Ricinus speciosus

Adi gənəgərçək (lat. Ricinus communis) — bitkilər aləminin malpigiyaçiçəklilər dəstəsinin südləyənkimilər fəsiləsinin gənəgərçək cinsinə aid bitki növü.

Adi gənəgərçək
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Embryophytes
Klad:
Polysporangiophytes
Klad:
Tracheophytes
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Eudicots
Klad:
Core eudicots
Klad:
Superrosids
Klad:
Rosids
Klad:
Fabids
Dəstə:
Malpigiyaçiçəklilər
Fəsilə:
Südləyənkimilər
Yarımfəsilə:
Acalyphoideae
Triba:
Acalypheae
Yarımtriba:
Ricininae
Cins:
Gənəgərçək
Növ:
Adi gənəgərçək
Beynəlxalq elmi adı

Təsiri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adi gənəgərçək birillik bitki olub, südləyən fəsiləsinə aiddir. Bu bitkidə zəhərli təsir göstərən iki maddə var. Hoksaalbumin, ribin və risinin alkaloididir. Hoksaalbumin qüvvətli zəhərdir. Yalnız toxumunun üst qatında olur (0,1 faizə qədər). Risin bitkinin bütün hissələrində mövcuddur (toxumunda 0,15%, yarpaqlarında 1,37 %-ə qədərdir.

Bütün növ heyvanlar onun toxumunu və ya jımıxını yedikdə zəhərlənir. Bəzi məlumatlara görə onun toxumunun ölüm dozası atlara 30-50 qram, qaramala 350-400 qram, donuzlara 60 qram, qoyunlara 30 qram, buzovlara 20 qram həcmindədir.

Bitkinin vətəni Afrika olaraq təyin edilir. Çünki hər iki yarımkürənin tropik və subtropik zonalarinda təbii şəkildə yaranmışdır. Əsas mədəniyyət mərkəzləri Hindistan, İran, Braziliya, Argentina, Afrika və Çin hesab olunur.

Toksikodinamikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Risin mədə-bağırsağın sinir uclarını kəskin qıcıqlandır. Nəticədə reflektor təsiri ilə orqanizmin mühüm funksiyalarını pozur.

Zəhərlənmənin əlamətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Heyvanlar adi gənəgərçək bitkisini yedikdə 18-24 saatdan sonra onlarda zəhərlənmənin əlamətləri başlayır. Xəstələrdə şiddətli qastro-enterit, sancı, qanlı ishal, sonralar heyvanın getdikcə zəifləməsi, gicəllənməsi baş verir. Eyni zamanda ürək fəaliyyəti də zəifləyir. Risin eritrositləri aqlutinləşdirir. Nəticədə trombun əmələ gəlməsinə, qan sağıntısı və erroziyaya səbəb olur. Bədən hərarəti əvvəlcə 40-41 dərəcəyə qalxır, sonra normadan aşağı düşür. Eyni zamanda ümumi qıc halları da nəzərə çarpır.

Təbabətdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adi gənəgərçək bitkisindən xalq təbabətində geniş isifadə olunur. Bu bitkidən alınan yağ müxtəlif dəri xəstəlikərində istifadə olunur. Onun antibakteriyal, nəmlədirici, sağaldıcı və təmizləyici xüsusiyyətləri — kəpək, qaşınma, dərinin quruluğu, qıcıqlanma və qırmızılıq kimi problemlərin həllində köməkçi olur.

Adi gənəgərçək yağı saçlara əvəzolunmaz xeyir verərək onlara çox yaxşı təsir göstəriir.

Sinonimləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Cataputia major Ludw.
  • Cataputia minor Ludw.
  • Croton spinosus L.
  • Ricinus africanus Mill.
  • Ricinus angulatus Thunb.
  • Ricinus armatus Andr.
  • Ricinus atropurpureus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus badius Rchb.
  • Ricinus borboniensis Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus cambodgensis Benary
    • Ricinus communis var. aegyptiaceus (Popova) Moshkin
    • Ricinus communis var. africanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. africanus (Mill.) Nyman
    • Ricinus communis var. amblyocalyx Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. americanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. americanus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. argentatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. argyratus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. armatus (Andr.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. atratus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrobrunneatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrofulvatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrofuscatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrophoeniceus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atropunicatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atropurpureatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. avellanatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. badius (Rchb.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. bailundensis J.M.Coult.
    • Ricinus communis var. benguelensis Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. blumeanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. brasiliensis Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. brevinodis Moshkin
    • Ricinus communis var. caesius Popova
  • Ricinus communis f. canatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. canescens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. carneatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cervatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cinerascens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cinereatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. communis communis
  • Ricinus communis f. denudatus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. epiglaucus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. erythrocladus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. exiguus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fulvatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fumatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fuscatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. gilvus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. glaucus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. glaucus (Hoffmanns.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. gracilis Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. griseofolius Moshkin
  • Ricinus communis f. guttatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. hybridus (Besser) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. hybridus (Besser) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. incarnatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. indehiscens Moshkin
    • Ricinus communis subsp. indicus Popova & Moshkin
    • Ricinus communis var. inermis (Mill.) Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus communis f. inermis (Mill.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. intermedius Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. japonicus Popova & Moshkin
    • Ricinus communis var. japonicus E.D. Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. laevis (DC.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. leucocarpus (Bertol.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. lividus (Jacq.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. macrocarpus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. macrophyllus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. macrophyllus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. maculatus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. manshuricus V.Bork.
  • Ricinus communis f. marmoreatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. megalospermus (Delile) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. mexicanus (Popova) Moshkin
    • Ricinus communis subsp. mexicanus Popova
    • Ricinus communis var. microcarpus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. microspermus Moshkin
    • Ricinus communis var. minor Steud.
  • Ricinus communis f. murinatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. nanus Moshkin
  • Ricinus communis f. nigellus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. nigrescens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. niveatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. oblongus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. obscurus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. oligacanthus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. ostrinatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. pardalinus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. persicus Popova
  • Ricinus communis f. picturatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. plumbeatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. pruinosus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. pullatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punctatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punctulatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punicans T.Carvalho
  • Ricinus communis f. purpurascens (Bertol.) Pax
    • Ricinus communis var. purpurascens (Bertol.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. radiatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. reichenbachianus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. rheedianus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. roseus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. rufescens T.Carvalho
    • Ricinus communis var. rugosus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. russatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. rutilans Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. sanguineus Baill.
