Subatom zərrəciklər

Maddə və sahə zərrəcikləri aşağıdakılardır:

Maddə və sahə zərrəcikləri - maddəni təşkil edən əsas zərrəciklər elektronlar, protonlar və neytronlardır.

Elektron - təbiətdə ən kiçik sükunət kütləsinə (9,1·10^-31kq) və mənfi elektrik yükünə malik zərrəcikdir. Elektronu 1897-ci ildə ingilis alimi C.Tomson kəşf etmişdir.

Proton - müsbət yüklü zərrəcik olub (onun yükü mütləq qiymətcə elektron yükünə bərabərdir və 1,6·10^-19Kl-dur) atom nüvəsini təşkil edən zərrəciklərdən biridir. Protonun sükunət kütləsi elektronun kütləsindən ≈1836 dəfə böyük olub 1,673·10^-27kq-dır və 1919-cu ildə ingilis alimi E.Rezerford kəşf etmişdir.

Neytron - elektrik cəhətdən neytral zərrəcik olub, kütləsi elektronun sükunət kütləsindən ≈1839 dəfə böyükdür(1,675·10^-27kq)və nüvəni təşkil edən zərrəciklərdən biridir.

Atom nüvəsi - güclü qarşılıqlı təsir hesabına protonlarla neytronlar arasında yaranan və atomun kütləsini əsasən özündə saxlayan əlaqəli sistemdir.

Atom - müsbət yüklü nüvədən və onun ətrafında hərəkət edən mənfi yüklü elektronlardan ibarət mürəkkəb əlaqəli sistemdir.

İon - elektron itirmiş(və ya əlavə olaraq qazanmış)atomdur.

Molekul - maddənin kimyəvi xassələrini özündə saxlayan ən kiçik hissəcik olub, iki və daha çox atomdan ibarət mürəkkəb əlaqəli sistemdir. Molekul termini latınca moles-kütlə və kula-kiçik söz birləşmələrindən yaranaraq kiçik kütlə mənasını daşıyır. Bu sözü elmə ilk dəfə fransız alimi P.Qassendi gətirmişdir. Məsələn, hidrogen molekulu (H₂) iki hidrogen atomundan,su molekulu, (H₂O)iki hidrogen və bir oksigen atomundan təşkil olunmuşdur.

Sahə zərrəcikləri - qravitonlar,fotonlar və qlüonlardır. Bu zərrəciklərin sükunət kütləsi və elektrik yükləri yoxdur.

Qraviton - qravitasiya sahəsinin qarşılıqlı təsirini daşıyan zərrəcik olub kütləyə malik olan bütün cisimlər arasında qarşılıqlı cəzb etməni təmin edir.

Foton - elektromaqnit sahəsinin zərrəciyi olub elektromaqnit qarşılıqlı təsirini ötürülməsini təmin edir. Fotonun mövcudluğunu ilk dəfə 1900-cü ildə alman alimi M.Plank nəzəri yolla əsaslanmışdır. Plank bu hissəcikləri kvantlar, Albert Eynşteyn isə fotonlar adlandırmışdır.

Qlüon - nüvə sahəsinin zərrəciyi olub nüvəni təşkil edən kvaklar arasında qarşılıqlı təsiri daşıyır. İngiliscə qlu - yapışqan deməkdir.

• Atom

• M.Murquzov və b. Fizika. VII sinif Fizika. Bakı, 2004, səh. 55.