Konstantin İvanov

Konstantin Vasilyeviç İvanov (çuvaş Пăртта Кĕçтентинĕ, 15 may 1890-cı il, Slakbaş kəndi, Bələbəy rayonu, Ufa quberniyası - 13 mart 1915-ci il elə orda) — çuvaş şairi, çuvaş ədəbiyyatının klassiki. O, həmçinin çuvaş poeziyasının banisi sayılır. Məşhur "Narspi" poemasının müəllifidir.

Konstantin Vasilyeviç İvanov
çuvaş Пăртта Кĕçтентинĕ
Doğum tarixi 27 may (8 iyun) 1890, 1890[1] və ya 15 (27) may 1890[2]
Vəfat tarixi 26 mart (8 aprel) 1915, 1915[1] və ya 13 (26) mart 1915[2]
Vəfat səbəbi vərəm
Milliyyəti çuvaş
Təhsili
Fəaliyyəti şair, yazıçı, tərcüməçi
Fəaliyyət illəri 1906–1908
Əsərlərinin dili Çuvaş dili
Janrlar şeir, faciə, nağıl
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Partta qəbiləsinə (çuvaş "Пăртта") məxsus sadə kəndli ailəsində anadan olub. Ailədə təhsilə xüsusi önəm verilirdi - baba, ata, xala, bir çox qohumlar təhsilli və savadlı idilər. K.İvanovun atası mahalın ən varlı adamlarından biri ayılırdı. O, təsərrüfatda aqronomiya və iqtisadi biliklərindən istifadə edirdi.

Konstantin səkkiz yaşından etibarən 1902-ci ildə məzun olduğu kənd məktəbində təhsil alır. Ardınca Bələbəy şəhər məktəbində oxuyur. Sonra atası onu Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbinin ("Yakovlevskaya") hazırlıq sinfinə yerləşdirir.

Simbirsk məktəbi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İki il sonra on beş yaşlı Konstantin İvanov Simbirskdəki mərkəzi Çuvaş təhsil mərkəzinin 1-ci sinifinin (kursunun) tələbəsi olur. Burada Konstantin İvanov ədəbiyyatı sevir, Rus və Qərbi Avropa mədəniyyətlərinə dair bir çox əsər oxuyur, rəsm və heykəltəraşlığa maraq göstərirdi. D.Petrov-Yuman şairlə görüşlərini belə xatırlayır:

" Konstantinlə danışanda söhbət həmişə dünya ədəbiyyatı mövzusuna çevrildi. Yadımdadır, Dantenin "İlahi Komediya" və Yohann Volfqanq Götenin "Faust"u haqqında tez-tez mübahisə edirdik. Yaşla Konstantin klassik şairlərin əsərlərinə getdikcə daha çox maraq göstərir. Kiçik yaşlarında Aleksandr Puşkin və Mixail Lermontovla maraqlanırdı. Xatırlayıram ki, bir dəfə evdə ona Corc Bayronun "Çayland Haroldu"nu oxuyurdum. Başqa bir dəfə Pypinin "Slavyan ədəbiyyatı tarixi"ni mənə gətirdi "

On altı yaşlı oğlan, evə tətilə gedərkən, ailə əfsanələrini və köhnə həmyerlilərinin xatirələrini, sui-qəsd mətnlərini və məşhur duaları qələmə alırdı. Bütün bunlar sonradan onun yaradıcılığında xalqın milli özünəməxsusluğunu dərk etməsinə kömək olacaqdı.

İvan Yakоvlеvin istəyi ilə "Psalter" və digər dini mətnlərin tərcümələri üzərində iş də yazıçının dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynadı.

K.İvanovun şəxsiyyətinin formalaşmasında, rəsm çəkmək istəyi də əhəmiyyətli rol oynamışdı. O, hətta Rəssamlıq Akademiyasına girməyə hazırlaşırdı.

Bundan əlavə, o, peşəkar fotoqrafiya bacarıqlarına yiyələnir - ömrünün Simbirsk dövrünün bir çox epizodu fotoşəkillərində əksini tapmışdır.

Ədəbi yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Konstantin İvanov 1905-1907-ci il hadisələrinə "Çuvaş Marselyezasını" ("Qalx, qalx, Çuvaş xalqı!"[3]) həsr edir. İnqilabi mitinqlərdə iştirak etdiyi üçün Yakovlev 1-ci sinfi ləğv etmək məcburiyyətində qalır.

