Raymon Lulli

Raymon Lulli (lat. Raymundus Lullius, isp. Lulio, kat. Ramon Llull; təxminən 1235-ci il, Palma-de-Malorka — 1315-ci il, Palma-de-Malorka) — katalan missioneri, şair, filosof və teoloq, orta əsr Avropa nüfuzlu mütəfəkkirlərindən biri. Lulli Avropa ərəbşünaslığının [1] və Kombinatorikanın banisi sayılır.

Raymon Lulli
kat. Ramon Llull
katalan missioneri, şair, filosof və teoloqu
katalan missioneri, şair, filosof və teoloqu
Doğum tarixi
Doğum yeri Palma-de-Malorka
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Palma-de-Malorka
Milliyyəti katalan
Təhsili
Fəaliyyəti filosof, yazıçı, ilahiyyatçı, missioner, astroloq, şair, klirik[d]
Əsərlərinin dili latın dili
Janrlar poeziya, roman, avtobioqrafiya, traktat, atalar sözü
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Raymon Lulli irsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lullinin hətaının sonunda çoxalan tərəfdarları (təkcə Paris Universitetində 50 magistr və doktorant onun təlimini dəstəklədiklərini bildirirdilər), ondan sonra XV əsrdə nüfuzu artan böyük bir məktəb yaratdılar. O məktəb səhvən Lullun adına yazılan bir sıra əsərlər yaratdı.

Katalan, ərəb və latın dillərində yazılan əsərləriəlyazmalar vasitəsi ilə yayılırdılar. XIV əsr başalnğıcında onun əsərləri ilə bağlı kataloqlar yaradılırdı. Əsərlərinin tam külliyatı — Mayinsda Zalsinger nəşri, 1721—1742-ci illər, 10 cilddə, 7-ci və 8-ci cildlər buraxılmadı. ("Rimada obrazı") şeyri İspaniyada nəşr edildi. Münhendə Lullinin çox böyük əlyazmaları var. Onların bir qismi indiyə qədər dərc edilməyib.

Ernest Renan tərəfindən qeydə alınmış 313 əsərdən çoxu ( təxminən 100) Lulliyə məxsus deyil. O cümlədən əlkimyaya aid olan əsərlər Lullinin ola bilməz: Lulli nəinki əlkimya ilə məşğul olmurdu, hətta onu tənqid edir, onu yalan və mənəviyyatsız adlandırırdı. Ancaq Lullinin bəzi davamçıları onu əlkimyanın ən görkəmli nümayəndəsi adlandırırdılar.

Bu ondan irəli gəlirdi ki, Lullun öz metoduna verdiyi ars magna, ars universalis adları o dövrün terminologiyasına görə məhz istənilən metaldan nəcib metal almaq və həyat eliksiri yaratmaq demək idi.

Lullinin adına çıxılan əsərlərin bir çoxu kobud saxtakarlıqdır: Lulli İngiltərədə heç zaman olmamasına baxmayaraq, ölümündən sonrakı tarixlərdə və uydurulmuş kral Robertin sarayında olduğu bildirilir.

Türkiyəli mütəfəkkir Hilmi Ziya Ülkən "İslam fəlsəfəsi: qaynaqları ve təsirləri" kitabında yazırdı ki, Raymon Lulli 1307-ci ildə Tunis yaxınlığında ərəbcə və İslam fəlsəfəsini öyrənmişdi. Papanı mənəvi xaç səfərləri etməyə təşviq etmiş, əvvəl tam maraqsızlıqla qarşılandığı halda, R.Lullun israrlı təşəbbüsləri sonda papalar tərəfindən qəbul edilmiş və missionerlik təşkilatının təməli olmuşdur. Raymon Lulli İbn Ərəbidən "Əsma əl-Hüsnə"ni "Allahın yüz adı" deyə latıncaya çevirmişdi. "Fütuhat"dan bir çox bölümləri nəql etmişdir. Bir xristian, bir müsəlman, bir yəhudinin mübahisələrini təsvir edən risalə yazmışdı. Təsəvvüfə, kəlama və fəlsəfəyə dair bir çox risalə və kitab yazmış olmasına baxmayaraq, əsasında islamlığa düşmənliyi qızışdırdı.[2][3]

Sxolastik adətlərə görə din və elmin ən görkəmli alimlərinə xüsusi adlar verildiyinə görə, Lull işıqlı alim (doctor illuminatus, illuminatissimus) adlandırılır. İntibah dövründə Lulla Aqrippa Netteesgeym, Nikolay Kuzanski və xüsusilə də Cordano Bruno qoşulur və onun böyüklüyünü öz əsərlərində vəsf edirlər.

Leybnis sonradan Lullda müəyyən yaradıcı fəaliyyət tapırdı.

Əsas kitabları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Книга о Любящем и Возлюбленном. — СПб: «Наука», 1997.
  • Книга о рыцарском ордене (Llibre de l’orde de cavalleria).