    • Ricinus communis subsp. sanguineus Popova
  • Ricinus communis f. scaber (Bertol. ex Moris) Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. scaber (Bertol. ex Moris) Nyman
  • Ricinus communis f. scriptus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. sinensis Hiltebr.
  • Ricinus communis f. sordidus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. speciosus (Burm.f.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. spontaneus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. stigmosus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. striatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. subpurpurascens Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. subpurpurascens Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. subrotundus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. subviridus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. sulcatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. tigrinus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. umbrinus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. undulatus (Besser) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. vasconcellosii T.Carvalho
  • Ricinus communis f. venosus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. vinatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. violaceocaulis Moshkin
    • Ricinus communis var. virens Popova
    • Ricinus communis var. viridis Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. viridis (Willd.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. zanzibarinus Popova
  • Ricinus communis f. zebrinus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. zollingeri Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. zonatus T.Carvalho
  • Ricinus compactus Huber
  • Ricinus digitatus Noronha
  • Ricinus europaeus T.Nees
  • Ricinus gibsonii auct.
  • Ricinus giganteus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus glaucus Hoffmanns.
  • Ricinus hybridus Besser
  • Ricinus inermis Mill.
  • Ricinus japonicus Thunb.
  • Ricinus krappa Steud.
  • Ricinus laevis DC.
  • Ricinus leucocarpus Bertol.
  • Ricinus lividus Jacq.
  • Ricinus macrocarpus Popova
    • Ricinus macrocarpus var. nudus Popova
  • Ricinus macrophyllus Bertol.
  • Ricinus medicus Forssk.
  • Ricinus medius J.F.Gmel.
  • Ricinus megalosperma Delile
  • Ricinus megalospermus Delile
  • Ricinus messeniacus Heldr.
  • Ricinus metallicus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus microcarpus Popova
    • Ricinus microcarpus var. atrovirens Popova
    • Ricinus microcarpus var. spontaneus Popova
  • Ricinus minor Mill.
  • Ricinus nanus Bald.
  • Ricinus obermannii Groenl.
  • Ricinus peltatus Noronha
  • Ricinus perennis Steud.
  • Ricinus persicus Popova
  • Ricinus purpurascens Bertol.
  • Ricinus ruber Miq.
  • Ricinus rugosus Mill.
  • Ricinus rutilans Müll.Arg.
  • Ricinus sanguineus Groenl.
  • Ricinus scaber Bertol. ex Moris
  • Ricinus speciosus Burm.f.
  • Ricinus spectabilis Blume
  • Ricinus tunisensis Desf.
  • Ricinus undulatus Besser
  • Ricinus urens Mill.
  • Ricinus viridis Willd.
  • Ricinus vulgaris Mill.
  • Ricinus vulgaris Garsault [Invalid]
  • Ricinus zanzibarensis auct.
  • Ricinus zanzibarinus Popova
  • Cataputia major Ludw.
  • Cataputia minor Ludw.
  • Croton spinosus L.
  • Ricinus africanus Mill.
  • Ricinus angulatus Thunb.
  • Ricinus armatus Andr.
  • Ricinus atropurpureus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus badius Rchb.
  • Ricinus borboniensis Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus cambodgensis Benary
    • Ricinus communis var. aegyptiaceus (Popova) Moshkin
    • Ricinus communis var. africanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. africanus (Mill.) Nyman
    • Ricinus communis var. amblyocalyx Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. americanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. americanus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. argentatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. argyratus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. armatus (Andr.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. atratus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrobrunneatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrofulvatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrofuscatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atrophoeniceus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atropunicatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. atropurpureatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. avellanatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. badius (Rchb.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. bailundensis J.M.Coult.
    • Ricinus communis var. benguelensis Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. blumeanus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. brasiliensis Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. brevinodis Moshkin
    • Ricinus communis var. caesius Popova
  • Ricinus communis f. canatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. canescens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. carneatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cervatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cinerascens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. cinereatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. communis communis
  • Ricinus communis f. denudatus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. epiglaucus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. erythrocladus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. exiguus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fulvatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fumatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. fuscatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. gilvus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. glaucus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. glaucus (Hoffmanns.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. gracilis Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. griseofolius Moshkin
  • Ricinus communis f. guttatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. hybridus (Besser) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. hybridus (Besser) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. incarnatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. indehiscens Moshkin
