Sığnaq qəzası

Sığnaq qəzası (rus. Сигнахский уезд; gürc. სიღნაღის მაზრა siğnağis mazra) — Rusiya imperiyası (Gürcüstan, Gürcüstan-İmeretiya və Tiflis quberniyaları tərkibində), Gürcüstan Demokratik Respublikası və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası (Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikası tərkibində) tərkibində mövcud olmuş inzibati–ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Sığnaq şəhəri idi.

azərb. Sığnaq qəzası‎ rus. Сигнахский уезд gürc. სიღნაღის მაზრა
Ölkə	Rusiya İmperiyası
Quberniya	Tiflis quberniyası
Mərkəzi	Sığnaq
Yaradılıb	1801, 1846
Ləğv edilib	1840, 1929
Sahəsi	5600 verst² (1836)[1] 4075.5 verst² (1862) 4545.2 verst² (1869 sa.)[2] 4902.7 verst² (1886 sa.)[3] 4620 verst² (1897 sa.)[4] 5291.76 verst² (1909-1913)[5]
Əhalisi	34.981 (1804 sa.)[6] 73.903 (1865)[7] 81.328 (1873 sa.)[8] 88.830 (1886 sa.)[9] 83.576 (1892)[10] 102.313 (1897 sa.)[11] 115.256 (1.1.1908)[12] 142.090 (1913) 158.111 (1926 sa.)[13]
Xəritə

30^{[q 1]} dekabr 1800-cü ildə Kartli–Kaxetiya krallığının Rusiya İmperiyasına birləşdirilməsindən və 18^{[q 2]} mart 1801–ci ildə ləğvindən sonra bu krallığın ərazilərini əhatə edən Gürcüstan quberniyası tərkibində, 24^{[q 3]} sentyabr 1801-ci ildə təşkil edilmişdir.^[14] Kartli–Kaxetiya krallığı dövründə Kaxetiya krallığı 2 mahala bölünürdü: Qaxet mahalı və Qızıq mahalı. Yeni təşkil edilmiş Sığnaq qəzası keçmiş Qızıq mahalını, Telavi qəzası isə Qaxet mahalını əhatə edirdi. 22^{[q 4]} aprel 1840-cı ildə Sığnaq qəzası ləğv edildi, onun ərazisi yeni təşkil edilmiş Gürcüstan–İmeretiya quberniyasının Telavi qəzasına verildi. 26^{[q 5]} dekabr 1846–cı ildə Gürcüstan–İmeretiya quberniyası ləğv edildi, inzibati–ərazi vahidi olaraq Sığnaq qəzası yeni yaradılmış Tiflis quberniyası tərkibində yenidən təşkil edildi.

Rusiya İmperiyasının Zaqafqaziyadakı ərazilərində ilk kameral sayım 14^{[q 6]} aprel 1803-cü ildə başladılmış və 1805-ci ilədək davam etmişdir.^[15] Zaqafqaziyanın Rusiyaya məxsus qismini tamamən əhatə edən ikinci kameral sayım 1816-1817-ci illərdə, üçüncü sayım isə 1830, 1831, 1832-ci illərdə gerçəkləşdirilmişdi.^[15]

1850-ci ildə Tiflisdə nəşr edilmiş "1851-ci il üçün Qafqaz təqvimi"ndə verilən məlumata görə qəzada 1804-cü il kameral sayımı zamanı 34.981 nəfər (kişilər: 19.049 nəfər, qadınlar: 15.932 nəfər) əhali qeydə alınmışdı və onlardan 1.305 nəfəri (kişilər: 715 nəfər, qadınlar: 590 nəfər) Sığnaq şəhərində yaşayırdı.^[6]