Daha sonra "hadisələr sakitləşdikdə" İvan Yakovleviç İvanovu çuvaş dilində kitabların nəşri üçün tərcümə komissiyasında işləməyə cəlb edir. Sentyabr-dekabr aylarında Konstantin Vasilyeviç M.Lermontovun "Məhkum", "Dalğalar və İnsanlar", "Yelkən", "Dağ zirvələri", "Uçurum", "Həyat fincanı" və s. şeirlərini tərcümə edir. Çuvaş dilinə tərcümədə "Çar İvan Vasilyeviç, gənc bir opriçnik və cəsarətli tacir Kalaşnikov haqqında mahnılar"a böyük əmək sərh edir. Bundan sonra N.P.Oqaryev, A.V. Koltsov, N.A.Nekrasovun əsərlərindən çıxarışları və A.N.Maykovun, K.D.Balmontun fərdi şeirlərini tərcümə edir.

1907-08-ci illərdə şair bir sıra orijinal əsərlər yaradır: "Şuittan çuri" (Şeytanın qulu) faciəsi, "Timur tılı" (Dəmir əzmək), "Tălăh arăm" (Dul) balladaları və "Narspi" poemasını tamamlayır.

Simbirsk Çuvaş müəllimlər məktəbinin 40 illiyinə K.İvanov "Xalxi Samana" (Bizim Zamanımız) şeirini həsr edir. 1908-ci ildə Simbirskdə "Çuvaş xəlapsəm" ("Çuvaş ənənəsinin nağılları") kitabı nəşr olunur.

1909-cu ildə K.İvanov Simbirsk klassik gimnaziyası nəadində olan müəllimlər məktəbində qadın iki sinifinə rəsm müəllimi üçün imtahandan keçir. Burada Konstantin İvanov özünü həm rəssam, həm tərcüməçi, həm də redaktor, tərtibçi, korrektor kimi göstərir. Şair "Narspi" operası üçün libretto yaratmağa hazırlaşır, "Mahnılar mahnısı"nı tərcümə edir, "İvan Susanin" operasından səhnələr üçün dekorasiya yaradır.

İvanov yalnız şeirlərin, poemaların, klassik rus ədəbiyyatının tərcümələrinin müəllifi kimi deyil, həm də portret rəsm ustası, qrafika və heykəltəraşlıq əsərlərinin müəllifi kimi tanınır.[4]

"Narspi" poeması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1907-1908-ci illərdə Konstantin İvanovun hekayələri, balladaları və bütün poetik yaradıcılığının ən mükəmməli sayılan "Narspi" poeması nəşr olundu. Orada yoxsul Setnerin varlı valideynlərin qızı Narspiyə olan faciəvi sevgisindən bəhs olunur. Sosial ədalətsizliyə dərin nifrət, çuvaş xalqını köhnə cəmiyyət əxlaqının buxovundan qurtarmaq xəyalı - bunlar çuvaş xalq şairinin yaradıcılığının əsas motivləridir.

"Narspi" şeiri bir çox dillərə tərcümə edilmişdir. Xüsusilə Pyotr Xuzanqay tərəfindən rus dilinə tərcümə olunmuşdur. Onun motivləri əsasında bir neçə pyes yaradıldı və Çuvaş Opera və Balet Teatrının səhnəsində operası belə nümayiş olundu.

Həmçinin Boris İrinin də poemanı rus dilinə tərcümə etmişdir.

Şairin ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1914-cü ilin payızında vərəm xəstəsi olan K.İvanov vətəninə getdi. 13 Mart 1915-ci ildə, 24 yaşında vəfat etdi.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Çeboksarıdakı küçə və meydan şairin şərəfinə adlandırılıb.
  • Çuvaşıstan Akademik Dram Teatrı onun adını daşıyır.
  • Çeboksarıdakı ədəbiyyat muzey K.İvanovun adını daşıyır.[5]
  • Slakbaş kəndində şairin xatirə muzeyi açılmışdır.
  • Şairin anadan olmasının 100 illiyidə, UNESCO-nun XXV sessiyasında 1990-cı il Konstantin Vasilyeviç İvanovun ili elan edildi.
  • 1991-ci ildə K.V.İvanovun yüzilliyi şərəfinə sikkə buraxıldı. Nominal dəyəri 1 rubldur. Ön tərəfdə SSRİ-nin gerbi və “SSRİ”, “1 rubl”, “1991” yazıları təsvir edilmişdir. Arxasında - şairin profili, "1890-1915", "K.V.IVANOV " yazılmışdır.
  • Çuvaş Respublikasında 2015-ci il K.V.İvanov ili elan edilib.[6].

