Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbi

Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbi (çuvaş Чĕмпĕрти чăваш вĕрентӳçисен шкулĕ) — Çuvaş xalqının maarifçisi İvan Yakоvlеv tərəfindən 28 oktyabr 1868-ci ildə Simbirsk (hazırkı Ulyanovsk) şəhərində qurulan çuvaş, rus və Volqaboyu digər xalqların müəllimlərinin və digər ziyalılarının hazırlanması üçün təhsil ocağı. 1956-cı ilə qədər bu və ya digər şəkildə mövcud olan Simbirsk və ya Ulyanovsk vilayətinin mərkəzində yerləşmişdir. Məktəb həm də "Simbirsk çuvaş məktəbi" kimi də tanınır.[1][2] Müxtəlif illərdə fərqli rəsmi adlar və statuslara malik olmuşdur.

Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbi
çuvaş Чĕмпĕрти чăваш вĕрентӳçисен шкулĕ
Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbi, hazırda Ulyanovsk şəhərində Konstantin İvanov muzeyi
Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbi, hazırda Ulyanovsk şəhərində Konstantin İvanov muzeyi
Xəritə
54°18′57″ şm. e. 48°22′21″ ş. u.
Əsası qoyulub 28 oktyabr (9 noyabr) 1868
Bağlanıb 1956
Tip orta-ixtisas təhsili müəssisəsi
Direktor İvan Yakоvlеv
Ölkə
Ünvan Ulyanovsk, Vorobyov küçəsi, 12

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1868-ci ildə gimnaziya şagirdi İvan Yakovlev Simbirskdəki mənzilində çuvaş uşaqlara dərs verməyə başladı. 1871-ci ildə Rusiya İmperiyasının Xalq Maarif Nazirliyi Simbirsk çuvaş məktəbinə rəsmi məktəb statusunu verdi. Simbirsk çuvaş məktəbinin rəsmi olaraq təyin olunmuş ilk müəllimi Kalaşnikov, Vasili Andreeviç olmuşdur.[1]. Doqquz il sonra bu adi məktəb müəllim hazırlamaq məqsədilə - Çuvaş müəllim məktəbinə çevrildi.

1869-1886-cı illərdə Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbində işləyən, eləcədə Simbirsk quberniyasındakı dövlət məktəblərinin müdiri və müfəttişi İ.N.Ulyanov onun formalaşmasına və inkişafına böyük töhfə verib. Məktəbin formalaşmasında İ.V.Vişnevski, P.D.Şestakov və Nikolay İlminski böyük zəhmət çəkmişdilər.

1870-ci ildə çar hökuməti "Rusiyada yaşayan xaricilərin təhsili üçün tədbirlər haqqında" xüsusi qaydalar təsdiqlədi. İ.Yakovlevin məktəbinin fəaliyyəti bu qaydalar şərçivəsində nizamlanmağa başlanadı.[3] Məktəbin müəllimləri və məzunları bütün Volqaboyu xalqların təhsil və mədəniyyət səviyyəsinin inkişafında fəal iştirak edirdilər.

Məktəbə 1878-1922-ci illərdə rəhbərlik edən İvan Yakovlevin arvadı Yekaterina Alekseyevna Yakovlevanın (qız soyadı Bobrovnikova) (1861-1936) himayədarı və əsas müəllimi olduğu qadın şöbəsi də fəaliyyət göstərirdi.[2]

İvan Yakovlev dindar olduğundan dini qaydalara xüsusi fikir verirdi. Xüsusən pravoslav qayda-qanunlarının məktəbdə tətbiq edilməsi tərəfdarı idi. Bunun üçün məktəbdə provoslav kilsəsi də tikilmişdi. Məbəd əvvəlcə 1884-cü ildə Pravoslav Misionerlər Cəmiyyətinin və xüsusi xeyriyyəçilərin ianələri ilə Xalq Təhsili Nazirliyinin dəstəyi ilə tikilmişdi. 1897-1898-ci illərdə Simbirsk taciri N. Y.Şatrovun hesabına yenidən inşa edildi.

