Radomısl qalası

"Radomısl qalası" tarixi-mədəni kompleksi (ukr. Історико-культурний комплекс «Замок Радомисль») — ukraynalı həkim, tibb elmləri doktoru Olqa Boqomolets tərəfindən Radomışl şəhərində (Ukrayna, Jitomir vilayəti) yaradılmış özəl muzey kompleksi. Buraya Avropada yeganə Ukrayna Ev İkonası Muzeyi daxildir. By, Olqa Boqomoletsin 1995-ci ildən topladığı şəxsi ikonalar kolleksiyasına əsaslanır. Kompleksin ekspozisiyaları və fondlarına həmçinin müqəddəs sənət kolleksiyaları və kilsə əşyaları, Ukrayna və Avropa qədim əşyaları daxildir. Kompleksin adında Radomışl şəhərinin XVI əsrin birinci yarısından başlayaraq yazılı mənbələrdə qeyd olunan köhnə adından istifadə olunur.

Radomısl qalası
Замок Радомисль
50°28′38″ şm. e. 29°12′59″ ş. u.
Ölkə	Ukrayna
Yerləşir	Jitomir vilayəti
Tikilmə tarixi	30 sentyabr 2011
Rəsmi sayt	radozamok.com
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Radomısl qalası 2007–2011-ci illərdə yaradılmışdır. Onun əsasını 1902-ci ildə Radomışl şəhərində tikilmiş köhnə dəyirmanın binası təşkil edir. Bu, köhnə tikilinin bərpası zamanı aparılan tədqiqatlar zamanı əsası qoyulmuş və köhnə tikilinin bünövrəsinin qalıqları üzərində ucaldılmışdır. Alimlərə görə, dəyirman binasının yerləşdiyi şəhər rayonu Papirnya (ukrayn dilindən tərcümədə "kağız zavodu" mənasını verir) adlandığı üçün belə qənaətə gəlmək olar ki, əvvəllər Radomışlda kağız fabriki fəaliyyət göstərirdi. Salnamələrə görə, bu, Kiyev-Peçersk arximandriti lavra Yelisey Pletenetskinin (1550–1624-cü illər) sifarişi ilə 1612–1615-ci illərdə tikilmiş və məhz bu yerdə yerləşmişdir.

Yenidənqurma və bərpa işləri zamanı aparılan tədqiqatlar zamanı Radomışl kağız fabrikinin yerləşdiyi binanın müdafiə xarakterli olması da müəyyən edilmişdir. Bundan başqa, məlum olmuşdur ki, bina bir neçə metr yerin dərinliyinə gedən yeraltı qranit qaya üzərində ucaldılmışdır. Bərpa zamanı XVII–XIX əsrlərə aid interyerlər yenidən yaradılmışdır. 2008–2009-cu illərdə əsas binaya 35 metr hündürlüyündə qüllə əlavə edilmiş, üzərində zəng quraşdırılmışdır.

2009-cu ildə Mıka çayı üzərindəki qədim binanın yaxınlığında Radomışl kağız fabrikinin yaradıcısı Elişa Pletenetskinin abidəsi ucaldılmışdır. Bu, Ukraynada bu görkəmli kilsə xadiminin ilk və indiyədək yeganə abidəsi, hansısa tarixi şəxsiyyətin suyun səthində ucaldılmış ilk abidəsidir. 30 sentyabr 2011-ci ildə "Radomısl qalası" tarixi-mədəni kompleksinin rəsmi açılışı olmuşdur. 2012-ci ilin avqustunda yeni "Tanrı anası zalı" ilk dəfə təqdim olunmuşdur. Həmin ilin noyabrında XVI–XVII əsrlərin texnologiyasından istifadə etməklə bərpa olunmuş kağız istehsalı xətti açılmışdır. 2013-cü ildə qala qülləsində "Tanrı anası"nın simvolu olan "Göy qurşağındakı işarə" ibadətgahı açılmışdır.