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Ivanov, Konstantin Vasil‘jevič // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия (rus.). Чувашское книжное издательство, 2006. 2567 с. ISBN 978-5-7670-1471-2
  3. ↑ "Qalx ayağa xalq" (PDF). 2022-03-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-19.
  4. ↑ "Моя родина-Башкортостан". 2010-05-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-19.
  5. ↑ "Сайт литературного музея им. К. В. Иванова". 2009-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-19.
  6. ↑ "Указ № 110 от 04 августа 2014 г. «Об объявлении в Чувашской Республике 2015 года Годом К. В. Иванова»". 2015-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-19.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Yakovlev I.Y., My life: Memoirs, en:Moscow, Republica, 1997.
  • Sirotkin M. Y., K. V. Ivanov, Essay, en:Cheboksary, 1955.
  • Abashev V. N., Чувашская поэма/Chuvash poem, en:Cheboksary, 1964.
  • Chuvash writers, Биобиблиографический справочник, en:Cheboksary, 1964.
  • D. V. Gordeev, Yu. A. Silem, «Anthology of Chuvash literature», en:Cheboksary, 2003. ISBN 5-7670-1279-2.
  • Сироткин М. Я., К. В. Иванов. [Критико-биографич. очерк], Шупашкар, 1955:
  • Абашев В. Н., Чувашская поэма, Шупашкар, 1964;
  • Чувашские писатели. Биобиблиографический справочник, Шупашкар, 1964.
  • Яковлев И.Я., "Моя жизнь: Воспоминания", Мускав, изд-во "Республика", 1997.
  • Литературный Слакбаш : путеводитель / Мин–во культуры и по делам национальностей Чуваш. Респ. ; Авт.–сост. А. Дмитриев ; фот. В. Исаева, Р. Рахимова ;отв. за вып. В. Афанасьева. – Шупашкар: Чувашия, 1996.– 24 с.: ил.
  • Константин Васильевич Иванов : тĕпчев ĕçĕсем / И. Н. Ульянов ячĕллĕ чăваш патшалăх университечĕ; В.Г.Родионов пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар: Чăваш университечĕн изд–ви, 2000.– 84 с.
  • Артемьев, Ю. К. В. Иванов // Артемьев, Ю. XX ĕмĕр пуçламăшĕнчи чăваш литератури / Ю. Артемьев – Шупашкар, 1992. – С. 59–89.
  • Васильев, П. Иванов палăкĕ : [сăвă] / Павел Васильев // Хыпар. – 2004. – 28 çу.
  • Вăранăр, тапранăр, чăваш çыннисем! / Геннадий Юмарт пухса хатĕрленĕ // Хыпар. – 2000. – 26 çу. – (“Хыпар” кĕнеки ; № 2 ; 16 с.)
  • Гордеев, Д. Чунра çуралнă сăмах : Константин Иванов пирĕн пурнăçпа пултарулăхра / Д. Гордеев // Ялав. – 2000. – № 4. – С. 6–7.
  • Юман, М. Константин : воспоминание / М. Юман ; пер. с чуваш. В. Степанова// Лик Чувашии. – 1996. – № 3–4. – С. 85–86.
  • Юхма, М. Поют соловьи на речке Слак... / М. Юхма // Республика. – 2000. – 26 мая (№ 20). – С. 6.
  • Станьял, В. “Аттесен ăрăвĕ кайса пĕтрĕ...” / В. Станьял // Хыпар. – 1994. – 4 юпа.
  • Теветкел, Н. Константин Иванов “Нарспи” поэма вулать : [сăвă] / Н. Теветкел // Хыпар. – 2004. – 28 çу.
  • Трофимов, Л. Поэт шăпине татса панă... / Л. Трофимов // Тăван Атăл, Шупашкар. – 2000. – № 4. – С. 66.
  • Юмарт, Г. Юмах еккипе : К. В. Иванов литература ĕçне тытăннăранпа 100 çул çитнĕ май / Г. Юмарт // Хыпар. – 2004. – 28 çу.
  • Абрамов, В. Категория “Время” в стилевой системе К. Иванова // Абрамов, В. Сăмахпа сăнар сипечĕ / В. Абрамов. – Шупашкар, 1998. – С. 59–66.
  • Волков, И. Поэт в памяти народной / И. Волков // Чебоксарские новости. – 2000. – 25 апр.
  • Быкова, Г. Он вдохнул в народ веру / Г. Быкова // Совет. Чувашия. – 2000. – 27 мая.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]