Saqqız

Saqqız — udulmadan çeynəmək üçün nəzərdə tutulmuş yumşaq, yapışqan maddə. Müasir saqqız dadlandırıcılar, yumşaldıcılar/plastikləşdiricilər, aromatizatorlar, rəngləndiricilər və adətən sərt olan poliol örtüyündən ibarətdir. Onun elastik-plastik, yapışqan, çeynəmə xüsusiyyətlərinə kömək edən polimer, plastifikator və qatran komponentlərinin fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə onun teksturası kauçuku xatırladır.[1]

Saqqız
Saqqız yastıqcıqlarda
Saqqız plastinka formasında

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Saqqız çeynəmə ənənəsi görünür ki, təkamül prosesi ilə zaman-zaman inkişaf etmişdir, çünki bu vərdişin izləri bir çox müxtəlif erkən sivilizasiyalarda müşahidə olunur.[2] Saqqız müxtəlif formalarda Neolit dövründən bəri mövcuddur. Finlandiyanın Kierikki şəhərində ağcaqayın qabığının qatranından hazırlanmış, üzərində diş izləri olan 5 min illik saqqız tapılmışdır.[3] Saqqızın hazırlandığı qatran belə hesab edilirdi ki, antiseptik xüsusiyyətlərə və digər müalicəvi faydalara malikdir. O, kimyəvi cəhətdən neft qatranına bənzəyir və bu baxımdan digər erkən saqqızlardan fərqlidir.[4][5] Mayyalılar və asteklər saqqızın müsbət xüsusiyyətlərindən ilk dəfə istifadə etmişdilər.[6][7] Onlar saqqız kimi bir maddə hazırlamaq üçün və gündəlik istifadədə əşyaları bir-birinə yapışdırmaq üçün əsas kimi təbii ağac saqqızından istifadə etdilər.[8] Saqqızın bəzi formaları Qədim Yunanıstanda da çeynənilirdi. Qədim yunanlar saqqız ağacının qatranından hazırlanmış saqqız çeynəyirdilər. Ağcaqayın qabığının qatranı kimi saqqız ağacının da saqqızı antiseptik xüsusiyyətlərə malikdir və onun ağız sağlamlığını qorumaq üçün istifadə edildiyi güman edilir.[9] Bir çox başqa mədəniyyətlərdə də insanlar bitkilərdən, otlardan və qatranlardan hazırlanmış saqqız kimi maddələr çeynəmişdir.

Saqqızın dünya sivilizasiyalarına aid olmasına baxmayaraq, bu məhsulun modernləşdirilməsi və kommersiyalaşdırılması əsasən ABŞ-də baş vermişdir. Amerika hinduları küknar ağaclarının şirəsindən hazırlanmış qatran çeynəyirdilər.[10] Yeni İngiltərə köçkünləri bu təcrübəni götürdülər və 1848-ci ildə Con B. Kurtis "The State of Maine Pure Spruce Gum" adlı ilk kommersiya məqsədli saqqızını hazırlayıb satdı. Beləliklə, sənayeləşən Qərb, ağac saqqızlarını unudaraq, İlk Amerikalılar vasitəsilə saqqızı yenidən kəşf etdi. Təxminən 1850-ci illərdə neft məhsulu olan parafin mumundan hazırlanmış saqqız hazırlandı və tezliklə populyarlıq baxımından küknar saqqızını ötüb keçdi. Bu erkən saqqızları şirinləşdirmək üçün çeynəyənlər tez-tez bir boşqab şəkər tozundan istifadə edərdilər və onun şirinliyini qorumaq üçün saqqızı təkrar-təkrar batırardılar.[11] 28 dekabr 1869-cu ildə Vilyam Sempl 98,304 nömrəli saqqız üçün erkən patent aldı.[12]

