Sur (Diyarbəkir)

Sur ― Türkiyənin Diyarbəkir ilinin ilçələrindən biri. Sur Diyarbəkır qalasının içərisində yerləşən tarixi yerdir. İlçə adını qala divarlarından (türk. sur) götürmüşdür.^[1]

Sur
37°54′39″ şm. e. 40°14′12″ ş. u.
Ölkə	Türkiyə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	2008
Əhalisi
Əhalisi	112.306 nəf. (2018)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	21300
Digər
sur.bel.tr/turkce/ sur.gov.tr
Sur
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sur ilçəsi 2008-ci ildə Diyarbəkir ilində mərkəzi tarixi yaşayış yeri olaraq qurulmuşdur. İlçə Dəclə çayının sahilində, Karaca vulkanının felsik lavası üzərində, dəniz səviyyəsindən təxminən 600 metr (2,000 ft) yuxarıda yerləşir. Bölgədəki çoxsaylı tarixi bina və tikili tarix boyu aid olduğu müxtəlif sivilizasiya və zəngin mədəniyyətlərin şahidi olmuşdur.^[1]

Surun tarixi 7 500-cü ildən başlayır. Arxeoloji qazıntılar dünyanın ən qədim yaşayış məntəqəsinin bölgədə mövcud olduğunu göstərmişdir. Ərazidə hökm sürən sivilizasiyalara Hurrilər (Tunc dövrü), Mitanni (e.ə. 1500 — e.ə. 1300), Hettlər (e.ə. 1600 — e.ə. 1178), Aşşur (erkən tunc dövrü), Farslar (e.ə. 10 əsrin əvvəlləri), Makedoniya imperiyası (e.ə. 356 — e.ə. 323), Roma imperiyası, Bizans imperiyası, Kürd əsilli Mərvanilər, Əyyubi imperiyası və Osmanlı imperiyası daxildir.^[1]

İlçənin hazırkı bələdiyyə başçısı Feyme Filiz Buluttəkindir.^[2] Kaymakam olara isə Abdullah Çiftçi təyin edilmişdir.^[3]

Sur həm tarix, həm də mədəniyyət mərkəzidir. İlçə Tarixi Diyarbakır evləri, Diyarbəkir Arxeologiya muzeyi, Cahit Sıtkı Tarancı muzeyi, Müqəddəs Məryəm kafedralı, Süryani Pravoslav Kilsəsinə aid Müqəddəs Məryəm kilsəsi, Müqəddəs Qiraqos Erməni kilsəsi, Dəclə körpüsü, Dəlilər karvansarası, Həsən paşa karvansarası, Həzrəti Süleyman məscidi, Məhəmmədin 27 səhabəsinin qəbirləri, Nəbi məscidi, Şeyx Məttar məscidi və onun Dörd ayaqlı minarəsi, Diyarbəkir Ulu məscidi və Diyarbəkir qalası ilə yanaşı çoxsaylı karvansara, mədrəsə, şadırvan və müxtəlif tarixi dövrlərə aid kitabələri ehtiva edir.^[1]

2015-ci ildə Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə əlaqəli yaraqlılar Sur ilçəsinə daxil olaraq burada barrikadalar qurdular və küçələrdə səngər qazdılar.^[4][5] Yerli rəhbərlik 11 dekabr 2015-ci il tarixində Surda 24 saat küçəyə çıxma qadağası tətbiq etdi və Türk Ordusunun Xüsusi Qüvvələr Komandanlığının 200-ə yaxın əsgəri evlərdə axtarış apardı.^[6][7] Münaqişə əksər sakinlərin evlərini tərk etmələri ilə nəticələndi.^[8] Sur ilçəsinin müxtəlif məhəllələrində tərk edilmiş evlərdə silahlılar məskunlaşdı və PKK ilə Türk Ordusunun Xüsusi Təyinatlı Qüvvələri arasındakı qarşıdurmalar 2016-cı ilin əvvəllərinə qədər davam etdi.^[9][10]

Amnesty International 300 000 insanın münaqişə nəticəsində evlərini tərk etdiyini taxmin etmiş və hökumətin cavabını "kollektiv cəza" adlandırmışdır.^[11] International Crisis Group baş verən qarşıdurmada təxminən 1 700 nəfərin öldüyünü qeyd etmiş və köçkün sayını 350 000 olaraq qiymətləndirmişdir.^[12] Human Rights Watch isə Türkiyə hökumətini "Türkiyənin cənub-şərqində mülki şəxslərə qarşı kütləvi sui-istifadə hallarına görə bölgənin müstəqil araşdırmalar üçün bağlı olması" səbəbi ilə tənqid edib.^[13]

Bu müddətdə bir çox ev dağıdılmış və qeydiyyata alınan tarixi binalar ciddi şəkildə ziyan görmüşdü. 2016-cı ilin mart ayında hökumət bütün zədələnmiş tarixi tikililərin bərpası və dağılmış evlərin orijinal üslubuna uyğun olaraq yenidən qurulması üçün layihəyə başladı.^[8] Bununla birlikdə, layihə Türk Memarlar və Mühəndislər Birliyi tərəfindən tənqid olundu və layihənin "müdafiə mərkəzli yanaşma" şəklini alacağı və bunun üçün bəzi tarixi tikililərin məhv edilməsinin tələb ediləcəyi iddia edildi.^[14]