloda kəndləri, cənub-şərqdə Tuxçar kəndi, cənubda İşxoy-Yurt kəndi, qərbdə Koşkeldi və Biltoy-Yurt kəndləri və şimal-qərbdə Kadi-Yurt və Enqel-Yurt kəndləridir.[2].
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qerzel-Aul kəndinin əsası Kaçkalıqlılar tərəfindən qoyulmuşdur.[3] A.V. Tverdiyə görə, adın mənası türk dilindəki güzel - "gözəl" sözündəndir, yəni "gözəl aul" mənasını verir.[4]
F. V Totoyev xəbər verir ki, əfsanələrə görə, Çingiz xan Çeçen dərələrinin çıxışında və girişində qüllələr tikdirmiş və daha sonra Mamay xana tabe olan valiləri, Çingizləri burada qoydu. Onlardan birinin, qərargahı Qerzel-Aulda qalan və çeçenlərin adətlərinə görə hökm sürən Yaxsay xanın adı xalqın yaddaşında qorunub saxlanılmışdır.[5]
1812-ci ildə polkovnik-leytenant Butskovski Çeçen kəndləri arasında Xasa Mekent, Balçı, Qerzeli, Dadayurt və Umaracını qeyd edir ki, onlarda Qumıq knyazlarına tabe idi.[6][7] Kəndin cənub qurtaracağında, XIX əsrə aid Rus istehkamının qalaları qorunub saxlanılmışdır.
1883-cü ildə Qerzel-Aul kəndində 681 nəfərin yaşadığı 128 ev var idi. Orada yaşayanların çoxu çeçenlər idi.[8]
1944-cü ildə Çeçenlərin və İnquşların deportasiyasından və Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası ləğv edildikdən sonra Qerzel-Aul kəndi Şixşabəy adlandırıldı[9] və qonşu Dağıstandan olan dağlılar tərəfindən məskunlaşdırıldı. Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası bərpa edildikdən sonra, 1958-ci ildə qəsəbə əvvəlki adına Qerzel-Aula qaytarıldı və dağıstanlılar yenidən Dağıstana köçürüldü.
1990-cı illərdə Qudermes-Xasavyurd dəmir yolu xəttinin şimalında yerləşən Nijni Qerzel kəndi Qerzel-Aulun tərkibinə daxil edildi.
Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Milli tərkibi
2010-cu il Ümumrusiya Əhali Siyahıyaalınmasına əsasən[10]:
| Xalq | Əhalinin sayı |
Əhalinin оümumi hissəsi% |
|---|---|---|
| çeçenlər | 3 862 | 99,36 % |
| digərləri | 25 | 0,64 % |
| ümumi | 3 887 | 100,00 % |
Tanınmış sakinləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Xansultan Çapayeviç Daçiyev — Sovet İttifaqı Qəhrəmanıdır.
Küçələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qerzel-Aul kəndinin küçələri:[11]:
|
|
|
|
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 "Закон Чеченской республики № 19-РЗ от 27.02.09" (doc). 2012-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-11.
- ↑ "Карта Чечни" (rar). не ранее 1995. 2012-03-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-01-02.rar. Объём 8 МБ.
- ↑ Академия наук Чеченской Республики Институт гуманитарных исследований История Чечни с древнейших времен до наших дней В четырех томах Том III Грозный ФГУП «ИПК «Грозненский рабочий» 2013. С 13
- ↑ Топонимический словарь Кавказа. А.В. Твердый. 2011
- ↑ Общественный строй Чечни: вторая половина ХVIII в.--40-е годы XIX века Лицевая обложка Ф. В Тотоев ГП КБР "Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905 г., 2009 с. 96
- ↑ Буцковский А. М. Военно-топографическое и статистическое описание Кавказской губернии. Выдержки из описания Кавказской губернии и соседних горских областей. 1812 г.
- ↑ Общественный строй Чечни: вторая половина ХVIII в.--40-е годы XIX века Лицевая обложка Ф. В Тотоев ГП КБР "Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905 г., 2009 с. 240
- ↑ "Список населенных мест Терской области : По сведениям к 1 янв. 1883 г.. - Владикавказ, 1885". 2017-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-11.
- ↑ Карта Дагестанской АССР, масштаб 1:400000. — М.: ГУГК, 1947.
- ↑ "Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более"". 2015-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-16.
- ↑ "Коды ОКАТО — Верхний Герзель". 2014-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-25.