Məktəbin əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məbədddə Müqəddəs Ruhun Həvarilərin üzərinə enməsini xatırlamaq üçün xüsusi taxt var idi. Kilsənin xidməti bir keşişdən ibarət olmuşdur. Məktəbdə onun qalması üçün ayrıca mənzil ayrılmışdı. Pravoslav Misioner Cəmiyyəti keşişinin aylıq əmək haqqı 600 rubl müəyyən edilmişdir.[4]

Simbirsk Çuvaş məktəbinin məzunları arasında müəllimlər, ruhanilər, ictimai və dövlət xadimləri, xalq təsərrüfatının təşkilatçıları, maarifçilər, ədəbiyyat və incəsənət, elm adamları var idi. Məktəbin məzunları çuvaş xalqının iqtisadiyyatı və mədəniyyətinin inkişafına böyük töhfə vermişdilər.

Simbirsk Çuvaş məktəbi çuvaş milli professional musiqisinin, təsviri sənətinin, ədəbiyyatının və milli mədəniyyətin digər sahələrinin inkişafında mühüm rol oynamışdır.

İvan Yakovlev əsrlər boyu daşınan xalq sənətini çuvaşların ən qiymətli xəzinəsi hesab etmişdir:

" Çuvaşların bu günə qədər qoruduğu ən dəyərli və heyrətləndirici, ən böyüyü dil, nəğmələr, tikmələrdir. Çuvaşlarda yüz min söz, yüz min mahnı, yüz min tikmə mövcuddur.[5] "

1922-ci ildə Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə Simbirsk Çuvaş məktəbi, bütün mədəniyyət müəssisələri, torpaq sahələri və təssərrüfatı ilə birlikdə əbədi olaraq istifadə üçün çuvaş xalqına verildi. Bu fərman 1956-cı ildə Ulyanovsk şəhər şurasının qərarı ilə ləğv edildi.[6]

Çuvaşıstan Xalq Təhsili İnstitutu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Simbirsk Çuvaş məktəbinin inkişafındakı ən yüksək mərhələ, ali məktəb statusuna sahib Çuvaş Xalq Təhsili İnstitutu (Çuvino) kimi fəaliyyət göstərdiyi zaman 1920-1923-cü illər hesab edilə bilər.[7] Eyni zamanda, institutda Çuvaş kənd təsərrüfatı texnikumu da yerləşmişdi. Moskvadan xüsusi dəvət olunmuş İvan Yakovlevin oğlu, professor Aleksey İvanoviç Yakovlev onların təşkilində və işlərində fəal iştirak etdi.[8] İnstitutun rektorlar yerli Simbirsk rəhbərliyinin təyin etdiyi əvvəlcə G.S.Savandeyev,[9] sonra isə İ.K.Vasilkov olmuşdur.

Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Rəyasət Heyətinin 9 fevral 1922-ci il tarixli fərmanı əsasında Simbirsk Çuvaş İnstitutu və Kənd Təsərrüfatı Texnikumu bütün əmlakları ilə birlikdə Çuvaş Muxtar Vilayətinin İcraiyyə Komitəsinin tabeliyinə verildi. Çuvaş Muxtar Vilayətinin İcraiyyə Komitəsinin nümayəndəsi İ.N.Yaştaikin bu təhsil müəssisəsinin rektoru təyin edildi.[10]

İ.Yaştaikin A.İ.Yakovlevi və onunla əlaqəli bütün şəxsləri işdən çıxardı. Aleksey İvanoviç Yakovlev Moskvaya qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. Onunla birlikdə valideynləri - İvan Yakovlev və Yekaterina Yakovleva getdi. Beləliklə, bu məktəbin 54 il davam edən Yakovlev dövrü başa çatdı.

