Rast

Rast – Azərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlarından (məqamlarından) biri, 2) əsas Azərbaycan muğam dəstgahlarından biri.^[1] Bütün müsəlman ölkələrində mövcuddur.

"Rast" sözü farsca "düz, dürüst, müstəqim, düzgün" deməkdir.

Orta əsr musiqi elmində Rast ən birinci və bütün digər muğamların əsası sayılır. Musiqişünaslar Rastı "muğamların anası" adlandırmışlar. Rast Yaxın Şərq xalqlarının şifahi – peşəkar musiqisində 12 əsas muğamdan biridir. Baxmayaraq ki, 12 klassik muğamdan bəziləri şöbə halına keçmiş, bəziləri isə kiçik həcmli muğam əhəmiyyətini kəsb etmişdir, qədim zamanlardan 12 muğamdan Rast öz əvvəlki mahiyyətini bu günədək qoruyub saxlamışdır.

Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabında muğamların dəyişikliyə uğradığını söyləyir. O, Rastı "indiyədək zamanın və hadisələrin sarsdıcı təsirinə qarşı möhkəm duran yeganə muğam" adlandırmışdır. Bakı, Şamaxı, Şuşanın özünəməxsus "muğam məktəbləri"ndə Rast dəstəgahının şöbə və guşələrinin həm say, həm də ardıcıllıq etibarilə müqayisə nəticəsində belə qənaətə gəlmək olur ki, əgər Bakı musiqi məclisində Rast dəstgahı 15, Şuşa məclisində 18, Şamaxıda 21-ə çatır:

Rast ailəsinə bir sıra muğamlar aiddir. "Mahur–Hindi", "Orta Mahur", "Bayatı–Qacar", "Dügah" dəstgahları məhz Rastın variantlarıdır. Bu muğamlar öz quruluşu və musiqi məzmunu baxımından bir-birinə çox uyğundur.

Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisinin 12 muğamından biri. “Qədim musiqişünaslar rastı muğamların anası adlandırmışlar. Rast muğamı nəinki öz adını və kökünün səsdüzümünü, hətta öz tonikasının (mayəsinin) ucalığını belə zəmanəmizə qədər mühafizə edib saxlaya bilmişdir.” ^[2]

Azərbaycan musiqisində: novruz-rəvəndə, rast, üşşaq, hüseyni, vilayəti (bəzən dilkeş), xocəstə, xavəran, əraq, pəncgah, rak, əmiri və məsihi şöbələrindən ibarət dəstgah.

Muğam şöbələri arasında ifa olunan rənglər də əsas muğamın adını daşıyır.^[3]

Bakı musiqi məclislərində “Rast” dəstgahı 15, Şuşa muğam məclisində 18 şöbə və guşədən ibarətdirsə, Şamaxı məclisində isə şöbə və guşələrin sayı 21 olmuşdur. Həmin bu üç muğam məclisində oxunan “Rast” dəstgahının sayı və ardıcıllığı aşağıdakı cədvəldə verilir ^[4][5]:

Rast muğamı əsasında bəstələr

• Ə.Quliyevin rəhbərliyi ilə xalq çalğı alətləri orkestri - Əraq rəngi
• Muğam Teatrının solistləri - Rast rəngi

İran musiqisində "Rast-pəncgah" kimi bilinir: zəngulə, pərvanə nəğmə, ruh-əfza, Xosrovani, pəncgah, süpehr, üşşaq, Şiraz, bayatı-əcəm, mübərriqə, qərəcə, bəhr-nur və əlavə olaraq Əbül-çəp, Leyli və Məcnun, ravəndi, novruz-ha, nəfir, fərəng, əraq şöbə və guşələrindən ibarət dəstgah.^[6]

13 əsas (basit) makamdan biridir.^[7][8][9]

Şeşməqama daxil olan altı əsas muğamlardan biridir ^[10][11].

Quruluşu: 1-1- 1/2 ton formullu üç tetraxordun qovuşuq üsulla (x.1 - intervalı məsafəsində) birləşməsindən ibarətdir; səssırası 10 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının IV, VI, VII, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi kimi “Rast” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri – xalq mahnıları, rəqsləri, aşıq havaları həmin pillələrə əsaslanır.^[12]

Xalq mahnıları

• Aman nənə
• Mən gedirəm Zəngilana
• Çal, oyna

Bəstəkar mahnıları

• "Arşın mal alan" operettasından Əsgərin mahnısı "Arşın mal alan", qızların xoru "Arşın malçı, mal göstər", Cahan xalanın mahnısı “Çadramı sallam başıma”
• "O olmasın, bu olsun" operettasında Rüstəm bəylə Meşədi-İbadın dueti ^[13]

Rəqslər

• Brilliant
• Əsgəranı ^[14]
• Cücələrim ^[15] (musiqi: Qəmbər Hüseynli, sözləri: Tofiq Mütəllibov)

1. ↑ "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Rast". 2021-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-14.
2. ↑ "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları - Tarixi məlumat". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
3. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rəng". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
4. ↑ Ramiz Zöhrabov. Muğam. Bakı: "Azərnəşr", 1991, səh 104.
5. ↑ "Zakir Mirzəyev. Rast muğamı (muğam fənni üzrə metodik vəsait). Bakı, 2010" (PDF). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-06-06.
6. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rast-Pəncgah". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
7. ↑ Turkish Music Portal - Turkish Music Dictionary^{[ölü keçid]}
8. ↑ "Academy of Turkish music by Öztürk Şahin - Özelde Makam Sınıflandırılması". 2017-04-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
9. ↑ ""Esendere" kültür sanat derneği - Hüseyin Sadeddin Arel'in "Türk Musikisi Kimindir" Kitabından alıntılar". 2019-05-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
10. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Şeşmakom (Şeşməqam)". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-14.
11. ↑ UNESCO - Shashmaqom music
12. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rast". 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
13. ↑ "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Rast". 2022-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
14. ↑ "Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony"". 2021-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
15. ↑ Əfrasiyab Bədəlbəyli - Muğamlar Arxivləşdirilib 2021-06-19 at the Wayback Machine. “Azərbaycan pioneri”, 21, 24 fevral 1961.

• Muğam festivalı Arxivləşdirilib 2016-03-13 at the Wayback Machine

• Azərbaycan musiqisi
• Muğam
• Zərbi muğamlar