    • Ricinus communis subsp. indicus Popova & Moshkin
    • Ricinus communis var. inermis (Mill.) Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus communis f. inermis (Mill.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. intermedius Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. japonicus Popova & Moshkin
    • Ricinus communis var. japonicus E.D. Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. laevis (DC.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. leucocarpus (Bertol.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. lividus (Jacq.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. macrocarpus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. macrophyllus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. macrophyllus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. maculatus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. manshuricus V.Bork.
  • Ricinus communis f. marmoreatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. megalospermus (Delile) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. mexicanus (Popova) Moshkin
    • Ricinus communis subsp. mexicanus Popova
    • Ricinus communis var. microcarpus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. microspermus Moshkin
    • Ricinus communis var. minor Steud.
  • Ricinus communis f. murinatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. nanus Moshkin
  • Ricinus communis f. nigellus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. nigrescens T.Carvalho
  • Ricinus communis f. niveatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. oblongus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. obscurus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. oligacanthus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. ostrinatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. pardalinus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. persicus Popova
  • Ricinus communis f. picturatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. plumbeatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. pruinosus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. pullatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punctatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punctulatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. punicans T.Carvalho
  • Ricinus communis f. purpurascens (Bertol.) Pax
    • Ricinus communis var. purpurascens (Bertol.) Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. radiatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. reichenbachianus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. rheedianus Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. roseus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. rufescens T.Carvalho
    • Ricinus communis var. rugosus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. russatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. rutilans Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. sanguineus Baill.
    • Ricinus communis subsp. sanguineus Popova
  • Ricinus communis f. scaber (Bertol. ex Moris) Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. scaber (Bertol. ex Moris) Nyman
  • Ricinus communis f. scriptus T.Carvalho
    • Ricinus communis subsp. sinensis Hiltebr.
  • Ricinus communis f. sordidus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. speciosus (Burm.f.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. spontaneus Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. stigmosus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. striatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. subpurpurascens Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. subpurpurascens Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. subrotundus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. subviridus Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. sulcatus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. tigrinus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. umbrinus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. undulatus (Besser) Müll.Arg.
    • Ricinus communis var. vasconcellosii T.Carvalho
  • Ricinus communis f. venosus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. vinatus T.Carvalho
    • Ricinus communis var. violaceocaulis Moshkin
    • Ricinus communis var. virens Popova
    • Ricinus communis var. viridis Popova & Moshkin
  • Ricinus communis f. viridis (Willd.) Müll.Arg.
    • Ricinus communis subsp. zanzibarinus Popova
  • Ricinus communis f. zebrinus T.Carvalho
  • Ricinus communis f. zollingeri Müll.Arg.
  • Ricinus communis f. zonatus T.Carvalho
  • Ricinus compactus Huber
  • Ricinus digitatus Noronha
  • Ricinus europaeus T.Nees
  • Ricinus gibsonii auct.
  • Ricinus giganteus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus glaucus Hoffmanns.
  • Ricinus hybridus Besser
  • Ricinus inermis Mill.
  • Ricinus japonicus Thunb.
  • Ricinus krappa Steud.
  • Ricinus laevis DC.
  • Ricinus leucocarpus Bertol.
  • Ricinus lividus Jacq.
  • Ricinus macrocarpus Popova
    • Ricinus macrocarpus var. nudus Popova
  • Ricinus macrophyllus Bertol.
  • Ricinus medicus Forssk.
  • Ricinus medius J.F.Gmel.
  • Ricinus megalosperma Delile
  • Ricinus megalospermus Delile
  • Ricinus messeniacus Heldr.
  • Ricinus metallicus Pax & K.Hoffm.
  • Ricinus microcarpus Popova
    • Ricinus microcarpus var. atrovirens Popova
    • Ricinus microcarpus var. spontaneus Popova
  • Ricinus minor Mill.
  • Ricinus nanus Bald.
  • Ricinus obermannii Groenl.
  • Ricinus peltatus Noronha
  • Ricinus perennis Steud.
  • Ricinus persicus Popova
  • Ricinus purpurascens Bertol.
  • Ricinus ruber Miq.
  • Ricinus rugosus Mill.
  • Ricinus rutilans Müll.Arg.
  • Ricinus sanguineus Groenl.
  • Ricinus scaber Bertol. ex Moris
  • Ricinus speciosus Burm.f.
  • Ricinus spectabilis Blume
  • Ricinus tunisensis Desf.
  • Ricinus undulatus Besser
  • Ricinus urens Mill.
  • Ricinus viridis Willd.
  • Ricinus vulgaris Mill.
  • Ricinus vulgaris Garsault [Invalid]
  • Ricinus zanzibarensis auct.
  • Ricinus zanzibarinus Popova

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1007.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]