Hal-hazırda "Radomısl qalası" tarixi-mədəni kompleksinə aşağıdakılar daxildir:

• Ukrayna Ev İkonası Muzeyi;
• Mərasim zalı (muzeyin bir hissəsidir);
• Konsert zalı (Kaminnı və ya Mixaylovski);
• Yeməkxana;
• İki şəlaləsi, həmçinin adaları, nadir bitkiləri və XVII–XIX əsrlərə aid qədim heykəlləri olan landşaft parkı;
• Radomışl kağız fabrikinin banisi, Kiyev-Peçersk Lavra arximandriti lavra Yelisey Pletenetskinin abidəsi.

Radomısl qalası 2011-ci ildən tarixi-mədəni kompleksi Avropa Şurası tərəfindən təsis edilmiş "Via Regia" ümumavropa mədəni layihəsinin bir hissəsidir. Layihənin məqsədi Avropa ölkələri arasında mədəni mübadilənin və turizmin inkişafına kömək etməkdir.

2013-cü ilin oktyabrında qalaya gedən yol sovet üslubunda – praktiki olaraq gecə-gündüz üç növbə ilə tikilmişdir. Yolun tikintisinə Ukrayna Ali Radasının o zamankı rəhbəri Vladimir Rıbakın köməkliyi ilə xalqla bağlı deputat Vitali Juravski nəzarət etmişdir.^[1]

2020-ci ildə "Cib dövləti" layihəsi çərçivəsində Radomısl qalası xüsusi texnologiya vasitəsilə skan edilmişdir. Skan edilmiş material əsasında qalanın tam üçölçülü modeli hazırlanmışdır.^[2]

"Radomısl qalası" tarixi-mədəni kompleksinin əsas cazibəsi Ukrayna Ev İkonası Muzeyidir. Onun ekspozisiyası və fonduna XVI–XX əsrlərdə Zakarpatiyadan Sloboda və Severşinadan Krıma qədər Ukraynanın müxtəlif yerlərində yaradılmış 5,000-dən çox təsvir və heykəl daxildir. Bunlar pravoslav, uniya və katolik ikonlarıdır. Onların arasında çoxmetrlik ev ikonostasları və kiçik yol kənarındakı ikonalar, kazakların "arkları" və qutsul "qıvrımları"; kətan üzərində boyanmış, metal tökmə və ağacdan oyulmuş ikonalar var.

Bəzi ikonalar sovet hərbi ateizminin izlərini saxlayır – güllələrlə vurulmuş, gözləri oyulmuş, qılınclarla doğranmışdır. Muzeyin eksponatları arasında başsız ikonalardan hazırlanmış taxıl üçün sandıq; Müqəddəs Nikolay təsvirindən pəncərə taxtaları yarıya bölünmüşdür. Ən qədimi, şifer daşından hazırlanmış Müqəddəs Nikolayın unikal daş ikonası hesab olunur. Onun dəqiq yaşı hələ müəyyən edilməyib, lakin ikonanı (Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu, Volın İkona Muzeyi) tədqiq edən müxtəlif ekspertlərin fikrinə görə, onun yaşı XV–XVI əsrlərdən (ehtimal ki, əvvəlki orijinaldan bir nüsxə) XII əsrin sonuna qədər dəyişir.

Muzeyin ekspozisiyası beş zalda yerləşir. Onlardan biri olan Mərasim zalı həm də nikahların dövlət qeydiyyatının aparıldığı yerdir. "Radomısl qalası"nın muzey fondlarında qədim Ukrayna məişətinə aid zəngin əşyalar kolleksiyası da var. Bura ailə sandıqları, məişət əşyaları, ütülər, əyirici çarxlar, su üçün hörmə keçilməz qablar, qazılmış qayıqlar, və s. aiddir. XIX əsrin ikinci yarısından XX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrə aid fotoşəkillər kolleksiyası da sərgilənir. Onların arasında Ukrayna ərazisində çəkilmiş ilk səssiz filmin müəllifi, polşaəsilli məşhur ukraynalı fotoqraf Alfred Fedetskinin studiyasından çəkilmiş fotoportretlər də var.

