Rahid Ulusel

Rahid Ulusel — Azərbaycan filosofu, kulturoloqu, ədəbiyyatşünası, tənqidçisi, esseisti, fəlsəfə elmləri doktoru, professor.

Rahid Ulusel
Rahid Süleyman oğlu Xəlilov
Doğum tarixi (69 yaş)
Doğum yeri Masallı rayonu
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ→
Azərbaycan Azərbaycan
Elm sahəsi Fəlsəfə
Elmi dərəcəsi
Elmi adı Professor
İş yerləri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi
Təhsili Ali
Tanınır Azərbaycan filosofu, kulturoloqu, ədəbiyyatşünası, tənqidçisi, esseisti, fəlsəfə elmləri doktoru, professor
Üzvlüyü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı və fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rahid Ulusel (Ulusel – onun müəllif təxəllüsüdür) 1954-cü ilin 13 avqustunda Azərbaycan Respublikasının Masallı rayonunun Kəlbəhüseynli (keçmiş adı: Qaladibi) kəndində doğulmuşdur. 1975-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1975-2001-ci illərdə müəllim, İcra Hakimiyyəti başçısının müavini, baş redaktor vəzifələrində çalışmışdır. 1986-cı ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında namizədlik, 2007-ci ildə Bakı Dövlət Universitetində doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir. 1990-cı ildə “Humanitariya metasistemi” konsepsiyasına görə keçmiş SSRİ Təhsil Nazirliyinin medalına layiq görülmüşdür. 2002-ci ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının baş elmi işçisi və Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin elmi əməkdaşıdır. 2005-2007-ci illərdə Qərb Universitetində fəlsəfə və kulturologiya üzrə mühazirələr aparmışdır. 2005-ci ildə “Qlobalistika və Sivilizasiologiya” Elmi Araşdırmalar İctimai Birliyini təsis etmişdir. Prezidenti olduğu bu təşkilat 2011-ci ildə Azərbaycanda və bütün Cənubi Qafqazda ilk elmi qurum olaraq Fəlsəfə Cəmiyyətlərinin Beynəlxalq Federasiyasına üzv qəbul edilmişdir. Rahid Ulusel 1989-cu ildən keçmiş SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü, 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdçüsü, 2010-cu ildən Biokosmologiya Assosiasiyasının Təşkilat Komitəsinin (Rusiya) üzvü, Biokosmologiya Assosiasiyasının Yaxın Şərq üzrə vitse-prezidenti, “Biokosmologiya – neo-Aristotelizm” jurnalının Redaksiya Heyətinin üzvü olmuşdur. Hazırda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə İnstitutunun Dissertasiya Şurasının, Ədəbiyyat İnstitutunun Elmi Əsərləri – “Poetikaizm”in Redaksiya Şurasının üzvüdür. XXII Dünya Fəlsəfə Konqresi (Koreya, Seul Universiteti, 2008), VIII Dünya Konqresi (İsveç, Stokholm, 2010), II Beynəlxalq Konfrans (ABŞ, Harvard Universiteti, 2011), XXIII Dünya Fəlsəfə Konqresi (Yunanıstan, Afina, 2013) və bir sıra digər beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı təmsil etmişdir.[1] Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə “Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası: Mədəniyyətlərin İpək Yolu” (2009) layihəsini həyata keçirmiş, layihə çərçivəsində müvafiq kitabları çap etdirmişdir. Dövri mətbuatda esseləri və əsasən, elmi jurnallarda fəlsəfə, estetika, kulturologiya, filologiya problemlərinə dair 200-dən çox məqaləsi, 22 kitab və monoqrafiyası çap olunmuşdur. Elmi nailiyyətlərinə görə 2017ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən “İlin Alimi” adına layiq görülmüşdür.[2]