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Штекль А. История средневековой философии. Пер. Репринт. — СПб.: «Алетейя», 1996. — 307 с — (Вых. дан. ориг.: М. : Изд. В. М. Саблина, 1912.)
  • Эко У. Поиски совершенного языка в европейской культуре. — СПб: «Alexandria», 2007.
  • Helfferich. R. L. u. die Anfänge der catalonischen Litteratur, 1858.
  • E. Renan. R. Lulle // «Histoire littéraire de la France, par les membres de l’Institut», т. XXIX. — Париж, 1885.
  • Doctor Illuminatus: A Ramon Llull Reader. Еd. A. Bonner. Princeton: Princeton UP, 1993.
  • Кульматов В. А. К истории распространения идей Луллия в России // Россия и гносис. М.: «Рудомино», 2000. — С.53-62.
  • Кульматов В. А. От «Ars magna» Р. Лулия к «Великой науке» Белобоцкого // Verbum.Вып.5. Образы культуры и стили мышления: иберийский опыт.-СПб.: Издательство Санкт-Петербургско философского общества, 2001. С.217-240.
  • Кульматов В. А. Способ задания определений и характер аргументации в «Искусстве» Раймунда Луллия //Историко-логические исследования: Межвузовский сборник. СПБ., 2003. C.111-133.
  • Б. В. Бирюков, В. Н. Тростников. Жар холодных чисел и пафос бесстрастной логики. Формализация мышления от античных времен до эпохи кибернетики. М., Знание, 1977, 2004.
  • Багно В. Русское люллианство как феномен культуры // Багно В. Е. Россия и Испания: общая граница. СПб., 2006, 21-31.
  • Кульматов, В. А. Луллианские произведения А. X. Белобоцкого // Труды Отдела древнерусской литературы, 59, 2008, 352—362.
  • Этьен Жильсон. От Александра Гэльского до Раймунда Луллия. — В кн.: Жильсон, Этьен. Философия в Средние века. От истоков патристики до конца XIV века. М.: «Республика», 2004. — 678 с. — ISBN 5-250-01825-4. — с. 330—355.
  • William Theodore Aquila Barber, Raymond Lull, the illuminated doctor : a study in mediaeval missions, London: C.H. Kelly, 1903.
  • Anthony Bonner (ed.), Doctor Illuminatus. A Ramon Llull Reader (Princeton University 1985), includes The Book of the Gentile and the Three Wise Men, The Book of the Lover and the Beloved, The Book of the Beasts, and Ars brevis; as well as Bonner's "Historical Background and Life" at 1-44, "Llull's Thought" at 45-56, "Llull's Influence: The History of Lullism" at 57-71.
  • Anthony Bonner, The Art and Logic of Ramon Llull: A User's Guide, Leiden: Brill, 2007.
  • Alexander Fidora and Josep E. Rubio, Raimundus Lullus, An Introduction to His Life, Works and Thought, Turnhout: Brepols, 2008.
  • Martin Gardner has written extensively about Llull. His analyses can be found in Logic Machines and Diagrams and Science - Good, Bad and Bogus.
  • J. N. Hillgarth, Ramon Lull and Lullism in Fourteenth-Century France (Oxford University 1971).
  • Mark D. Johnston, The Spiritual Logic of Ramón Llull, Oxford: Clarenden Press, 1987.
  • Antonio Monserat Quintana, La Visión Lulliana del Mundo Derecho (Palma de Mallorca: Institut d'Estudis Baleàrics 1987).
  • Pereira Michela, The Alchemical Corpus attributed to Raymond Lull, London: The Warburg Institute, 1989.
  • Lorenzo Riber, Raimundo Lulio (Barcelona: Editorial Labor 1935, 1949).
  • William Thomas Walsh, Characters of the Inquisition, Tan Books and Publishers, Inc (1940). ISBN 0-89555-326-0
  • Frances Yates includes a brief chapter on Lull in "The Occult Philosophy in the Elizabethan Age" (London, Ark Paperbacks 1979).
  • Frances Yates, "Lull and Bruno" (1982), in Collected Essays: Lull & Bruno, vol. I, London: Routledge & Kegan Paul.
  • Samuel Marinus Zwemer, Raymund Lull, first missionary to the Moslems, New York and London : Funk & Wagnalls Co., 1902; reprinted by Diggory Press, 2006, ISBN 978-1-84685-301-2

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ «Луллий» Arxivləşdirilib 2013-04-21 at the Wayback Machine — статья в "Новой философской энциклопедии".
  2. ↑ Hilmi Ziya Ülken. İslam felsefesi: kaynakları ve tesirleri. Ankara, 1967
  3. ↑ Aytək Zakirqızı. Hilmi Ziya Ülkən Dantenin İslam dininə münasibəti haqqında. Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsi. Dövlət və din. İctimai fikir toplusu. Mart-Aprel 2011. 2(22). səh. 77-81