Riçard Henderson

Riçard Henderson (19 iyul 1945[1][2][…], Edinburq)[3][4] — şotland bioloqudur. Elmi əsərləri əsasən struktur və molekulyar biologiyaya həsr olunub. O, elektron mikroskopdan istifadə edərək bakteriorhodopsin tədqiqatları və membran zülallarının quruluşunun atom modelləri ilə tanınır. Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatıdır. (2017-ci il)[5]

Riçard Henderson
ing. Richard Henderson
Doğum tarixi 19 iyul 1945(1945-07-19)[1][2][…] (79 yaş)
Doğum yeri
Elm sahəsi Molekulyar biologiya
Elmi dərəcəsi
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Kimya üzrə "Nobel" mükafatı "Kopli" medalı
Companion of Honour
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

London Kral Cəmiyyətinin (1983-cü ildən)[6] və Britaniya Tibb Elmləri Akademiyasının üzvü, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvüdür. (1998-ci ildən)[7]

Təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riçard Henderson Nyukaslton İbtidai məktəbində, Hoik və Boroumyuir Liseyində təhsil almışdır.[8] Daha sonra Edinburq Universitetində fizika üzrə təhsil almağa davam etmiş, 1966-cı ildə birinci dərəcəli fərqlənmə diplomu ilə fizika üzrə bakalavr dərəcəsini bitirmişdir. Daha sonra o, Kembricdəki Korpus-Kristi Kollecində aspiranturada oxumuş[9] və 1969-cu ildə Kembric Universitetində fəlsəfə doktoru dərəcəsini almışdır.[10]

Tədqiqatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riçard Henderson, MRC Molekulyar Biologiya Laboratoriyasında Devid Mervin Blounun rəhbərliyi altında fəlsəfə üzrə doktorluq (PhD) üçün kimotripsinin strukturu və mexanizmi üzərində işləmişdir.[11] Doktoranturadan sonra membran zülallarına olan marağı onu, Yel Universitetində tədqiqatçı kimi gərginlikli natrium kanalları üzərində işləməyə vadar etmişdir.

1975-ci ildə MRC-nin Molekulyar Biologiya Laboratoriyasına qayıdan Riçard Henderson elektron mikroskopiyadan istifadə edərək membran zülalının bakteriorhodopsinin strukturunu öyrənmək üçün Naycel Anvinlə birlikdə işləməyə başlamışdır. 1975-ci ildə "Nature" jurnalında Riçard Henderson və Anvin[12] tərəfindən çap olunan məqalədə bakteriorhodopsin üçün aşağı rezolyusiyaya malik struktur modelini və zülalın yeddi transmembran spiraldan ibarət olduğunu göstərmişdir. Bu məqalə bir çox səbəblərə görə vacib idi, membran zülallarının yaxşı müəyyən edilmiş strukturlara malik olduğunu və transmembran alfa spirallarının yarana biləcəyini göstərməsi idi. 1975-ci ildən sonra Riçard Henderson bakteriorhodopsinin strukturu üzərində işləməyə Anvinsiz davam etmişdir. 1990-cı ildə Riçard Henderson "Journal of Molecular Biology" jurnalında elektron kristalloqrafiyadan istifadə edərək yaradılmış bakteriorhodopsinin atom modelini nəşr etmişdir.[13] Bu model membran zülalının ikinci atom modeli olmuşdur. Riçard Henderson tərəfindən elektron kristalloqrafiya üçün işlənib hazırlanmış üsullar bu gün də istifadə olunur.

Son bir neçə ildə Riçard Henderson tək hissəcikli elektron mikroskopiyaya diqqət yetirərək praktiki tədqiqatlarla məşğul olmağa qayıtmışdır. Tək hissəcikli elektron mikroskopiyasının zülallar üçün atom rezolyusiyasını təyin edə bilməsi ideyasının erkən tərəfdarı olması 1995-ci ildə "Quarterly Reviews of Biophysics" jurnalında (Biofizikanın Rüblük Rəyləri) dərc olunan məqalədə qeyd olunmuşdur. Riçard Henderson müntəzəm olaraq kristallar olmadan atom strukturlarını istehsal etməyi hədəfləyir. O, tək hissəcikli elektron mikroskopiyasında istifadə olunan bir çox yanaşmalara, o cümlədən son vaxtlar tək hissəcikli krio-elektron mikroskopiyaya məqsədlərinə çatmağa imkan verən birbaşa elektron detektorlarının qabaqcıl inkişafı da daxil olmaqla, mühüm töhfələr vermişdir.[14]