Başlıca konsepsiya, ideya və paradiqmaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Professor Rahid Ulusel harmoniya fəlsəfəsini (harmonikanı) sistemli şəkildə tədqiq etmişdir.[3] Harmoniya fəlsəfəsinə görə, dialektikanın qarşılıqlı bağlılıqda olan üç qanunu – əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi, inkarı inkar və kəmiyyət dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişmələrinə keçməsi qanunları – ayrı¬lıqda və bir-biri ilə münasibətdə ümumdünya harmoniyası qanununun tərkib hissələri kimi fəaliyyət göstərir. Harmoniya qanunu əsasında (1) varlıq – dünyaya, (2) hərəkət – dinamikaya, (3) zaman – tarixə çevrilir, (4) biosferin – antroposfer, (5) kosmoloqosun – psixoloqos, (6) təbiətin – mədəniyyət fazası yaranır. Beləliklə, varlıq – dünya – insan yaradılışının bir-birini tamamlayan, homosivilizasiyanı planet həyatının mühüm təkamül aktına çevirən ilk böyük meqafazası başa çatmış və yenisinə keçilişin şərtlərini meydana gətirmiş olur.[4] Harmoniya fəlsəfəsi (harmonika) – dünyanın özünüidarəedən bir sistem kimi, harmoniya meyarları və prinsipləri əsasında qlobal özünütəşkilinin yeni konsepsiyasını təqdim edir. Dünyanın qlobal vəhdətinin dərki ideyası – harmoniya fəlsəfəsinin təməl dünyagörüşüdür.[5] İnsan fəaliyyətində, cəmiyyət həyatında harmoniyayaradıcı başlanğıcın prioritetə çevrilməsi – harmoniya fəlsəfəsinin əsas konseptual məqsədidir.[6] Dialektika – Sinergetika – Harmonika triadasında fəlsəfi fikir öz bütövlüyünü əldə edir.[7] Müasir dünyanın qlobal problemləri də bu triadanın məhz Harmonikada sistemləşən metodologiyası vasitəsilə öyrənilmənin optimal imkanlarını qazanır.[8] Struktur harmoniya, kauzal harmoniya, sinergetik harmoniya, simmetrik harmoniya, xaotik harmoniya, funksional harmoniya, diferensial harmoniya, inteqral harmoniya, zaman harmoniyası, məkan harmoniyası, statik harmoniya, dinamik harmoniya – harmoniyanın əsas təzahür formalarıdır.[9]

Harmoniyanın dinamika atributları – harmonia praestabilita, harmonia modificatio və harmonia modulatio ilə şərtlənən harmonia progressio dünya inkişafının loqosudur.[10] Harmoniyanın universal prinsipləri – müxtəlifliyin vəhdəti (yaxud orqanikləşmə) prinsipi, koordinasiya prinsipi, loqos prinsipi, dixotomiya prinsipi, koevolyusiya prinsipi, proyeksiya prinsipi, “güzgü” prinsipi, “qızıl kəsim” prinsipi, meyarlandırma prinsipi (criteria harmonias), nizamlama prinsipi, konsensus prinsipi, konvergensiya prinsipi, divergensiya prinsipi, konsentrasiya prinsipi – bir-biri ilə sıx bağlıdır və bir-birini şərtləndirir. Kainat həyatının hər zamanında və hər bir məkanında harmoniyanın bu prinsipləri ilə onun özünüyaratmasının getdikcə zənginləşən prosesi davam edir.[11] Professor Rahid Ulusel planetar inkişafın diasinxroniya qanunauyğunluğunu, məkanca genişlənmə, zamanca intensivləşmə qanunauyğunluğunu konstatasiya etmiş, “qloballaşma”ya alternativ olaraq “homouniversalizm” konsepsiyasını, qlobal sivilizasiyaya doğru dünya inkişafının fəlsəfi paradiqmalarını irəli sürmüş, humanitar elmlər sistemində sivilizasiya hadisəsini öyrənən yeni elm sahəsinin – sivilizasiologiyanın nəzəri-konseptual əsaslarını işləmiş, Şərq və Qərb geopolitik bloklarının və sivilizasiyaları meqasisteminin yaranması, Şərq mədəniyyət düşüncəsinin monoloji, Qərb mədəniyyət düşüncəsinin isə dialoji modeldə quruluşlanması prosesini araşdırmışdır.[12] O, eyni zamanda, ayrı-ayrı monoqrafiyalarında türk sivilizasiyasını, müasir Azərbaycan tənqidini, Azərbaycan fəlsəfi lirikasını sistemli şəkildə tədqiq etmiş, müqayisəli esseistikanın nümunələrini ( “Nəsimi və Nikolay Kuzanlı”, “Füzuli və Mikelancelo”, “Cavid və Cibran “Peyğəmbər”ləri”) yaratmışdır. Aforizm – Rahid Ulusel yaradıcılığında xüsusi yer tutur.[13][14] Rahid Uluselin apardığı polemikalarda bu mövqe əsaslandırılır ki, qloballaşma – birqütb-ləşmə deyil.[15] Dünyanın birqütblü-piramidal konstruksiyasında bir dövlətin hegemonluğu, bir sivilizasiyanın dominantlığı naminə bütün digər dövlət və sivili¬zasiyaların, bütövlükdə dünyanın hərtərəfli inkişaf imkanları məhdudlaş¬dırılır. Qaliblər və məğlublar eyni qlobal təhlükəliliyin konflikt rejimində yaşamağa məhkum olurlar.[16] Bəşəriyyəti ardıcıl böhranlara, təsadüfiliklərə, sistemsizliyə, deməli, idarəolun¬mazlığa uğraşdıra bilən amorf dünya konstruksiyası qlobal sivilizasiyanın inkişaf məntiqinə ziddir. Bu məntiq – dünya inkişafının nəzəriyyə və praktikasında piramidal qloballaşma modelini deyil, inteqral qloballaşma modelini funksionallaşdırmağı zəruri edir.[17]