1836-cı ildə Sankt-Peterburq şəhərində nəşr edilmiş "Qafqaz arxasındakı rus mülklərinin statistik, etnoqrafik, topoqrafik və iqtisadi münasibətlərinin icmalı" əsərinin I hissəsində Sığnaq qəzasının əhalisi 1830-1832-ci illərdə gerçəkləşdirilmiş kameral sayımın məlumatları əsasında təsvir edilmiş, ancaq məlumatların sayımın yekun yoxsa ilkin nəticələrini əks etdirdiyi dəqiqləşdirilməmişdir. Qeyd edilən I hissədə təqdim edilən məlumatlara görə qəzada 1-i şəhər (Sığnaq) 56-sı kənd olmaqla 57 yaşayış məntəqəsi yerləşirdi.^[16] Bütün məntəqələrdə 7.216 tüstü kəndli əhali vardı.^[16] Kəndlilərdən 3.955 tüstü dövlət xəzinəsinə, 1.928 tüstü mülkədarlara, 1.333 tüstü isə kilsəyə məxsus idi.^[16] Təxminən 70 ailəni əhatə edən zadəganlar və ruhanilər də daxil olmaqla qəzada bütün sosial təbəqələrdən olan əhalinin sayı kişi cinsindən 31.847 nəfər idi və onlardan 27.428 nəfərini gürcülər, 3.775 nəfərini ermənilər, 604 nəfərini azərbaycanlılar, 40 nəfərini isə imeretililər təşkil edirdi.^[16] Azərbaycanlı olan əhalinin qadın cinsindən olan fərdləri qeydə alınmamışdır.^[16] Qadın cinsindən gürcülərin sayı 22.127 nəfər, ermənilərin sayı 3.077 nəfər, imeretililərin sayı isə 32 nəfər idi.^[16] Azərbaycanlı qadınlar sayılmadan bütün qəzada qadın cinsindən olan əhali 25.236 nəfər olmuşdur.^[16] Qəzadakı ümumi sayı 7.216 tüstü olan kəndlilərdən 550-si Sığnaq şəhərində yaşayırdı, onlardan 524 tüstü dövlət xəzinəsinə, 13 tüstü mülkədarlara, 13 tüstü isə kilsəyə məxsus idi.^[17] Sığnaq şəhərində bütün sosial təbəqələrdən kişi cinsindən toplam 1.636 nəfər əhali yaşayırdı və bu da kişi cinsindən bütün qəza əhalisinin (31.847 nəfər) təxminən 5.14%-ni təşkil edirdi. Sığnaq şəhərində yaşayan kişi cinsindən əhalinin 65 nəfəri gürcülərdən, 1.571 nəfəri isə ermənilərdən ibarət idi.^[17] Şəhərdə qadın cinsindən gürcülərin sayı 64 nəfər, ermənilərin sayı isə 1.280 nəfər idi.^[17]

1851–ci ildə Rusiyada əhali sayının araşdırılması üçün həyata keçirilmiş IX təftişə əsasən, inzibati cəhətdən Qori, Yelizavetpol, Sığnaq, Telav və Tiflis qəzalarını, həmçinin Dağ dairəsini, Car–Balakən hərbi dairəsini, Osetiya dairəsini və Tuş–Pşav–Xevsur dairəsini əhatə edən Tiflis quberniyasının əhalisi 267.786 nəfəri kişilər, 223.699 nəfəri qadınlar olmaqla 491.485 nəfər idi.^[18] Əhalinin ümumi sayı haqqında məlumatlar imperiyanın Maliyyə Nazirliyinin Zaqafqaziya idarəsi tərəfindən təqdim olunmuşdu.^[19] Qəzalar və dairələr üzrə qadınların ayrıca sayını müəyyən etmək münkün olmamışdır.^[18] Kişilərin qəzalar və dairələr üzrə sayı haqqında məlumatlar isə Tiflisdən həqiqi dövlət məsləhətçisi Aleksey Fyodoroviç Kruzenştern tərəfindən təqdim olunmuşdu, bu məlumatlar Car–Balakən hərbi dairəsi istisna olmaqla quberniyanın kənd yerlərində 1842–ci ildə, şəhər yerlərində 1848–ci ildə, ümumən Car–Balakən hərbi dairəsinin yaşayış yerlərində isə 1844–cü ildə həyata keçirilmiş kameral təsvirlərə əsaslanırdı.^[19] Beləliklə, həmin məlumatlara əsasən Sığnaq qəzasının bütün yaşayış yerlərində kişi cinsindən toplam 39.667 nəfər əhali yaşayırdı.^[18]