Radomısl qalasının konsert zalı 150 tamaşaçı tuta bilər. Salonda Arxangel Mixailin heykəli olan böyük bir buxarı var. Buna görə də onun digər iki adı Kaminnı və ya Mixaylovskidir. Zalın tağlarının hündürlüyü 6 metrə çatır. Zalda klassik, vokal, kamera, xalq və caz musiqilərindən ibarət konsertlər keçirilir.

Radomısl qalasının konsert zalı dünyada canlı mənbəyi olan yeganə salondur. Su qayadakı çatlardan zala daxil olur.

Yeməkxananın interyeri son orta əsrlər və erkən müasir dövrün xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir. Güclü bir qaralama ilə böyük bir qala sobası həm yemək bişirmək, həm də buxarı kimi xidmət edir. Radomısl qalasının yeməkxanası həm də muzey ekspozisiyası kimi xidmət edir. Onun divarlarında Ukrayna, Avropa və Asiya torpaqlarını göstərən XV–XVIII əsrlərə aid köhnə Qərbi Avropa xəritələrinin dəqiq surətləri asılmışdır.

"Radomısl qalası" landşaft parkı bütün müasir ekoloji tələblər nəzərə alınmaqla, təbii mühitə minimal insan müdaxiləsi ilə yaradılmış ayrıca təbii kompleksdir. Onun hissəsi səthə çıxan qayalardan və yeraltı qranit süxurlarından ibarətdir. Onların yaşı yüz minlərlə ildir. Parkın ərazisində bir neçə yeraltı bulaq aşkar edilmişdir. Onlardan su içmək üçün yararlı hesab olunur.

Qala landşaft parkında müxtəlif heyvanlar – qunduzlar, çay su samurları, su siçovulları, həmçinin quşlar – sığırçınlar, leyləklər, ağacdələnlər yaşayır. Parkın ərazisi qala binası kimi XVII–XIX əsrlərə aid orijinal heykəllərlə bəzədilmişdir.

Parkda bitən ağac və güllərin böyük əksəriyyəti nadir növlərdir. Onların arasında ukraynalı seleksiyaçı və həkim İqor Xoroş tərəfindən yetişdirilmiş süsənin unikal sortları var; çəhrayı və ağ su zanbaqları, ingilis bağ qızılgülləri, maqnoliyalar, həmçinin Ukraynanın Qırmızı Kitabına daxil edilmiş su şabalıdı var.

Yelisey Pletenetskinin abidəsinin dizaynı Olqa Boqomolets tərəfindən tərtib edilmiş və ukraynalı heykəltaraş Vladislav Volosenko tərəfindən hazırlanmışdır. Başını aşağı salaraq qayıqda üzən bir rahib təsvir edilmişdir. Qarşısında açıq bir kitab, əlində gecə-gündüz yanan bir şam var. Çay zamanın axıcılığını, qayıq insan həyatını, kitab sələflərin bilik və həyat təcrübəsini, şam maariflənməni və insanlara xidmət etməyi simvollaşdırır.

• 
  Arximandrit Yelisey Pletenetski
• 
  Xoşniyyətli çoban İsa
• 
  Müqəddəs Həvari Pavel
• 
  Düşünən qız
• 
  Müqəddəs

• Budka W. Papiernictwo w Nowym Stawie і Radomyślu // Pzegląd Biblioteczny. — Rocz. 3. — Kraków, 1929.
• Енциклопедія українознавства. У 10-х т. / Гол. ред. Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде Життя, 1954—1989.
• Гладиш Л. А. Радомишль: ключі від міста. Нариси про історію міста. — Житомир, «Полісся», 2007
• Запаско Я., Мацюк О. Стасенко В. Початки українського друкарства — Львів, 2000.
• Мацюк О. Історія українського паперу. — Київ, 1994.
• Тимошенко Л. «Радомисль в історії Української церкви»// Людина і світ. — 1997. — № 2. — С. 6—11.
• «Замок Радомисль» відзначає п’ятиріччя з дня початку реконструкції.

• Официальный сайт историко-культурного комплекса «Замок Радомысль»
• фоторепортаж «Радомышль. Замок-папирня», Блог Елены Павловой на Gazeta.ua