Çuvaşıstan Xalq Təhsili İnstitutuna (Çuprino) çevrilmiş Çuvaş Xalq Təhsili İnstitutunda Nikolay Aşmarin, T.F.Timofeyev (Тимухха Хĕвĕтерĕ) kimi şəxslər çalışmışdılar. Lakin bu layihənin daha da inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulmamışdır. Simbirsk müəllim məktəbi daha sonra fərqli bir yolla davam etdi.

Məktəbin məzunları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məktəbin məşhur məzunları aşağıdakılardır:

  • Şair və yazıçılar: K.V İvanov, İ.İ.İvanov, İ.N.Yurkin, G.İ.Komissarov, T.S.Semenov-Tair (Tayar Timkki), A.V.Knyaqina, N.V.Şubossinni, Arkadi Aris, Nikolay Yut, M.D.Trubina, S.M.Laşman, N.K.Patman, F.P.Pavlov, İ.S.Maksimov- Koşkinski;
  • Bəstəkarlar: F.P.Pavlov, S.M.Maksimov, G.G.Liskov, V.P.Pazuxin;
  • Müəllimlər: P.O.Afanasyev, N.M.Oxotnikov, P.M.Mironov, M.P.Petrov, Timuxha Xvetĕrĕ;
  • İctimai və siyasi xadimlər: M.P.Petrov-Tinekhpi, V.A.Anisimov, A.V.Rekeyev, İ.S.Kosmovski, T.S.Krivov, D.S.Elmen;
  • Hərbçilər: F.N.Jabrev, N.V.Sokolov;

Oxşar təhsil müəssisələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qori müəllimlər seminariyası (1876-1918)
  • Kazan müəllimlər seminariyası (1872-1918).[11]
  • Kazan Mərkəzi Vəftiz Tatar Məktəbi (1863-1930).[12]
  • Unjinskaya mərkəzi Çeremis məktəbi.[13].
  • Karlıqan Mərkəzi Udmurt Məktəbi.[14].

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2006-cı ildə Rusiyanın Rabitə Nazirliyi “Ulyanovsk. Simbirsk Çuvaş Müəllimlər Məktəbinin Kompleksi" adlı xatirə poçt markası buraxmışdır.[15]