Digər vəzifələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riçard Henderson 1973-cü ildən Kembricdəki Tibbi Tədqiqat Şurasının Molekulyar Biologiya Laboratoriyasında (MRC LMB) işləmiş və 1996–2006-cı illərdə onun direktoru olmuşdur.[15] O, həmçinin 1993-cü ilin yazında Berkli Kaliforniya Universitetinin Miller İnstitutunda dəvətli professor idi.[16] Hal-hazırda o Tibb Elmləri Akademiyasında Mentorluq Proqramı üzrə mentordur.[17] Akademiyadan kənarda o, maraqlarını Şotlandiya təpələrində gəzmək, kayak sürmək və yaxşı şərab içmək kimi sadalayır.[18][19]

Mükafat və fəxri fərmanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1978-ci ildə — Uilliyam Beyt Hardi Mükafatına layiq görülmüşdür[20]
  • 1983-cü ildə — London Kral Cəmiyyətinin (FRS) üzvü seçilmişdir.
  • 1984-cü ildə — Avropa Biokimya Cəmiyyətləri Federasiyası tərəfindən Hans Krebs medalı ilə təltif edilmişdir.
  • 1998-ci ildə — ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvü seçilmişdir.
  • 1981-ci ildə — Elektron mikroskopiya sahəsində nailiyyətlərinə görə Ernst-Ruska Mükafatına layiq görülmüşdür
  • 1991 Luis S. Rozenstil Mükafatına layiq görülmüşdür.
  • 1993-cü ildə — Tibb üzrə Luis-Jante Mükafatına layiq görülmüşdür.
  • 1998-ci ildə — Tibb Elmləri Akademiyasının (FMedSci) qurucu üzvü seçilmişdir[21]
  • 1999-cu ildə — Qreqori Aminoff Mükafatına layiq görülmüşdür (Naycel Anvin ilə bərabər).
  • 2003-cü ildə — Kembricdəki Korpus-Kristi Kollecinin fəxri üzvü seçilmişdir,
  • 2003-cü ildə — Britaniya Biofizika Cəmiyyətinin fəxri üzvü seçilmişdir[22]
  • 2005-ci ildə — Görkəmli Alim Mükafatına layiq görülmüş və Amerika Mikroskopiya Cəmiyyətinin üzvü olmuşdur.
  • 2008-ci ildə — Edinburq Universitetinin fəxri elmlər doktoru dərəcəsinə layiq görülmüşdür.
  • 2016-cı ildə — Kral Cəmiyyətinin "Kopli" medalı ilə təltif edilmişdir[23]
  • 2016-cı ildə — Biofizika üzrə Aleksandr Hollender mükafatına layiq görülmüşdür.
  • 2017-ci ildə — Viley Mükafatına layiq görülmüşdür[24]
  • 2017-ci ildə — Kral Kimya Cəmiyyətinin (HonFRSC) fəxri üzvü seçilmişdir
  • 2017-ci ildə — Jak Düboşe və Yoahim Frank ilə bərabər "Məhluldakı biomolekulların strukturunun yüksək dəqiqliklə təyin edilməsi üçün krio-elektron mikroskopiyanın inkişafına görə" Kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür[25][26]
  • 2018-ci ildə — Bioloji molekulların elektron mikroskopiyasına xidmətlərinə görə Kraliçanın Doğum Günü Təqdimatının (CH) üzvü təyin edilmişdir[27]
  • 2018-ci ildə — Edinburq Kral Cəmiyyətinin Kral Medalı ilə təltif edilmişdir.
  • 2019-cu ildə — Lids Universitetinin Fəxri Elmlər Doktoru dərəcəsinə layiq görülmüşdür

