Tandı Uranhay

Tandı Uranhay (tuvaca: Таңды Урянхай, monqolca:Tagna Urianhai,[1] rusca: Урянхайский край, ingiliscə: Tannu Uriankhai) – Tuvanın 1914–1921-ci illər aralığında Rusiya imperiyasının himayəsinə qədər adlandırılmış bölgə adı. Tandı Uranhay 1912-ci ilə qədər Tsin sülaləsinin tabeliyində olmuşdur.

Tandı Uranhay
Таңды Урянхай
Bayraq
Bayraq

51°41′53″ şm. e. 94°23′24″ ş. u.

Ölkə Rusiya İmperiyası
İnzibati mərkəz Kızıl
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 1757
Ləğv edilib 1911
Əhalisi
Əhalisi
  • 60.000 nəf.
Tandı Uranhay xəritədə
Ardıcıllıq
← Çin Respublikası

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1912–1913-cü illərdə Çində inqilabdan sonra Tuva bəyləri — Ambın-noyan Kombu-Dorju Şamzı-lama, Gun noyan Buyan Badırqı və digərləri — çarlıq hkumətinə Çin dövlətinə qarşı Rusiya imperiyasının himayəsinə girmə istəyində olduqlarını bildirdilər.[2]

1914-cü ilin aprel ayının 4-də II Nikolay S.D. Sazonova yazdığı cavab məktubunda Tandı Uranhayın 5 bölgəsinin Rusiyaya birləşməsinə razılıq verdiyini bildirdi. O ildən etibarın "Rusiya-Tuva birlikdə" şüari yayılmışdır və 2014-cü ildə bunun 100 illiyi qeyd olunmuşdur.[3]

Daha sonra hakimiyyətin istəyi ilə Tandı Uranhay 7 bölgəyə ayrılmışdır: Beezi, Daa, Maadı, Oyunnar, Salçaktar, Tojular və Çoodular.

XX əsrin əvvəllərində Tandı Uranhay bölgəsi Çarlıq Rusiyası işğalına girmişdir. Lakin sonunda Tuva türkləri Tuva Ulus Respublikası adı ilə müstəqil dövlət qura bilmişdirlər. Lakin SSRİ dövlət başçısını öz tərəflərinə çəkməklə, 1944-cü ildə Tuvanı özlərinə birləşdirmişdirlər.[4][5][6]

Uranhaylar özlərini yerinə görə Tufa, Tofa, Tuba, Tuha olaraq adlandırmaqdadırlar. Özləri Uranqar sözünü də bilməkdədirlər və onu saxalar qalın "a" və sağır səs olan "nq" ilə tələffüs etməkdədirlər.[7]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ц.Цэрэндорж. "Тагна Урианхай" (ing. ). mongoltoli.mn. 2020-12-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2020.
  2. ↑ Istoriya Tuvy. Tuva Tarixi, v. 1, səh. 354–55.
  3. ↑ "Tuva şehirler tarihi üzerine bir yazı Белоцарска - Урянхайска - Красного - Кызыл". tuva.asia. 2022-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2020.
  4. ↑ "Elmi araşdırmalarda Tuvanın tarixi". gov.tuva.ru. 2014-08-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2020.
  5. ↑ В. А. Ламина. Tuva tarihi. История Тувы. II. səh. 430. ISBN 5-02-029829-8.
  6. ↑ "Tuva xalq tarixi". shyn.ru. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2020.
  7. ↑ Saka Yakutlar , V. L. Şeroşevsky. çeviren: Arif Acaloğlu. İstanbul-2007.Selenge yayınları. səh-43