1869-cu ildə həyata keçirilmiş kameral sayımın məlumatlarının 1869-cu ildə tərtib edilmiş "Qafqazın 5 verstlik xəritəsi"ndəki məlumatlarla dəqiqləşdirilməsi ilə tərtib edilmiş və 1872-ci ildə Sankt-Peterburqda çap edilmiş "Tiflis quberniyasının və Zaqatala dairəsinin hərbi icmalı"nda nəşr edilmiş "Tiflis quberniyasının yaşayış yerlərinin siyahısı"nda verilən məlumatlara əsasən 1869-cu ildə kameral sayım zamanı Sığnaq qəzasında 56 yaşayış məntəqəsində (Sığnaq şəhəri və 55 kənddə) 10.941 tüstü əhali qeydə alınmışdı və onlardan 8 kənddə 551 tüstü (Lənətlikənddə 115 tüstü, Ləmbəlidə 114 tüstü, Qanlıkənddə 110, Muğanlıda 73 tüstü, Keşəlidə 65 tüstü, Tüllərdə 31 tüstü, Qarabağlıda (mənbədə: rusca "Цицматиани") 24 tüstü və Düzəyrəmdə 19 tüstü) azərbaycanlılar idi.^[20]

1869-cu ildə həyata keçirilmiş kameral sayımın məlumatlarının 1869-cu ildə tərtib edilmiş "Qafqazın 5 verstlik xəritəsi"ndəki məlumatlarla dəqiqləşdirilməsi ilə tərtib edilmiş "Tiflis quberniyasının yaşayış yerlərinin siyahısı"nda verilən məlumatlara əsasən Sığnaq qəzasının yaşayış məntəqələri^[20]

Yaşayış məntəqəsi  (az.)	Tiflis quberniyasının yaşayış yerlərinin siyahısıda adı  (rus.)	Qafqazın 5 verstlik xəritəsində adı  (rus.)	Əhalinin sayı, (tüstü ilə)	Etnik tərkibi
1. Sığnaq şəhəri	Сигнахъ	Сигнахъ	1 632
2. Anaqi kəndi	Анаги	Анага	389	gürc. və erm.
3. Bodbisxevi ---	Бодбисъ-Хеви	Бодбисъ-Хеви	586	gürc.
4. Cuqaani ---	Джугаани	Джугаани	264	gürc.
5. Kotaani ---	Котаани	Котаны	38	gürc.
6. Ozaani ---	Озаани	Озани	82	gürc.
7. Prasiani ---	Прасіани	Прасіани	49	gürc.
8. Tibaani ---	Тибаани	Тибаани	141	gürc.
9. Bodbe-Toqlaane ---	Бодбе-Toглаане	Бодби	284	gürc.
10. Bodbe-Zurabaani ---	Бодбе-Зурабаане	---	282	gürc.
11. Kedeli ---	Кедели	Кедели	109	gürc.
12. Vakiri ---	Вакири	Вакиры	512	gürc. və erm.
13. Kardanexi ---	Карданехи	Карданахи	450	gürc.
14. Mağaro ---	Магаро	Магаро	350	gürc.
15. Maşnaari ---	Машнаари	Машнаари	125	gürc.
16. Mirzaani ---	Мирзаани	Мирзаани	263	gürc.
17. Arboşki ---	Арбошки	Барбошки	128	gürc.
18. Tslukaani ---	Цлукаани	Цлункани	6	gürc.
19. Yuxarı Maçxaani ---	Мачхаани-Верхній	В.Мачхани	366	gürc.
20. Aşağı Maçxaani ---	Мачхаани-Нижній	Н.Мачхани	195	gürc.
21. Paniani ---	Паніани	Паніани	93	gürc.
22. Böyük Sakobo ---	Болыш. Сакобо	Сакобо	268	gürc.
23. Kiçik Sakobo ---	Мал. Сакобо	---	342	gürc.
24. Asanuri ---	Асанури	Асанури	87	gürc.
25. Aleksandrovka ---	Александровка	Александровка	52	ukr.
26. Sloboda Tsarkie-Kolodtsı ---	Слоб. Царскіе-Колодцы	Слоб. Царскіе-Колодцы	54	rus.
27. Ziarii Kaçreti ---	Зіарии Качрети	Сакобо	183	gürc.
28. Aqram-Dorçieti ---	Аграмъ-Дорчіети	Аграми	183	gürc.
---. ---	---	Дорчіети	33	gürc.
29. Axaşeni ---	Ахашени	Ахашены	181	gürc.
30. Dzeqaani ---	Дзегаани	Дзеганы	30	gürc.
31. Bakurtsixe ---	Бакурцихе	Бакурцихи	164	gürc.
32. Kolaki ---	Колаки	Колаги	75	gürc.
33. Velistsixe ---	Велисцихе	Велисцихе	393	gürc. və erm.