İlk ətirli saqqız 1860-cı illərdə Kentukkidə əczaçı Con Kolqan tərəfindən yaradılmışdır. Kolqan balzam ağacının (Myroxylon) ekstraktından əldə edilən ətirli şəkər tozu ilə qarışdıraraq kiçik ətirli saqqız çubuqlarını yaratdı və onu "Taffy Tolu" adlandırdı.[13] Kolqan həmçinin tropik həmişəyaşıl ağac olan Manilkara qatranından əldə edilən qatran əsaslı saqqızın istehsalı və qablaşdırılmasında da öncül olub. O, daha böyük çubuqlardan saqqız çiplərinin avtomatik kəsilməsi üçün patent aldı: 2 avqust 1910-cu il tarixdə 966,160 ABŞ dolları "Saqqız çipləri əmələ gətirən maşın"[14] və saqqız çubuqları üçün sarğıların avtomatik kəsilməsi üçün patent: ABŞ 913,352 "Veb-kəsmə əlavəsi" sarma maşınları üçün" 23 fevral 1909-cu ildə[15] Luisvildə Colgan Saqqız Şirkətinin əməkdaşı, ixtiraçı Ceyms Henri Bredi tərəfindən patentləşdirildi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Estruch, RA. Gum base // Fritz, D (redaktor). Formulation and Production of Chewing and Bubble Gum (2). Essex: Kennedy's Publications Ltd. 2008. 93–118.
  2. ↑ Fenimore, EL. The History of Chewing Gum, 1849–2004 // Fritz, D (redaktor). Formulation and Production of Chewing and Bubble Gum. Essex: Kennedy's Publications Ltd. 2008. 1–46. ISBN 9780955808524.
  3. ↑ "Student dig unearths ancient gum" Arxivləşdirilib 2017-09-19 at the Wayback Machine BBC.co.uk.
  4. ↑ Fagernäs, Leena; Kuoppala, Eeva; Tiilikkala, Kari; Oasmaa, Anja. "Chemical Composition of Birch Wood Slow Pyrolysis Products". Energy & Fuels. 26 (2). 2012: 1275–83. doi:10.1021/ef2018836.
  5. ↑ Kekäläinen, Timo; Venäläinen, Tapani; Jänis, Janne. "Characterization of Birch Wood Pyrolysis Oils by Ultrahigh-Resolution Fourier Transform Ion Cyclotron Resonance Mass Spectrometry: Insights into Thermochemical Conversion". Energy & Fuels. 28 (7). 17 July 2014: 4596–602. doi:10.1021/ef500849z. ISSN 0887-0624.
  6. ↑ Smithsonian, Eeva. "Brief History of Chewing Gum". Energy & Fuels. 26 (2). 2012: 1275–83. doi:10.1021/ef2018836. 2022-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-28.
  7. ↑ "Chemical & Engineering News: Science & Technology – What's That Stuff? Chewing Gum". pubs.acs.org. 12 September 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2016.
  8. ↑ "The History of Chewing Gum and Bubble Gum" page of About.com Inventors.
  9. ↑ Dimas, Konstantinos S.; Pantazis, Panayotis; Ramanujam, Rama. "Review: Chios mastic gum: a plant-produced resin exhibiting numerous diverse pharmaceutical and biomedical properties". In Vivo (Athens, Greece). 26 (5). 1 October 2016: 777–85. ISSN 1791-7549. PMID 22949590.
  10. ↑ "History Of Chewing Gum" Arxiv surəti 25 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 3 iyul 2011 at Wikiwix page of BeemarsGum.org Arxiv surəti 8 iyun 2010 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 8 iyun 2010 at the Wayback Machine.
  11. ↑ "Flavoring Chewing Gum | Chemical & Engineering News". cen.acs.org. 28 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2016.
  12. ↑ "Improved chewing-gum".
  13. ↑ "It's Flavored Chewing Gum: Taffy Tolu Invention Is Remembered". Kentucky New Era. Hopkinsville, Christian County, Kentucky. 22 December 1978. 28 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2015.
  14. ↑ "Web-cutting attachment for wrapping-machines". 10 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2015.
  15. ↑ "Web-cutting attachment for wrapping-machines". 28 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2015.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Saqqız ilə əlaqəli mediafayllar var.