Məktəb binası Rusiya Federasiyası xalqlarının regional əhəmiyyətli mədəni irsinin obyekti statusuna malikdir. Hazırda Ulyanovsk şəhərində Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbinin binasında Konstantin İvanov muzeyi yerləşir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Краснов Н. Г., Александров Г. А. "Симбирская чувашская школа". Электронная ru:Чувашская энциклопедия. 2021-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-01.
  2. ↑ 1 2 Краснов Н. Г. "Яковлева Екатерина Алексеевна". Электронная ru:Чувашская энциклопедия. 2021-07-21 tarixində arxivləşdirilib.
  3. ↑ Свод законов, циркуляров и справочных сведений по народному образованию в переходный период / Сост. В. И. Чарнолуский. — М., 1917.
  4. ↑ / № 18. Церковь Сошествия Святого Духа при чувашской учительской школе /. "Н. Баженов. Статистическое описаниесоборов, монастырей, приходских и домашних церквей Симбирской епархии по данным 1900 г. Симбирский уезд". archeo73.ru. 2020-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-18.
  5. ↑ НА ЧГИГН. Отд. II. Ед. хр. 625. Л.5.
  6. ↑ "С 1943г. - Чувашское педагогическое училище Ульяновского областного отдела народного образования г.Ульяновск Ульяновской области В 1956г. - училище закрыто — Фонд № Р-2846 ГАУО". ogugauo.ru (rus). 2021-07-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-03.
  7. ↑ Образование. Просвещение Arxivləşdirilib 2020-02-06 at the Wayback Machine // Сайт «Культурное наследие Чувашии».
  8. ↑ Александров Г. А. ЧУВАШСКИЙ ИНСТИТУТ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Arxivləşdirilib 2020-09-29 at the Wayback Machine // Статья в Электронной чувашской энциклопедии.
  9. ↑ Фёдоров Ф. Ф. Савандеев Георгий Степанович Arxivləşdirilib 2020-08-04 at the Wayback Machine — Статья из электронной Чувашской энциклопедии
  10. ↑ Деятельность А. И. Яковлева в Симбирском чувашском институте народного образования (1920—1922 гг.) Arxivləşdirilib 2021-07-19 at the Wayback Machine // Сайт Чувашского государственного исторического архива.
  11. ↑ Александров Г. А. Казанская учительская семинария) Arxivləşdirilib 2021-07-19 at the Wayback Machine // Статья в Электронной чувашской энциклопедии.
  12. ↑ Ильминский Н. И. Казанская центральная крещено-татарская школа, Казань, 1887
  13. ↑ История Моркинского района Arxivləşdirilib 2020-01-14 at the Wayback Machine // Официальный сайт Моркинского района.
  14. ↑ История образовательного учреждения Arxivləşdirilib 2020-01-14 at the Wayback Machine // МБОУ «Карлыганская СОШ»
  15. ↑ "2006 ХМК Ульяновск комплекс Симбирской чувашской учительской школы". meshok.net (rus). 2020-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-08.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Положение о Симбирской чувашской учительской школе (PDF). Симбирск: Тппография И. О. Хапкова. 1900.
  • Яковлев И. Я. Война и чувашская школа в Симбирске. Симбирск : типо-лит. Губ.правл., 1915. — 30 с
  • Петров М. П. Симбирская чувашская учительская школа и И. Я. Яковлев. — Чебоксары, 1928.
  • Андреева З. А. Иван Яковлевич Яковлев и Симбирская чувашская школа. — Чебоксары, 1949. — 144 с.
  • Яковлев И. Я. Симбирская учительская школа и ее роль в просвещении чуваш / Под ред. М. Я. Сироткина; Науч.-исслед. ин-т языка, литературы, истории и экономики при Сов. Мин. Чуваш. АССР. Чебоксары :Чувашгосиздат, 1959. — 144 с
  • Муромцев Н. В. Симбирская чувашская учительская школа : (к 100-летию осн.перв. чуваш. пед. учеб. заведения и 120-летию его основателя — И. Я. Яковлева) / М-во высш. и сред. спец. образования РСФСР; Чуваш. гос. ун-т им. И. Н. Ульянова; Науч.-исслед. ин-т при Совете Министров Чуваш. АССР. — Чебоксары, 1968. — 44 с.
  • Иван Яковлевич Яковлев и его школа : Итоги юбил. науч. сессии, посвященной 120-летию со дня рождения И. Я. Яковлева и 100-летию Симбирской чувашской учительской школы : Сборник статей. — Чебоксары : Чувашкнигоиздат, 1971. — 303 с.
  • Яковлев И. Я. симбирская центральная чувашская школа : материалы научн. конф. — Чебоксары, 1997. — 58 с
  • Краснов Н. Г. Иван Яковлев и его потомки : посвящ. 150-летию со дня рождения чувашского педагога-просветителя. — Чебоксары : Чуваш. кн. изд-во, 1998. 353 c.
  • Димитриев В. Д. Просветитель чувашского народа И. Я. Яковлев : сборник статей. — Чебоксары : Изд-во ЧГУ, 2002. — 140 с.
  • Музейный комплекс «Симбирская Чувашская школа. Квартира И. Я. Яковлева» : путеводитель / Гос. ист.-мемориал. заповедник «Родина В. И. Ленина». Ульяновск : Корпорация технологий продвижения, 2003. — 22 с
  • Гаранина Т. С., Николаева И. В. Роль И. Я. Яковлева в становлении Симбирской чувашской учительской школы // Научно-информационный вестник докторантов, аспирантов, студентов. — 2005. — № 1, т. 2. — С. 27-29.
  • Ефимов А. Л., Сергеев Т. С. И. Я. Яковлев и И. Н. Ульянов — организаторы женского педагогического образования в Симбирской чувашской школе // Наука и школа. — 2011. — № 3. — С. 147—149

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]