1873-cü ilə olan kameral sayıma əsasən qəzada 81.328 nəfər (44815 nəfəri kişilər, 36513 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı.^[8] Onlardan nəfəri 9.265 nəfəri (5055 nəfəri kişilər, 4210 nəfəri qadınlar) Sığnaq şəhərində, 72.063 nəfəri (39760 nəfəri kişilər, 32303 nəfəri qadınlar) isə kəndlərdə məskunlaşmışdı.^[8] Şəhərdə məskun əhalinin 5.679 nəfərini ermənilər, 3.498 nəfərini gürcülər, 8 nəfərini isə digərləri təşkil edirdi.^[21] Şəhərdə azərbaycanlılar qeydə alınmamışdı.^[21] Kəndlərdə yaşayan əhalinin isə 63.322 nəfərini gürcülər, 3.755 nəfərini ermənilər, 3.419 nəfərini azərbaycanlılar, 5 nəfərini imeretililər, 1.562 nəfərini isə ruslar və digərləri təşkil edirdi.^[21]

26 may (14 may ^{Yuli təqvimi}) – 29 dekabr (17 dekabr ^{Yuli təqvimi}) 1886-cı ildə ailələr üzrə aparılmış kameral siyahıyaalmaya əsasən qəzada 59 yaşayış məntəqəsi vardı, onlardan yalnız biri (Sığnaq) şəhər qalan 58-i isə kəndlər idi. Kəndlər 44 kənd icmasına daxil idi. Sığnaq şəhərində yaşayan 10.604 nəfərdən (kişilər: 5.813 nəfər, qadınlar: 4.791 nəfər) 5.854 nəfərini (kişilər: 3.412 nəfər, qadınlar: 2.442 nəfər) ermənilər, 4.644 nəfərini (kişilər: 2.328 nəfər, qadınlar: 2.316 nəfər) gürcülər, 106 nəfərini (kişilər: 73 nəfər, qadınlar: 33 nəfər) isə ruslar təşkil edirdi.^[9] Bütün qəzada ümumi əhalinin 3.97%-ini, kənd əhalisinin isə 4.50%-ini azərbaycanlılar təşkil edirdi və onlar monoetnik əhaliyə sahib 9 kənddə yaşayırdılar: Kodalo polis şöbəsinin Düzəyrəm kənd icmasını təşkil edən Düzəyrəm kəndində, Keşəli kənd icmasını təşkil edən Keşəli kəndində, Ləmbəli kənd icmasını təşkil edən Ləmbəli kəndində, Muğanlı kənd icmasını təşkil edən Muğanlı kəndində, Tüllər kənd icmasını təşkil edən Tüllər kəndində və Qarabağlı kənd icmasını təşkil edən Qarabağlı kəndində, Şirək polis şöbəsinin Usublu kənd icmasını təşkil edən Usublu kəndində, Eldar kənd icmasını təşkil edən Lənətlikənd və Qanlıkənd kəndlərində.