  • Rahid Ulusel Fəlsəfə Cəmiyyətlərinin Beynəlxalq Federasiyasının prezidenti prof. Dermot Moranla Afinada keçirilən XXIII Dünya Fəlsəfə Konqresində. 2013
    Rahid Ulusel Fəlsəfə Cəmiyyətlərinin Beynəlxalq Federasiyasının prezidenti prof. Dermot Moranla Afinada keçirilən XXIII Dünya Fəlsəfə Konqresində. 2013
  • Rahid Uluselin Harvard Universitetində keçirilən İkinci Beynəlxalq Konfransda çıxışı. 2011
    Rahid Uluselin Harvard Universitetində keçirilən İkinci Beynəlxalq Konfransda çıxışı. 2011
  • Rahid Ulusel. Harvard Universiteti. Fay House. 2011
    Rahid Ulusel. Harvard Universiteti. Fay House. 2011
  • Rahid Ulusel Yunanıstanın antik Delfi məbədində. 2013
    Rahid Ulusel Yunanıstanın antik Delfi məbədində. 2013
  • Rahid Ulusel Stokholmda keçirilən VIII Dünya Konqresində. 2010
    Rahid Ulusel Stokholmda keçirilən VIII Dünya Konqresində. 2010
  • XXII Dünya Fəlsəfə Konqresinin Koreya Təşkilat Komitəsinin Prezidenti prof. Myunq Hyun Lii (ortada), Koreya İnkişaf Akademiyası Şurasının Prezidenti, prof. Suh Yu-Suk (sağda) və Rahid Ulusel (Xəlilov). 2008
    XXII Dünya Fəlsəfə Konqresinin Koreya Təşkilat Komitəsinin Prezidenti prof. Myunq Hyun Lii (ortada), Koreya İnkişaf Akademiyası Şurasının Prezidenti, prof. Suh Yu-Suk (sağda) və Rahid Ulusel (Xəlilov). 2008

Əsas əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Современная Азербайджанская философская лирика. Баку: 1985
  • Qloballaşma çağında milli özünüdərketmə və geostrategiya. Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2002. ISBN 5-89600-370-6
  • Küreselleşme Sürecinde ABD-Türkiye-Azerbaycan Ortaklığı ve Buna Rusiya’dakı Felsefi-Politoloji Yaklaşım, // 2023 futuroloji dergisi, Ankara, 2003, Dekabr
  • Mədəniyyətlərin İpək Yolu: Azərbaycandan dünya məkanına. Bakı: Təhsil, 2003
  • Mədəniyyət və Texnosivilizasiya. Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2003. ISBN 5-896000-372-2
  • Qloballaşma və Türk sivilizasiyası. Bakı: Çaşıoğlu, 2005. ISBN 5-8066-1661-4
  • Qloballaşma və harmoniya fəlsəfəsi. Bakı: Elm, 2005. ISBN 5-8066-1661-4
  • Философия гармонии в культурах исламского Востока и западного Ренессанса // Проблемы восточной философии, 2005-2006, № 1-2
  • Civilizology as a New Scientific Field // Азербайджан в мире, 2006, № 1
  • Globalization and Turkic Civilization // Азербайджан в мире, 2006, № 1
  • Kainat – Hüceyrə, Hüceyrə – Kainatdır. Bakı: Sabah, 2008. ISBN 5-86106-117-3
  • Paradigmal Rethinking of World Development towards Global Civilization. //
  • The XXII World Congress of Philosophy. Seoul National University, 2008
  • Homouniversalism // Third Global Civilization World Congress (Web Conference) (ingiliscə və çincə). Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
  • The Turks in the Civilizational Evolution of Eurasia // Problems of Art and Culture. International Scientific Journal, Baku, 2009, №4 (30). ISBN 978-9952-445-12-1
  • Esseistika. Bakı: Avropa, 2009. ISBN 8032-9952-8032-3-5
  • Müasir Azərbaycan tənqidi. Bakı: Elm, 2009. ISBN 978-9952-453-17-1
  • Həyat və düşüncə ritmləri. Bakı: Çaşıoğlu, 2009. ISBN 978-9952-27-141-6
  • Ustad Rəsul Rza. Fəlsəfə və Poeziya: Dünya və Azərbaycan klassikasında onların vəhdəti. Bakı: Letterpress, 2010
  • Azərbaycanın beynəlxalq münasibətləri: siyasətdən mədəniyyətədək. Bakı: İdeal-Print, 2010. ISBN 978-9952-447-057
  • Homouniversalism as an Integral Idea of the Multicivilizational World // International Journal of Arts and Sciences (IJAS), 2011, Vol. 4, No.23, ISSN: 1944-6934
  • Qloballaşma və müasir ədəbiyyatın fəlsəfi-estetik problemləri. Bakı: Qoliaf Qrup,
  • 2012. ISBN 978-9952-455-10-2
  • Metaphilosophical Approach to Harmonic-World-System / XXIII World Congress of Philosophy, Philosophy as İnquiry and Way of Life. Athens, 4 – 10 August, 2013, School of Philosophy, National & Kapodistrian University of Athens, Greece, p. 338
  • Türkşünaslıq və azərbaycanşünaslığın dialektikası. Bakı: Elm və təhsil, 2015. ISBN 978-9952-8142-9-3
  • Azərbaycan ədəbi tənqidi XXI əsrdə / Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı, II cilddə, I cild. Bakı: Elm və təhsil, 2016, s.915-969
  • Sabir Rüstəmxanlı: Sözün Dağ Paytaxtı. Bakı: Qanun, 2017
  • Bir Qalanın Bürcləri. Bakı: Elm və təhsil, 2017. ISBN 978-9952-8176-6-9
  • Интеграционные процессы в тюркском пространстве: политические, экономические и культурные взаимоотношения (соавтор). Баку: Элм и тахсил, 2017. ISBN 978-9952-8176-2-1
  • Narın Düşüncələr. Aforizmlər kitabı. Bakı: Şərq-Qərb, 2018. ISBN 978-9952-34-315-1.

Tərcümələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Klassika (F.Laroşfuko, B.Paskal, İ.V.Höte, R.U.Emerson, O.Roden, R.Taqor C.X.Cibran, C.Meriç və A.Platonovun əsərlərindən seçmələr). Bakı: Avropa, 2008. ISBN 8032-9952-8032-3-5
  • Biz və dünya (Dünya klassikasından seçmələr). Bakı: Sabah, 2009. ISBN 5-806106-041-X
  • Yuri Borev. Estetika. Bakı: Təhsil, 2010

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "SOCIÉTÉS MEMBRES DE LA FISP". 2017-10-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-23.
  2. ↑ "The Biocosmological Association – BCA. Organizational structure". en.biocosmology.ru. 2017-08-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-23.
  3. ↑ "Tanınmış filosof Rahid Ulusel yazır: "İdeya tarixinə Platondan sızmalar"".[ölü keçid]
  4. ↑ "Rahid Suleyman Khalilov" (PDF). 2019-01-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-05-23.
  5. ↑ Dindən yüksək “Avesta” Arxivləşdirilib 2018-05-29 at the Wayback Machine
  6. ↑ "На повестке дня - интеграция Азербайджана в мировое сообщество". 1news.az. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
  7. ↑ Cığırların qovuşduğu Yol – TAO Arxivləşdirilib 2018-06-08 at the Wayback Machine
  8. ↑ "ƏDƏBİ TƏNQİD - Rahid S. Ulusel Azərbaycan və dünya klassikası İMADƏDDIN NƏSIMI VƏ NIKOLAY KUZANLI". www.azyb.az. 2021-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-23.
  9. ↑ Rahid Ulusel [ölü keçid]
  10. ↑ "Azərbaycanlı alimin "Avrasiya: daha geniş əməkdaşlığın perspektivləri" mövzusuna həsr olunmuş konqresdəki çıxışı böyük maraq doğurmuşdur". anl.az.
  11. ↑ "- YouTube". www.youtube.com. 2014-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-23.
  12. ↑ Oqyüst Roden: gərilmiş ruhun heykəltəraşı Arxivləşdirilib 2017-07-26 at the Wayback Machine
  13. ↑ "Geriyə baxanda - Rahid Ulusel (13.08.2017)" – www.youtube.com vasitəsilə.
  14. ↑ “Constellations of one fortress: Bakhtiyar Vahabzadeh, Sabir Rustamkhanli, Nizami Jafarov” book published
  15. ↑ "Yeni Dünya Düzəninə Kissincer yanaşması". qaynarinfo.az. 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
  16. ↑ "Kainatın ali məqsədləri boyunca (Esse)". qaynarinfo.az. 2018-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
  17. ↑ "525-ci Qəzet - "Narın düşüncələr"dən seçmələr". 525.az.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]