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Rogers K. Richard Henderson British biologist // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ 1 2 Henderson, Richard // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ Rogers K. Richard Henderson British biologist // Encyclopædia Britannica (англ.)
  4. ↑ Henderson, Richard // Brockhaus Enzyklopädie (нем.)
  5. ↑ Аня Грушина. Увидеть с точностью до атома // Наука и жизнь. — 2017. — № 12. — С. 2–8. Архивировано 23 декабря 2017 года.
  6. ↑ Richard Henderson | Royal Society Архивная копия от 27 октября 2017 на Wayback Machine (англ.)
  7. ↑ Richard Henderson Архивная копия от 15 марта 2018 на Wayback Machine (англ.)
  8. ↑ Анон (2017). "Хендерсон, доктор Ричард" . Кто есть кто (онлайн-Oxford University Press). Оксфорд: A & C Black.doi:10.1093/ww/9780199540884.013.19818.
  9. ↑ Стоддарт, Шарлотта (1 марта 2022 г.). "Структурная биология: как белки получили свой крупный план" . Журнал Knowable . doi : 10.1146/knowable-022822–1 . Получено 25 марта 2022 г.
  10. ↑ Хендерсон, Ричард (1969). Рентгеноструктурный анализ α-химотрипсина: связывание субстрата и ингибитора . lib.cam.ac.uk (диссертация). Кембриджский университет . OCLC 500470310. EThOS uk.bl.ethos.458866 .
  11. ↑ Доктор Ричард Хендерсон, член Королевского общества медицинских наук,Академии медицинских наук
  12. ↑ Хендерсон, Р. (1975). "Трехмерная модель пурпурной мембраны, полученная с помощью электронной микроскопии". Nature . 257 (5521): 28–32. Bibcode : 1975Natur.257…28H . doi : 10.1038/257028a0 . PMID 1161000 . S2CID 4161148 .
  13. ↑ Хендерсон, Р.; Болдуин, Дж. М.; Ческа, ТА; Землин, Ф.; Бекманн, Э.; Даунинг, К. Х. (1990). "Модель структуры бактериородопсина на основе электронной криомикроскопии высокого разрешения". Журнал молекулярной биологии . 213 (4): 899–929. doi : 10.1016/S0022–2836(05)80271–2 . PMID 2359127 .
  14. ↑ Канал ученых."Ричард Хендерсон, CH, FRS, FMedSci, HonFRSC".thescientistschannel.com. Получено 11 февраля 2021 г.
  15. ↑ "Резюме".www2.mrc-lmb.cam.ac.uk.
  16. ↑ Нуриани, Оливия (6 октября 2017 г.). "Двое ученых, связанных с Калифорнийским университетом в Беркли, стали лауреатами Нобелевской премии по химии 2017 года" . The Daily Californian . Получено 10 октября 2017 г.
  17. ↑ Нуриани, Оливия (6 октября 2017 г.). "Двое ученых, связанных с Калифорнийским университетом в Беркли, стали лауреатами Нобелевской премии по химии 2017 года" . The Daily Californian . Получено 10 октября 2017 г.
  18. ↑ Анон (2017). "Хендерсон, доктор Ричард" . Кто есть кто (онлайн-Oxford University Press). Оксфорд: A & C Black.doi:10.1093/ww/9780199540884.013.19818. (Требуется подписка или членство в публичной библиотеке Великобритании .)
  19. ↑ Доктор Ричард Хендерсон, член Королевского общества медицинских наук,Академии медицинских наук
  20. ↑ "Резюме".www2.mrc-lmb.cam.ac.uk.
  21. ↑ Доктор Ричард Хендерсон, член Королевского общества медицинских наук,Академии медицинских наук
  22. ↑ Объявление о новых избранных почетных членах. Архивировано 18 мая 2004 г. в Wayback Machine . Британское биофизическое общество.
  23. ↑ "Пионер визуализации белков с помощью FRS Ричард Хендерсон удостоен престижной медали Копли Королевского общества | Королевское общество" . royalsociety.org .
  24. ↑ "Wiley Prize" . Wiley Foundation . Получено 13 декабря 2017 г.
  25. ↑ "Нобелевская премия по химии 2017 года" . Нобелевский фонд. 4 октября 2017 г. Получено 6 октября 2017 г.
  26. ↑ "Нобелевская премия по химии присуждена за криоэлектронную микроскопию" . The New York Times . 4 октября 2017 г. . Получено 4 октября 2017 г. .
  27. ↑ "№ 62310" . The London Gazette (Приложение). 9 июня 2018 г. стр. B24.