Etnik qrup	26 may (14 may Yuli təqvimi) – 29 dekabr (17 dekabr Yuli təqvimi) 1886-cı ildə ailələr üzrə aparılmış kameral siyahıyaalmaya əsasən ümumi əhalinin etnik tərkibi[9]
	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	48 354	40 476	88 830	100.00%
Gürcülər	39 438	33 877	73 315	82.53%
Ermənilər	5 731	4 336	10 067	11.33%
Azərbaycanlılar	2 112	1 411	3 523	3.97%
Ruslar	1 045	838	1 883	2.12%
Polyaklar	28	14	42	0.05%

Etnik qrup	26 may (14 may Yuli təqvimi) – 29 dekabr (17 dekabr Yuli təqvimi) 1886-cı ildə ailələr üzrə aparılmış kameral siyahıyaalmaya əsasən kənd əhalisinin etnik tərkibi[9]
	Ailə sayı	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	14 317	42 541	35 635	78 226	100.00%
Gürcülər	12 450	37 110	31 561	68 671	87.79%
Ermənilər	796	2 319	1 894	4 213	5.39%
Azərbaycanlılar	674	2 112	1 411	3 523	4.50%
Ruslar	389	972	805	1 777	2.27%
Polyaklar	8	28	14	42	0.05%

Kənd	26 may (14 may Yuli təqvimi) – 29 dekabr (17 dekabr Yuli təqvimi) 1886-cı ildə ailələr üzrə aparılmış kameral siyahıyaalmaya əsasən Sığnaq qəzasında azərbaycanlıların məskunlaşma yerləri
	Ailə sayı	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	674	2 112	1 411	3 523	100%
Ləmbəli	115	505	387	892	100%
Qanlıkənd	215	390	261	651	100%
Muğanlı	81	293	201	494	100%
Lənətlikənd	93	294	142	436	100%
Keşəli	41	174	127	301	100%
Tüllər	42	182	116	298	100%
Usublu	47	105	75	180	100%
Düzəyrəm	18	82	62	144	100%
Qarabağlı	22	87	40	127	100%

1892-ci ilə olan polis məlumatlarına əsasən Sığnaq qəzasında toplam 83.576 nəfər əhali yaşayırdı ki, onlardan da 8.861 nəfəri Sığnaq şəhərində qalanları isə kəndlərdə məskunlaşmışdı.^[10]

9 fevral (28 yanvar ^{Yuli təqvimi}) – 21 fevral (9 fevral ^{Yuli təqvimi}) 1897-ci ildə gerçəkləşdirilmiş Rusiya İmperiyasının ilk ümumimperiya əhali siyahıyaalınmasına əsasən Tiflis quberniyasının Sığnaq qəzasına daxil olan Muğanlı kəndində 2.158^[22] nəfər (kişilər: 1.149 nəfər, qadınlar: 1.009 nəfər), Qanlıkənddə 902^[23] nəfər (kişilər: 535 nəfər, qadınlar: 367 nəfər) əhali yaşayırdı. Hər iki kənddə əhalinin tamamı müsəlman idi.^[22][23] Bundan əlavə qəzanın Qazaxlı qəsəbəsində də hər iki cinsdən toplam 616 nəfər (kişilər: 347 nəfər, qadınlar: 269 nəfər) olan əhalinin 613 nəfərini müsəlmanlar təşkil edirdi.^[23]

1907-ci ildə Tiflisdə nəşr edilmiş "1908-ci il üçün Qafqaz təqvimi"ndə 1905^[24]-ci il üçün verilən məlumata əsasən qəzanın Kodalo polis şöbəsinə daxil olan İor-Muğanlı kənd icmasında (icmalar siyahısında № 1931)^[25] yerləşən Ləmbəli kəndində 740^[26] nəfər, Keşəli kəndində 541^[27] nəfər, Tüllər kəndində 403^[28] nəfər, Muğanlı kəndində 378^[29] nəfər, Qarabağlı (mənbədə: rusca "Цицматиани") kəndində 315^[30] nəfər, Düzəyrəm kəndində 211^[31] nəfər, Baldoy kəndində 209^[32] nəfər azərbaycanlı yaşayırdı.

Etnik qrup	"Zaqafqaziyada torpaq müəssisələrinin tətbiqi üzrə suallar haqqında materiallar"a əsasən 1 yanvar 1908-ci il tarixinə Sığnaq qəzası əhalisi[12]
	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	61 357	53 899	115 256	100.00%
Gürcülər	50 474	44 517	94 991	82.42%
Osetinlər	3 625	2 968	6 593	5.72%
Ruslar	2 969	2 401	5 370	4.66%
Ermənilər	2 119	2 018	4 137	3.59%
Azərbaycanlılar	1 777	1 705	3 482	3.02%
İmeretili	393	290	683	0.59%

1909-cu ildə Tiflisdə nəşr edilmiş "1910-cu il üçün Qafqaz təqvimi"nin I hissəsində, 14^{[q 7]} yanvar 1909-cu il tarixinə verilən məlumata görə bütün qəzada 146.949^[33] nəfər (kişilər: 76.210 nəfər, qadınlar: 70.739 nəfər), Sığnaq şəhərində 15.550^[33] nəfər (kişilər: 7.880 nəfər, qadınlar: 7.670 nəfər), qəzaya daxil olan 86 kənddə isə 131.399 nəfər (kişilər: 68.330 nəfər, qadınlar: 63.069 nəfər) əhali yaşayırdı, onlardan 7.168 nəfəri (kişilər: 3.689 nəfər, qadınlar: 3.479 nəfər) azərbaycanlılar idi.^[34] Azərbaycanlılar qəzanın Şirək polis şöbəsinin Alazanarxası rayonu Qabal kənd icmasını təşkil edən Qabal kəndində 440 nəfər (kişilər: 260 nəfər, qadınlar: 180 nəfər), Kodalo polis şöbəsinin İor-Muğanlı kənd icmasını təşkil edən 7 kənddə 6.728 nəfər (kişilər: 3.429 nəfər, qadınlar: 3.299 nəfər) idilər və hər iki icmada əhalinin 100%-ini təşkil edirdilər.^[35] İor-Muğanlı kənd icmasının əhalisi tamamən azərbaycanlılardan ibarət olan Ləmbəli kəndində 1.950^[36] nəfər, Keşəli kəndində 1.430^[37] nəfər, Muğanlı kəndində 1.030^[38] nəfər, Tüllər kəndində 755^[39] nəfər, Qarabağlı (mənbədə: rusca "Цицматиани") kəndində 644^[40] nəfər, Baldoy kəndində 470 nəfər, Düzəyrəm kəndində 449^[41] nəfər yaşayırdı.

Etnik qrup	"1910-cu il üçün Qafqaz təqvimi"ndə yayınlanmış məlumatlara əsasən, 14[q 8] yanvar 1909-cu il tarixinə Sığnaq qəzasında kənd (kənd icmaları üzrə) əhalisi[34]
	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	68 330	63 069	131 399	100.00%
Gürcülər və İmeretililər	52 425	49 007	101 432	77.19%
Ermənilər və Gürcülər	6 370	6 013	12 383	9.42%
Azərbaycanlılar	3 689	3 479	7 168	5.46%
Ruslar	3 057	2 671	5 728	4.36%
İmeretililər	1 198	857	2 055	1.56%
Osetinlər	1 109	701	1 810	1.38%
Osetinlər və İmeretililər	482	341	823	0.63%

Etnik qrup	"1914-cü il üçün Qafqaz təqvimi"ndə yayınlanmış məlumatlar əsasında, 1913-cü il tarixinə Sığnaq qəzası əhalisi
	Əhali: kişilər	Əhali: qadınlar	Əhali: hər iki cins	Nisbəti, ≈
Toplam	80 734	61 356	142 090	100.00%
Gürcülər	63 813	46 583	110 396	77.69%
Ermənilər	8 216	7 836	16 052	11.30%
Ruslar	4 436	4 193	8 629	6.07%
Müxtəlif asiyalı xalqlar	3 763	2 272	6 035	4.25%
Qafqaz dağlıları	344	325	669	0.47%
Yəhudilər	158	144	302	0.21%
Digər avropalı xalqlar	4	3	7	0.01%

17 dekabr, 1926-cı il tarixində gerçəkləşmiş ilk Ümumsovet siyahıyaalınması zamanı Sığnaq qəzasında 6.097 nəfər və ya ümumi qəza əhalisinin 3.86%-i etnik kimliyini azərbaycanlı olaraq göstərmişdir.^[13] Eyni sayımda ana dilim azərbaycan dilidir deyənlər isə 6.344 nəfər və ya ümumi qəza əhalisinin 4.01%-i olmuşdur.^[13]

1. Обозрение российских владений за Кавказом, в статистическом, этногафическом, топографическом и финансовом отношениях, произведенное и изданное по высочайшему соизволению. Напечатано в городе Санкт Петербург, в типографии внешней торговли в 1836 году: Часть I. А. Грузия. 3. Сигнахский уезд, стр. 305-354
2. Кавказский календарь на 1851 год, изданный от Канцелярии Наместника Кавказского. Типография Главного Управления Наместника Кавказского. Тифлис, 1850 год.
3. О народонаселенiи Россiи по губернiямъ и уѣздамъ: LIII. Тифлисская губернiя, стр. 139 – 141. // Девятая ревизiя. Изслѣдованiе о числѣ жителей въ Россiи въ 1851 году Петра Кеппена. Санктпетербургь: Вь Типографiи Императорской Академiи наукь, 1857, 297 стр.
4. Военный обзор Тифлисской Губернии и Закатальского округа. Составил Генерального штаба подполковник Филипов (Владимир Николаевич Филиппов). Санкт-Петербург, Типография Товарищества "Общественная польза", по Мойке, № 5, 1872, 411 страниц.
5. II. Географическія, этнографическія и статистическія данныя. — Таблица пространства, населенiя и населенности Кавказскаго края, с пояснительною запискою Н. К. Зейдлица, стр. 99 – 105. // Извѣстія Кавказскаго отдѣла Императорскаго Русскаго Географическаго общества. Томь V. Подь редакціею Л. П. Загурскаго. Тифлись: Типографія Главнаго Управленія Намѣстника Кавказскаго, 1877 – 1878.
6. Ethnographie des Kaukasus, in Karte und Tabelle dargestellt von N. v. Seidlitz, Oberredakteur des Kaukasischen Statistischen Comité's, seiten 340–347. // Dr. A. Petermann's Mitteilungen aus Justus Perthes' geographischer Anstalt. Herausgegeben von Dr. E. Behm. 26. Band. Gotha: Justus Perthes, 1880, X+478 seiten.
7. Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Без пагинации). Изд. по распоряжению главноначальствующего гражд. частью на Кавказе Завкавк. стат. ком. - 1893.
8. Кавказский Календарь на 1895 год. Издан по распоряжению Главноначальствующего гражданской частью на Кавказе, при Закавказском статистическом комитете под редакцией члена того же Комитета, статского советника Е. Кондратенко. Тифлис, Типография Грузинского издательства Товарищества, 1894 год.
9. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 года. Под редакцией Николай Александровича Тройницкого. Населённые места Российской империи в 500 и более жителей с указанием всего наличного в них населения и числа жителей преобладающих вероисповеданий по данным первой всеобщей переписи населения 1897 года. Санкт-Петербург, 1905. Печатано по распоряжению Господина Министра Внутреннихъ Делъ. Типография "Общественная польза". Большая Подъяческая ул., д. № 39. Паровая Типо-Литография Н. Л. Ныркина. Измайловский полкъ, 7 рота, д. № 13. Оглавление: Губернии и области Кавказа.—>LXIX. Тифлисская губерния, стр. 48-51
10. Кавказский Календарь на 1908 год. Издан по распоряжению Наместника Его Императорского Величества на Кавказе при Закавказском статистическом комитете под редакцией Старшего Редактора Статистического Отдела Д.Д. Пагирева. LXIII год. Тифлис, Типография К.П. Козловского, Головинский проспект, № 12, 1907-ой год.
11. Кавказский Календарь на 1910 год. Издан по распоряжению Наместника Его Императорского Величества на Кавказе Канцелярией Наместника под редакцией вице-директора Канцелярии В.В.Стратонова. LXV годъ, часть I. Типография и переплетная Т-ва "Либерман и К°". Тифлисъ, Крыловская, 15, 1909-ый год.
12. Материалы по вопросу о введении земских учреждений в Закавказье. Работы губернских совещаний 1909 года. Том VII. Тифлисская губерния и Закатальский округ. Издание Канцелярии Наместника Его Императорского Величества на Кавказе. Тифлис, Типография Канцелярии Наместника Его Императорского Величества на Кавказе, 1910 год, 602 страниц.